Keşfedin, Öğrenin ve Paylaşın
Evrim Ağacı'nda Aradığın Her Şeye Ulaşabilirsin!
Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

Seçim Yanılsaması Nedir? Seçimlerimizi Gerçekten Kontrol Edebilir miyiz?

5 dakika
2,213
Seçim Yanılsaması Nedir? Seçimlerimizi Gerçekten Kontrol Edebilir miyiz? Memberpress
Evrim Ağacı Akademi: Mantık Hataları, Bilişsel Önyargılar ve Safsatalar Yazı Dizisi

Bu yazı, Mantık Hataları, Bilişsel Önyargılar ve Safsatalar yazı dizisinin 63 . yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan " Tartışma Nedir? Münazara Yapmanın Önemi Nedir? Tartışmalarda Bilimsel Argümanlar Nasıl Üretilir?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
Tüm Reklamları Kapat

Seçim yanılsaması, insanların yaşamları üzerinde gerçekte olduğundan daha fazla kontrol sahibi olduklarına inanmalarına neden olan bilişsel bir önyargıdır. İnsanların satın alma kararlarını kontrol edebildiklerini hissetmelerini sağlamak için reklamcılık ve pazarlamada sıklıkla kullanılır. Aslında seçim yanılsaması, ideal olmayan kararlara yol açabilen yanlış bir kontrol duygusudur.

Seçim Yanılsamasının Tarihi

Seçim yanılsaması nispeten yeni bir kavramdır. Terim, ilk kez Amerikalı filozof ve psikolog William James tarafından 1896'da yayınlanan "İnanma İradesi" başlıklı makalede kullanıldı.[1] Makalede James, seçimlerin zorlanabilir veya önlenebilir olduğunu ve "seçmeme olasılığı olmayan, tam bir mantıksal ayrışmaya dayalı her ikilemin, bu türden zorunlu bir seçim olduğunu" savunuyordu.

O zamandan beri seçim yanılsamasına psikoloji alanında da birçok atıf yapıldı. 2000 yılında yayınlanan ufuk açıcı bir makalede, psikolog Sheena Iyengar ve Mark Lepper, insanların kendilerine daha az seçenek verildiğinde ürünleri satın alma olasılıklarının daha yüksek olduğunu buldu.[2]

Tüm Reklamları Kapat

Ayrıca araştırmacılar; insanların kendilerine daha az seçenek sunulduğunda, satın alımlarından daha fazla memnun olduklarını da bulmuştur. Sonrasında bu olgu, "seçim paradoksu" ismiyle de anılmaya başlanmıştır.

Seçim Yanılsamasına İlişkin Problemli Karar Verme İşaretleri

Seçim yanılsaması ile ilgili problemli bir karar verme süreci yaşıyor olabileceğinize dair birkaç işaret vardır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

  • Mükemmel kararı vermeniz gerektiğini hissetme.
  • Büyük ya da küçük her karar için acı çekme.
  • Sınırsız sayıda seçeneğiniz varmış gibi hissetme.
  • Seçimleriniz sizi felç ediyor, sıkıştırıyor gibi hissetme.
  • Kararlarınızın geleceğini sık sık tahmin etmeye çalışma.

Seçim Yanılsamasının Türleri

Seçim yanılsamasının iki ana türü vardır:

  1. Sahte Kontrol Duygusu: Sahte Kontrol Duygusu, insanların hayatları üzerinde gerçekte olduğundan daha fazla kontrol sahibi olduklarına inanmalarıdır. Bu halde insanlar çıkarlarına uygun olmayan seçenekleri seçebileceğinden, ideal olmayan kararlar verilebilir.
  2. Seçim Paradoksu: Seçim Paradoksu, insanların çok fazla seçenek arasından yaptıkları seçimlerden daha az tatmin olmalarına yol açar. Bu genellikle, insanlar seçenek bombardımana tutulduğunda ve seçeneklerini daraltamadıklarında ortaya çıkar.[3]

Seçim Yanılsamasının Örnekleri

Seçim Yanılsaması, insanların satın alma kararlarını kontrol edebildiklerini hissetmelerini sağlamak için reklamcılık ve pazarlamada sıklıkla kullanılır. Aynı teknikler, seçmenlerin kime oy verecekleri konusunda kendilerini daha güvende hissetmelerini sağlamak için siyasi kampanyalarda da uygulanabilir.

Tüm Reklamları Kapat

Aslında seçim yanılsaması, eksik bilgilere dayalı kararlar alınmasına yol açabilen yanlış bir kontrol duygusudur. Bunun ünlü bir örneğini, bir Netflix belgeseli olan "The Great Hack" aracılığıyla görebilirsiniz.[4] Film, veri şirketi Cambridge Analytica'nın, 2016 yılındaki ABD başkanlık seçimleri sırasında insanların fikirlerini manipüle etmek için Seçim Yanılsamasını nasıl kullandığını araştırmaktadır.

Araştırmalar sonucunda Cambridge Analytica'nın, profillerine göre kullanıcılar için hedeflenmiş reklamlar oluşturmak üzere Facebook'tan gelen verileri kullandığı ortaya çıkmıştır. Söz konusu reklamlar, insanların siyasi adaylar üzerindeki görüşlerini etkilemek için korkularına ve önyargılarına hitap edecek şekilde tasarlanmaktadır.

Ücretsiz Deneme Sunan Şirketler

Seçim yanılsaması, insanları karar vermeleri için manipüle etmede de kullanılabilir. Örneğin bir şirket, deneme süresi içinde iptal edilmeyen üyelikleri otomatik olarak aboneliğe kaydeden bir "ücretsiz deneme" sunabilir. Müşteri, abone olma kararının kendi kontrolünde olduğuna inanabilir, ancak gerçekte şirketin davranışlarından etkilenmektedir.

Seçim Yanılsamasının Etkileri

Seçim yanılsaması, insanların yaşamları üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilir. Daha kötü karar vermeye sebep olmanın yanı sıra stres ve hayal kırıklığı duygularına yol açabilir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.

Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

Seçim yanılsaması, insanları kendi çıkarlarına uygun olmayan kararlar almaları için manipüle etmek üzere de kullanılabilir. Örneğin bir şirket, insanları bir ürünü satın almaya zorlamak için bir e-posta pazarlama kampanyası kullanabilir. Kampanya, yakında sona erecek olan "yalnızca sınırlı bir süre için" indirim sunabilir veya aciliyet hissi yaratan bir geri sayım sayacı gösterebilir. Bu stratejiler, müşterinin ihtiyacı olmayan veya daha uzun süre düşünse bu kadar para vermeyeceği bir ürünü satın almasına yol açabilir.

Karar Verme Sürecini Geliştirmek İçin İpuçları

Hayatınızdaki seçimler karşısında kendinizi bunalmış hissediyorsanız, bu duyguları yönetmenize yardımcı olmak için yapabileceğiniz birkaç şey vardır:

  1. Hedeflerinizi belirleyin: Hedeflerinizi belirlemek, seçenek havuzunu daraltmanıza yardımcı olabilir ve sizin için en iyi olana karar vermenizi kolaylaştırabilir.
  2. Seçeneklerinizi basitleştirin: Seçeneklerinizi basitleştirmek, önünüzdeki seçenekler karşısında daha az bunalmış hissetmenize yardımcı olabilir.
  3. Artı-eksi listesi yapın: Artı-eksi listesi yapmak, seçeneklerinizi değerlendirmenize ve daha bilinçli karar vermenize yardımcı olabilir.
  4. Başkalarından fikir alın: Başkalarından fikir almak, seçimleriniz konusunda size farklı bir bakış açısı sağlayabilir ve daha bilinçli karar vermenize yardımcı olabilir.
  5. Sezgilerinize güvenin: Sezgilerinize güvenmek, seçimler yüzünden bunalmış hissettiğinizde yardımcı olabilir. Bazen en iyi karar, size doğru gelen karardır.
  6. Önyargılarınızı yönetin: Karar verirken kendi önyargılarınızın ve eğilimlerinizin farkında olun. Önyargılar, kötü kararlar almanıza neden olabilir.
  7. Acele etmeyin: Bir karar vermeden önce tüm seçeneklerinizi değerlendirmek için zaman ayırın. Aceleyle karar vermek sonradan pişmanlık duymanıza sebep olabilir.
  8. Riskleri tartın: Seçimlerinizle ilişkili potansiyel risklerin ve maliyetlerin farkında olun.

Seçim Yanılsamasına Örnekler

Seçim Yanılsaması, bazı durum veya durumlara sebep olabilir veya bunlardan kaynaklanabilir.

Çifte Açmaz

Seçim yanılsaması, psikolojideki bir "çifte açmaz" tarafından yaratılabilir. İlk olarak 1956'da Bateson tarafından tanımlanan çifte açmaz, dışarıdan çelişkili bir mesaj aldığınızda düştüğünüz durumdur.[5]

Örneğin, birisi size "daha spontane olmanızı" söyleyebilir. Ancak daha spontane olmayı seçerseniz bunun tek nedeni, tanımı gereği spontane olmayan bir düzeni takip ediyor, yani size verilen tavsiyeyi uyguluyor olmanızdır. Çifte açmaz bir seçim yanılsaması yaratır, çünkü verdiğiniz karar ne olursa olsun yanlışmış gibi hissettirir.

Hatalı İkilem

Seçim yanılsaması, hatalı bir ikilik veya sahte bir ikilem tarafından da yaratılabilir.[6] Yanlış bir ikilik, gerçekte başka seçenekler varken yalnızca iki seçeneğiniz varmış gibi hissettiğiniz durumdur.

Tüm Reklamları Kapat

Örneğin, belki de daha önce duyduğunuz "Ya bizimlesin ya da bize karşısın!" ifadesiyle karşılaşabilirsiniz. Bu bir seçim yanılsaması yaratır, çünkü gerçekte çok daha fazla seçenek varken sadece iki seçeneğiniz varmış gibi görünmesini sağlar.

Seçim Yanılsaması ve Kapitalizm

Seçim yanılsaması bazen işletmeler ve şirketler tarafından tüketicileri sömürmek için kullanılır. Kapitalist bir sistemde, işletmeler ve şirketler kâr güdüsüyle hareket ederler ve kârlarını artırmak için çeşitli yöntemler kullanırlar. Bu yöntemler, insanları satın alma kararları üzerinde gerçekte olduğundan daha fazla kontrole sahip olduklarına inandırmak için bir seçim yanılsaması yaratmayı içerebilir.

Seçim yanılsaması, insanları statükoya meydan okumaktan alıkoymak için de kullanılır. Eğer insanlar seçenekleri olduğuna inanırsa, onlara bu seçenekleri sunan sistemi sorgulama ihtimalleri daha düşüktür. Bu da günün sonunda, işçi sınıfı pahasına yönetici sınıfın yararına olan yanlış bir özgürlük ve demokrasi kavramı yaratır.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
Evrim Ağacı Akademi: Mantık Hataları, Bilişsel Önyargılar ve Safsatalar Yazı Dizisi

Bu yazı, Mantık Hataları, Bilişsel Önyargılar ve Safsatalar yazı dizisinin 63 . yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan " Tartışma Nedir? Münazara Yapmanın Önemi Nedir? Tartışmalarda Bilimsel Argümanlar Nasıl Üretilir?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
Özetini Oku
32
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 11
  • Umut Verici! 2
  • Korkutucu! 1
  • Muhteşem! 0
  • Bilim Budur! 0
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 0
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Çeviri Kaynağı: Verywell Mind | Arşiv Bağlantısı
  • ^ W. James. The Will To Believe, Human Immortality And Other Essays In Popular Philosophy. ISBN: 9780486202914. Yayınevi: Dover Publications.
  • ^ S. S. Iyengar, et al. (2002). When Choice Is Demotivating: Can One Desire Too Much Of A Good Thing?. American Psychological Association (APA), sf: 995-1006. doi: 10.1037//0022-3514.79.6.995. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ H. R. Markus, et al. (2010). Does Choice Mean Freedom And Well-Being?. Journal of Consumer Research, sf: 344-355. doi: 10.1086/651242. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ B. Lowry. ‘The Great Hack’ Dissects Cambridge Analytica And The Rise Of Big Data. (23 Temmuz 2019). Alındığı Tarih: 13 Haziran 2023. Alındığı Yer: CNN | Arşiv Bağlantısı
  • ^ G. Bateson, et al. (2010). Toward A Theory Of Schizophrenia. Wiley, sf: 251-264. doi: 10.1002/bs.3830010402. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ J. Brisson, et al. (2018). Reasoning From An Incompatibility: False Dilemma Fallacies And Content Effects. Memory & Cognition, sf: 657-670. doi: 10.3758/s13421-018-0804-x. | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 04/12/2024 17:49:50 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/14845

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
İnsanlar
Genom
Uçak
Film
Madde
Buz
Memeli
Dalga
Uzay Görevleri
Evrimsel Psikoloji
Yas
Teknoloji
Boyut
Kas
Coronavirus
Isı
Eğilim
Hayvan Davranışları
Antropoloji
Venüs
Wuhan Koronavirüsü
Nükleer Enerji
Yeşil
Sıcak
Yer
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
A. Cuncic, et al. Seçim Yanılsaması Nedir? Seçimlerimizi Gerçekten Kontrol Edebilir miyiz?. (15 Haziran 2023). Alındığı Tarih: 4 Aralık 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/14845
Cuncic, A., Selamet, G., Alparslan, E. (2023, June 15). Seçim Yanılsaması Nedir? Seçimlerimizi Gerçekten Kontrol Edebilir miyiz?. Evrim Ağacı. Retrieved December 04, 2024. from https://evrimagaci.org/s/14845
A. Cuncic, et al. “Seçim Yanılsaması Nedir? Seçimlerimizi Gerçekten Kontrol Edebilir miyiz?.” Edited by Eda Alparslan. Translated by Gökalp Selamet, Evrim Ağacı, 15 Jun. 2023, https://evrimagaci.org/s/14845.
Cuncic, Arlin. Selamet, Gökalp. Alparslan, Eda. “Seçim Yanılsaması Nedir? Seçimlerimizi Gerçekten Kontrol Edebilir miyiz?.” Edited by Eda Alparslan. Translated by Gökalp Selamet. Evrim Ağacı, June 15, 2023. https://evrimagaci.org/s/14845.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close