Ölümsüz Denizanası (Turritopsis dohrnii)

"Ölümsüz denizanası" olarak da bilinen Turritopsis dohrnii, dünya çapında ılıman ve tropik sularda bulunan, küçük ve biyolojik olarak ölümsüz bir denizanası türüdür.^[1] Bu tür, "biyolojik olarak ölümsüz canlılar" kategorisinde yer almaktadır. Bu kategorideki canlılar, fiziksel bir şiddete maruz kalmadıkları müddetçe asla ölmezler ve teknik olarak soylarını sonsuza kadar sürdürebilirler! Bu bakımdan, oldukça ilgi çekici ve merak uyandıran hayvanlar oldukları söylenebilir.

T. dohrnii, bunu yapabilmek için, tek başına yaşayan bir birey olarak cinsel olgunluğa ulaştıktan sonra, cinsel olarak olgunlaşmamış koloni aşamasına tamamen geri dönebilmektedir. Bu özelliğe sahip birkaç hayvan türü bilinmektedir: Diğerleri, Laodicea undulata ve Aurelia cinsi denizanalarıdır.^[2]

Turritopsis dohrnii'nin medusası çan şeklindedir, maksimum çapı yaklaşık 4,5 milimetredir ve genellikle genişliği ile uzunluğu aynı boyuttadır. Çanın duvarlarındaki mezoglea, apekste bir miktar kalınlaşma dışında, büyük oranda eşit miktarda incedir. Nispeten büyük olan midesi parlak kırmızıdır ve enine kesiti bir haç şeklindedir. 1 milimetre çapındaki genç numunelerde kenar boyunca eşit aralıklarla yerleştirilmiş yalnızca sekiz dokunaç bulunurken, yetişkin numunelerde 80-90 dokunaç bulunur.^[3] Medusa (denizanası formu), kafa kısmındaki epidermiste yoğun sinir ağı hücrelerine sahiptir. Bu sinir ağı, knidlilerde yaygın olarak bulunan radyal kanalın üzerinde halka benzeri büyük bir yapı oluşturur.^[4]

Turritopsis dohrnii ayrıca, substrat boyunca uzanan stolonlardan ve medusa tomurcukları üretebilen besleyici poliplerle birlikte dik dallardan oluşan, altta yaşayan bir polip formuna veya hidroide sahiptir.^[5] Bu polipler, birkaç gün içinde, ana hidroid kolonisinden serbest kalan ve yüzerek hareket edebilen 1 milimetrelik küçük medusalara dönüşür.

Yakın tarihli bir genetik araştırmaya kadar, Turritopsis rubra ve Turritopsis nutricula'nın aynı olduğu düşünülüyordu.^[6] T. rubra medusae'nin de tekrar poliplere dönüşüp dönüşemeyeceği bilinmemektedir.

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Turritopsis'in Pasifik'te evrimleştiği düşünülmektedir; ancak Arktik-ötesi göçler yoluyla tüm dünyaya yayılmıştır. Ölümsüz denizanası, morfolojik olarak ayırt edilmesi kolay olan türlere evrimleşmiştir. Bu ayrı türlerin oluşturdukları popülasyonlar, yakın zamanda mitokondriyal ribozomal gen dizileri karşılaştırması yoluyla doğrulanmıştır.^[6]

Ölümsüzlük ve Evrim

Ölüm, bir türe ait bir bireyin hayatını yitirerek genetik soy hattının sonuna ermesi demektir. Üreme, ölüme karşı evrimleşen yöntemlerden bir tanesi olarak görülebilir. Eşeyli olarak üreyen canlılar, gelecek nesillere kendilerinin yarısını aktarırlar. Eşeysiz olarak üreyen canlılarsa, çoğu zaman kendilerinin tam bir kopyasını gelecek nesillere aktarırlar. Böylelikle kendi bedenleri ölse bile, genleri ve o genlerden inşa edilen birebir kopyaları yaşamayı sürdüreceği için biyolojik ve evrimsel açıdan "ölümsüz" olmuş olurlar. Bu açıdan bakılacak olduğunda, tek hücreli canlıların neredeyse tamamı ile yassısolucanlar gibi eşeysiz olarak kendilerini kopyalayabilen canlılar, bazı bitkiler ve hatta bazı hayvanlar "biyolojik olarak ölümsüz" canlılardır. Çünkü bunlar, kendilerinin kopyalarını üretebilirler ve bir parçaları ölse bile, o kopyaları hayatta kalacağı için bireyin kendisi yaşamayı sürdürecektir.

Buradaki kritik nokta, "biyolojik olarak ölümsüz" canlıların, insanların hayal ettiği gibi "ölümsüz" olmadığıdır. Yani bu canlıların üzerine basacak, üzerlerine silahla ateş edecek veya herhangi bir diğer fiziksel şiddete başvuracak olursanız elbette vücut bütünlüklerini yitirerek ölürler. Bir diğer deyişle, "biyolojik olarak ölümsüz" olan canlılar, ölüme karşı mutlak dirençli canlılar değildirler; elbette ölebilirler. Fakat örneğin biz insanlar, üzerimizde hiçbir fiziksel şiddet olmasa bile nihayetinde mutlaka öleceğiz. Bundan kaçmamız (şimdilik) mümkün değildir. Fakat biyolojik olarak ölümsüz olan canlılar, söz konusu fiziksel şiddetin yokluğunda sonsuza kadar varlıklarını sürdürebilirler. Dediğimiz gibi, çoğu bunu kendi kopyalarını yaratarak, bir kısmı ise hızlı yenilenme yöntemleriyle bunu yaparlar.

Ölümsüz Denizanası Nasıl Ölümsüz Olabiliyor?

Ölümsüz denizanası (Turritopsis dohrnii), kendisinin de dahil olduğu Sölenterler Şubesi'nin yaşam döngüsünü manipüle etmektedir. Çoğu zaman denizanaları ile kategorize edilen Sölenterler'in yaşantısı 2 temel evreden oluşur: Polip Evresi ve Medusa Evresi.

Polip Evresi

Polip evresindeki sölenterler, hayvandan çok bir bitkiyi andırırlar... Su dibinde, kendilerini bir "kök" (ya da "sap") ile sabitleyerek, fiziksel olarak yer değiştirmeden yaşarlar. Daha ziyade, bir diğer hayvan şubesi olan süngerlerin yaşam biçimi gibi düşünebilirsiniz... Tutundukları yerden, sabit bir şekilde, ağızlarında bulunan dokungaçlarla avlanırlar ve bu şekilde yaşarlar. Polip devrede hayvanlar "tomurcuklanma" ile eşeysiz olarak ürerler. Yani vücutlarının bir kısmından kendilerinin bir parçası ayrılır ve o parçadan bir bütün inşa edilir. Böylece tek bir sölenter, aynısının kopyası olan 2 sölentere çoğalmış olur. Polip evresindeki denizanaları, aşağıdaki fotoğrafta gözükmektedir:

Medusa Evresi

Daha sonradan, gelişim evrelerinin devamıyla birlikte bu canlılar Medusa Evresi'ne geçerler. Medusa Evresi'nde vücutları, daha tanıdık olan "çan" ya da "şemsiye" şeklini alır. Denizanalarından aşina olduğumuz uzun dokungaçlara sahip olurlar ve çoğu zaman diledikleri gibi hareket edebilirler. Artık sabit bir yaşam sürmeyen bu sölenterler, alışageldiğimiz "hayvan" tanımına daha uygun bir şekilde avlanırlar. İşte bu evredeki sölenterler, artık eşeysiz olarak değil, eşeyli olarak ürerler. Medusa dönemindeki bir sölenteri aşağıda görebilirsiniz:

Ölümsüz Denizanası ve Yaşam Döngüsü Manipülasyonu

Denizanalarında hayat döngüsü daima polip olarak başlar, Medusa Evresi'ne girilir, eşeyli üreme ile yavrular üretilir ve ölünür. Yavrular polip dönemden geçerek büyürler ve döngü bu şekilde, normal bir hayvandaki gibi sürer. Birçok denizanası bu döngüyü tamamlarlar ve fiziksel olarak "yaşlanma sonucu ölme" olgusuna sahiptirler. Çünkü Medusa Evresi'ne ulaşan bir denizanası için artık geri dönüş yoktur: Ölüm, kaçınılmaz olarak gelecektir!

Turritopsis dohrnii hariç... Diğer tüm denizanalarından farklı olarak bu tür, Medusa Evresi'ne ulaşmasına rağmen Polip Evresi'ne geri dönebilme özelliğine sahiptir! Yani yukarıda bahsettiğiiz hayat döngüsü, bu canlılarda bir noktada tersine döner. Yavrular Polip Evresi'ni yaşarlar, gelişip Medusa Evresi'ne girerler, eşeyli olarak üreyip normal şekilde yavru polipler üretirler. Ancak daha sonra yaşlanıp ölmeleri gerekirken, kendilerini Polip Evresi'ne geri döndürebilirler! Bu sayede, yaşlanma sonucu ölüm gerçekleşmez ve bir birey, sürekli olarak, yaşlanıp ölmek yerine kendisini yavru (polip) hale döndürerek yaşamını sürdürür. Bunu, 80 yaşına gelen bir insan bireyinin 20 yaşına geri dönebilmesi gibi düşünebilirsiniz! Ana görselimizdeki denizanası, bu özelliği nedeniyle "ölümsüz denizanası" olarak da bilinen Turritopsis dohrnii türüdür.

Bu özellik, T. dohrnii türüne teorik bir ölümsüzlük sağlar. Elbette canlı, avcıları tarafından aldığı darbelerle, hastalıklar dolayısıyla ya da diğer fiziksel etmenler sonucu ölebilmektedir.^[7] Süperkahramanvari bir ölümsüzlük gibi hayal edilmemelidir. Yine de bu müthiş özellik, asla küçümsenmemelidir! Çünkü bu hayvanın genetik yapısı incelenerek pek çok sentetik kimyasal üretilebilir ve gelecekte yaşlılık ile çok daha başarılı bir şekilde savaşmamız mümkün olabilir.^[8]

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Turritopsis, tüm dünya okyanuslarında ılıman ve tropik bölgelerde bulunur. Turritopsis'in balast suyu deşarjı yoluyla dünyaya yayıldığı düşünülmektedir. Ciddi ekonomik ve ekolojik sonuçlara neden olan diğer tür istilalarından farklı olarak, T. dohrnii'nin dünya çapındaki istilası, küçük boyutları ve zararsızlığı nedeniyle fark edilmemiştir.^[9] Smithsonian Tropik Deniz Enstitüsü, bu istilayı "Dünya çapında sessiz bir istila" olarak tanımlamaktadır.^[10]

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

2000'li yıllarda ilk kez duyulduğunda bu tür, ölümsüzlük özellikleri dolayısıyla özellikle sosyal medya üzerinde ortalığı kasıp kavurmuştu. Ne yazık ki ilk popüler olduğunda, ismi de yanlış biliniyordu: Turritopsis nutricula olarak anılıyordu ve birçok kaynakta da bu şekilde yer aldı. Halbuki pratik olarak ölümsüz olan canlı, T. dohrnii türüdür.

Etimoloji

İlk keşfedildiğin T. nutricula olarak isimlendirilen bu canlının, gerçekte T. dohrnii olduğu tespit edilmiştir ve günümüzde bu şekilde bilinmektedir.^[6]