Raptorlardan Kuşlara, Orak Pençesinin Hikayesi: Jurassic Park’ın Meşhur Oyuncuları Orak Pençeler ile Nasıl Avlanıyordu?

Bize dinozorları daha yakından tanıma fırsatı veren Jurassic Park dışında çok az film vardır. Filmde her ne kadar çok sayıda dinozor türüne yer verilmiş olsa da, çok az bir kısmı "Raptorlar" kadar ün ve şöhrete sahip olmuştur. Gerek bu muhteşem dinozorların kompleks bilişsel yetenekleri, gerek kötü şöhretleri, gerekse de verimli avlanma stratejileri dolayısıyla besin piramidinin tepesine tırmanmış bu canlılara hayranlık duymamak mümkün değildir. Peki raptorların en ikonik özelliklerinden olan orak pençelerinin kullanım amacı nedir ve günümüzde bu tür pençelerin bir karşılığı var mı?

İlk olarakü Jurassic Park’ın bazı noktalarda yanıldığını söylemekte fayda var. Örneğin Velociraptor olarak sunulan meşhur tür, filmde gösterilenden oldukça farklı bir canlıydı (bu konular hakkında daha fazla bilgi almak için bu kitabımızı edinebilirsiniz). Ayrıca her ne kadar bazı istisnai durumlarda bu pençeler kesme ve kendini savunma için kullanılabilse de, bu pençelerin asıl kullanım amaçları bu değildir. Örneğin günümüzdeki yırtıcı kuşlar nasıl pek çok farklı avlanma (ve gerektiğinde savunma) tekniğiyle pençelerini farklı amaçlar için kullanıyorlarsa, benzer bir durum dinozorlar için de doğru olabilir.

Orak Pençeler ve Avlanma Davranışı: Kesici mi, Delici mi?

Eğer bu dehşet verici silaha daha yakından bakarsak, günümüzde de gerek avlanma ve kullanılış biçimleriyle gerekse fiziksel anlamda orak pençesinin pek çok farklı izdüşümünü görmek kolaylaşacaktır. Örneğin kendini savunmaya ve gerekli bazı durumlarda saldırmaya yönelik günümüz tepeli devekuşu (Casuarius casuarius) türünde ve diğer benzer devekuşu türevlerinde de sıkça rastladığımız üzere bu çıkık pençeler, gerekli durumlarda tekmeleme amaçlı kullanılabilmektedirler.

Wikimedia Commons

Ancak bu hayvanların bu çıkık pençelerini, derin bir analiz yapmadan orak pençelerle aynı kategoriye koymak oldukça yanıltıcı olacaktır. Bu uçamayan kuşların sivri pençeleri bize her ne kadar orak pençenin zamanın değiştirici etkisine kapılmış hali gibi gelse de bu gözlem, raptorların orak pençelerini günümüz kuşlarıyla aynı şekillerde ve stratejilerle kullandığını ispatlamak için tek başına yeterli değildir.

Wikimedia

Buna en güzel örnek, ünlü "dövüşen dinozorlar" fosilinde yer almaktadır. Burada orak pençenin açıkça kuşların kullandığı kesme saldırısının aksine bir saplama aracı olarak kullanıldığı görülmektedir. Bu argüman, aynı zamanda günümüz avcı kuşların avlanma teknikleriyle de nispeten uyuşmaktadır. Özellikle kartalların pençeleriyle avını tuttuktan sonra ayak parmaklarının vücuda yakın tarafında bulunan "öldürücü" pençeleriyle avlarını deldiği yakından gözlenmiş bir olgudur. Elbette bu meşhur fosil, paleontolojide net bir açıklamaya sahip değildir. Kimi paleontologlara göre bu fosil "ölümüne bir mücadelenin" aksine bataklık gibi yumuşak zemine saplanmış kolay bir av ile beslenmeye gelen bir Velociraptor’dur.

Ancak bu argüman ile çakışan temel etmen, kartalların aksine raptorların kendilerinden kat kat büyük avları sıkça avlayabilmiş olmalarıdır. Kartallar her ne kadar geyik ve benzeri orta boyutlu hayvanları avlayabilseler de hiçbir kartalın inek büyüklüğünde hayvanları düzenli bir şekilde avladığı gözlenmemiştir.

Buna günümüzde en iyi örneklerden birini, Velociraptorinae alt familyasına mensup ve hepimizin adına aşikar olduğu Velociraptor’ların daha büyük bir kuzeni olan Deinonychus'a baktığımızda rahatlıkla görebiliyoruz. Özellikle Tenontosaurus gibi oldukça büyük bir ornitopodun (iki ayak üzerinde kalkabilen dinozor) kalıntılarının sıklıkla grup halinde avlandığı düşünülen Deinonychus ile hatta bir çok Deinonychus fosiliyle birlikte bulunması hepsinin olmasa dahi kimi raptorların düşünüldüğü kadar izole avlanmadığına güçlü bir argüman sunar.

Wikimedia Commons

Avlanma Stratejisi Olan "Av Tutma" Nedir?

Her ne kadar nadiren kullanılsalar da daha önce bahsettiğimiz stratejilerin hayvanlar tarafından kullanıldığı inkar edilemez; ancak daha yakından bakıldığında, paleontologların da önerdiği üzere "raptor av tutma" (İng: "raptor prey restraint") davranışı, raptorların günümüzde kabul gören avlanma biçimleridir.

Bu, günümüz yırtıcı kuşların yöntemine oldukça benzerdir: Avını tutan ve delici pençelerini avına geçiren bir kartal, atmaca veya şahin, avının hareketini kısıtlarken, aynı zamanda avı direndikçe pençeleriyle onu daha da çok yaralar. Bunun sonucunda yorgun düşen av, avcıya nihayetinde yenik düşer.

Ancak bunu direkt olarak dinozorlara uygulamaya çalıştığımızda bir sorunla karşılaşırız: Raptorlar, kuşların aksine uçuş için işlevsel kanatlara sahip olmadıklarından ve aynı şekilde yukarıda bahsettiğimiz üzere avlarının boyutlarından ötürü, gerek av üstünde dengelerini sağlamada gerekse de avlarına ölümcül darbeyi vurmak konusunda bir avcı kuşa nazaran çok daha fazla zorlanacaktır. Aslında raptorların tüylü kollarının (uçuş için işlevsel olmayan kanatlarının) avlarının üzerinde dengede durmakta da yardımcı olduğu düşünülüyor; ancak bu, günümüz kuşlarının kanatları kadar etkili olmayabilir.

Frederic Wierum

Bu duruma en güzel önerme ise, raptorların günümüzdeki yırtıcı kuşlardan daha sosyal olduklarıdır. Bu da belirli grup stratejileriyle orak pençe gibi dehşet verici bir silahın pek çok farklı şekilde kullanılabileceğine oldukça güçlü bir argüman oluşturuyor. Aslanlar nasıl gerektiğinde büyük avlar için gruplaşıyorsa, bunun daha büyük çaplısını raptorlar için hayal etmek hem olası, hem de nefes kesici olurdu.

Fakat bu argümanın aksini savunan bir çalışma da mevcuttur.^[1] Deinonychus’un dişlerindeki izotoplarda yapılan bazı analizler sonucu, raptorların günümüzdeki yakın akrabaları olan kuşlar ve timsahlar gibi bireysel avlandığı, fakat yardımlaşmak için gruplaşabildiği öneriliyor. Dolayısıyla kurtlar gibi sürü halinde avlanma davranışına sahip olmayabilecekleri belirtiliyor.

Evrimin ayak izlerinin net bir şekilde görüldüğü geçmiş çağların en ölümcül eserlerinden olan orak pençenin günümüze olan yolculuğunu incelemek doğaya olan saygımızı arttırırken aynı zamanda doğayı anlamamızda bize yol gösterici olacaktır. Bu nedenle bu ve daha pek çok kalıntıya yakından bakmak günümüz dünyasını daha önce görmediğimiz açılardan görmemizi sağlarken şaşırmamak elde değildir.