Keşfedin, Öğrenin ve Paylaşın
Evrim Ağacı'nda Aradığın Her Şeye Ulaşabilirsin!
Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

Jane Goodall Kimdir? Primatlar Arasındaki Yerimizi Keşfeden Kadının Biyografisi...

6 dakika
9,357
Jane Goodall Kimdir? Primatlar Arasındaki Yerimizi Keşfeden Kadının Biyografisi... Mashable
Tüm Reklamları Kapat

3 Nisan 1934’de İngiltere’de doğan Jane Goodall’ın hayvan davranışlarına olan ilgisi daha çocukluğunda başlamıştı. O zamanlarda bile vahşi hayvanlarla beraber yaşamayı ve onlar hakkında yazılar yazmayı hayal ediyordu. Boş zamanlarında kuşları ve diğer hayvanları inceleyip onlar hakkında yazılar yazıp çizimler yapıyordu. Tarzan ve Dr. Dolittle en sevdiği kitaplardı ve kendisinin Tarzan’a başka herhangi bir Jane’den daha iyi bir arkadaş olabileceğini biliyordu. 1930 ve 1940’lı yıllarda Afrika vahşi hayatı küçük bir kız için uygun değildi; ama annesi Vanne, onu her zaman kafasına koyduğu şeyleri gerçekleştirmek konusunda cesaretlendiriyordu. 

Jane bir film stüdyosunda asistan olarak çalışırken, arkadaşı Clo’dan onu Kenya’ya davet eden bir mektup aldı. Bu 22 yaşındaki Jane için bulunmaz bir fırsattı ve hiç vakit kaybetmeden evine, Bournemouth’a döndü. Böylece garson olarak çalışıp para kazanabilecek ve biriktirdiği parayla Afrika’ya gidebilecekti.

1957’de nihayet denize açıldı ve 2 Nisan’da Mombasa limanına vardı. Birkaç hafta içinde ünlü arkeolog ve paleontolog Louis S.B. Leakey ile buluştu. Karşısındaki kadının enerjisinden, genel kültüründen ve hayvanlara karşı olan ilgisinden etkilenen Louis, Jane'i asistanı olarak işe aldı ve sonunda ona Tanzanya’daki bir göl kıyısında şempanzelerle ilgili bir çalışma yürütme görevini verdi. O zamanlarda şempanzelerle ilgili bilgiler çok az olmasına rağmen Louis, onlarla ilgili öğrenilecek şeylerin insanların da evrimsel geçmişini aydınlatacağına inanıyordu. 

Tüm Reklamları Kapat

1960 yılında Jane, Gombe sahiline ayak bastı. Annesi de onunla beraber gitmişti çünkü devir Tanzanya’nın İngiliz sömürgesi olduğu bir devirdi ve İngiliz otoriteleri genç bir kadının tek başına ormanda yaşamasını istemiyordu. 

Gombe’deki ilk haftası Jane’i hayal kırıklığına uğratmıştı. Şempanzeler çok çekingendi ve Jane’i her gördüklerinde kaçıyorlardı. Tam hevesi kırılmaya başlamışken, bir gün aklına güzel bir fikir geldi: Bir tepenin üstüne çıkarak dürbünüyle şempanzeleri izlemeye başladı. Şempanzelerin vejetaryen olduğu sanılıyordu; ama o gün Jane çok ilginç bir olaya tanık oldu. David Greybeard ismini verdiği bir şempanzenin bir çalı domuzunu yediğini ve yemeğini bir dişiyle paylaştığını gördü. Bu son değildi, daha sonra birçok kez daha maymunları ve diğer küçük memelileri avladıklarını gördü. Şempanzelerin et yediğini ilk defa gözleyen Jane, sonraki iki hafta içinde çok daha ilginç olaylara tanık olacaktı. Şempanze David’in bir çubuğu termitleri yuvasından çıkarmak amacıyla kullandığını fark etti. Bu kullanışlı çubuk aletleri yapmak için yaprakları dallardan nasıl kopardıklarını heyecanla, soluksuz izledi. David ve arkadaşları, kelimenin tam anlamıyla alet yapabiliyor ve bu aletleri kullanabiliyorlardı!

O zamana kadar antropologlar, alet yapımını insanlara ait bir özellik olarak tanımlıyorlardı. Jane, Louis Leakey’e keşfinden bahsettiğinde Louis'nin cevabı oldukça çarpıcıydı:

Şimdi ya 'alet' ya da 'insan' kelimesini yeniden yapılandıracağız... ya da şempanzeleri 'insan' olarak kabul edeceğiz.

İnsan ve maymun arasındaki ayrım gerçekten de bulanıktır; bu yüzden Leakey çok heyecanlanmıştı. Jane'in gelecek çalışmaları için gerekli kaynağı buldu ve daha önceden hiçbir derecesi olmamasına rağmen Jane'e Cambridge Üniversitesinde bir doktora programı ayarladı. 

Tüm Reklamları Kapat

Jane, bilgi birikimini artırmak için çok çalıştı ve gözlemlerini kaydetti. Görüşleri, çalışma arkadaşları olan diğer etologlarla (hayvan davranış bilimcileriyle) her zaman uyuşmasa da, profesörleri onu yüreklendirdi ve Gombe'de uzun süreli araştırmalar yapabilmesi için kaynaklar buldu. Daha da önemlisi profesörleri, Gombe'de yaptığı çalışmanın geçerliliği hakkında ona destek oldular.

Jane sürekli Gombe'ye gidip gelmeye başladı ve şempanzelerle ilgili daha kesin ve açık bir algıya erişmeye başladı. Birçok primatın aksine, şempanzelerin topluluk halinde yolculuk yapmadıklarını keşfetti. Dişiler ve onların yavruları şempanze topluluğunun en basit üyesini oluşturuyordu. Erkekler statü ve dişi için birbirleriyle çatışıyordu ve Jane, diğerlerine üstünlük taslayabilen erkek üyeye alfa erkek demeye başladı. 

Jane'in gözlemleri National Geographic'te çarpıcı fotoğraflarla birlikte yayınlanmaya başladı. Bu fotoğrafları çeken Hugo van Lawick, daha sonra Jane'in eşi olacaktı. Gombe çalışması için destek büyüdükçe, Jane ve Hugo daha kalıcı bir kamp kurma ve daha çok kişiyi işe alma olanağı buldular. Böylece Gombe Araştırma Merkezi'nin temelleri atılmış oldu. 

1970 yılında devam eden çalışmalar, şempanzelerin "karanlık yönünü" ortaya çıkardı. Jane, Gombe’ye ilk gittiğinde şempanzelerin insanlardan daha nazik hayvanlar olduğunu düşünüyordu. Ama zaman içinde aslında onların da bizler kadar vahşileşebileceğini fark etti. Kasakele bölgesinden bir grup erkek şempanze Kahama bölgesine göç ettikten sonra iki grup arasında çatışmalar doğmaya başladı. Stratejileri çok basitti: Düşmanına vahşice saldır ve yaralarından ölmesi için bırak! 4 yıl içinde Kahama erkeklerinin hepsi ve en az bir dişi diğer grup tarafından elendi. 4 Yıl Savaşları veya Gombe Şempanze Savaşı olarak bilinen bu ilginç olayla ilgili daha fazla bilgiyi buradaki yazımızdan alabilirsiniz.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.

Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

İlginç olanı ise, bu tür tartışmaların aynı gruba ait bireylerin arasında da yaşanmasıydı. 3 yıllık bir zaman dilimi içinde, bir dişi şempanze ve onun dişi yavrusu, 10 civarında diğer yavruyu öldürüp yedi.

Bütün bunlara rağmen Jane aynı zamanda şempanzelerin özgecilik kapasitesine de sahip olduklarını gördü. Örneğin; annelerini kaybetmiş olan iki yavru, Mel ve Darbee, alakaları olmayan iki erkek şempanze tarafından evlat edinildiler. Spindle ve Beethoven isimli bu erkek şempanzeler de aynı şekilde kendi annelerini kaybetmişti. Yavruları korumalarının yanı sıra Spindle, kendi yuvasını da yavruyla paylaşıyordu. 

Yıllar içinde Gombe Araştırma Merkezi (GSRC) büyüdü, Jane ve beraber çalıştığı araştırmacılar şempanzelerin davranışlarını, ekolojilerini, yavru gelişimini ve diğer primat türlerini araştırmaya devam etti. Jane, doğa koruma çalışmalarını yaymak amacıyla sürekli seyahat etse de Gombe’de de zaman geçirmeye devam etti. Ama asıl amacı 25 yıllık Gombe araştırmalarını derleyip yazmaktı.

Bunun üzerine Gombe’nin Şempanzeleri kitabı 1986 yılında yayımlandı. Kitabın yayınlanması Şikago’daki Şempanzeleri Anlamak konferansında tanıtıldı. Bu konferans ile şempanzeler üzerine çalışan birçok biyolog bir araya gelmiş oldu ve çalışmalarını birbirleriyle paylaştılar. Böylece şempanzeler konusunda çok fazla ve acilen üstesinden gelinmesi gereken tehditler olduğunu fark ettiler. Jane, konferansa bir "bilim insanı" olarak gitti ve oradan amacı bu harika hayvanları korumak olan bir "aktivist" olarak ayrıldı. 

Daha sonraki çalışmalarında Jane şempanzelerle ilgili çok önemli keşiflerde bulundu. “Banana Club” olarak adlandırdığı yeni bir besleme metodu buldu. Bu metot sayesinde şempanzelerin güvenini kazanabiliyor böylece onlara daha çok yaklaşıp gözlemlerini daha kolay yapabiliyordu. Şempanzelerin karmaşık bir sosyal düzene sahip olduklarını, düzenli olarak gerçekleştirdikleri hareketleri olduğunu ve 20’den fazla ses çıkararak oluşturdukları bir dilleri olduğunu buldu. Bu hayvanların et yemeleri ve alet kullanmalarıyla ilgili ilk gözlemleri kaydeden kişi Jane oldu. 

Çalışmalarını günden güne büyüten ve günümüzde hala bütün hızıyla bu çalışmalara devam eden Jane Goodall, yılın neredeyse tamamını yollarda geçiriyor. Herhangi bir zamanda, herhangi bir kıtada farklı gruplara konuşma yaparken bulabilirsiniz onu. Bazen öğrencilerle buluşup bazen de görevlilerle bir araya gelip koruma politikalarıyla ilgili neler yapılabileceğinden bahsediyor. İnsanlara Jane Goodall Enstitüsü ve şempanzeler hakkında bilgiler verip herkesin doğa ve şempanzeler için bir şeyler yapabilecek gücü olduğunu fark etmelerini sağlıyor. Aynı zamanda elbette dünyada en çok sevdiği mekân olan Gombe Ulusal Parkı için Gombe’ye de yılda en az iki kez şempanzelerinin ne durumda olduğunu görmek için gidiyor. 

Tüm Reklamları Kapat

Onun için doğa korumasıyla ilgili verilecek eğitim en az genel eğitim kadar önemli. Genç insanlarla arasındaki bağ her zaman çok özeldi ve hala onların sadece meraklarını gidermekle kalmayıp daha iyi bir dünya yaratabilmek için onları cesaretlendiriyor. Mesajlarını, dünyanın her yerindeki insanlara birinci elden iletiyor. İşte bu Jane’in şimdiki hayatı. 80 yaşındaki bu bilim insanı, her dakikasını şempanzeleri korumaya ve genç/yaşlı herkesi bu hayatta yapabilecekleri konusunda cesaretlendirmeye adamış durumda. 

Teşekkür: Bu yazıyı yayına hazırlayan Pınar Yurt'a teşekkür ederiz.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
17
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 9
  • Muhteşem! 7
  • Bilim Budur! 3
  • Merak Uyandırıcı! 3
  • İnanılmaz 2
  • Umut Verici! 2
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 1
  • Güldürdü 1
  • Üzücü! 1
  • İğrenç! 1
  • Grrr... *@$# 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 23/12/2024 09:57:36 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/3686

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Özellikler
Kanat
Kanser
Embriyo
Hastalık
Viroloji
Sağlık Personeli
Salgın
Ahlak
Makine
Hominidae
Diş
Kuş
Koronavirüs
Yüz
Türleşme
Ses Kaydı
Mikrobiyota
Enfeksiyon
Test
İnsan Türü
Böcekler
Eczacılık
İspat
Evrenin Genişlemesi
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
E. Ağacı, et al. Jane Goodall Kimdir? Primatlar Arasındaki Yerimizi Keşfeden Kadının Biyografisi.... (13 Haziran 2015). Alındığı Tarih: 23 Aralık 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/3686
Ağacı, E., Bakırcı, Ç. M. (2015, June 13). Jane Goodall Kimdir? Primatlar Arasındaki Yerimizi Keşfeden Kadının Biyografisi.... Evrim Ağacı. Retrieved December 23, 2024. from https://evrimagaci.org/s/3686
E. Ağacı, et al. “Jane Goodall Kimdir? Primatlar Arasındaki Yerimizi Keşfeden Kadının Biyografisi....” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 13 Jun. 2015, https://evrimagaci.org/s/3686.
Ağacı, Evrim. Bakırcı, Çağrı Mert. “Jane Goodall Kimdir? Primatlar Arasındaki Yerimizi Keşfeden Kadının Biyografisi....” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, June 13, 2015. https://evrimagaci.org/s/3686.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close