4 Yıl Savaşları: Gombe Şempanze Savaşı (1974-1978)

Genellikle "4 Yıl Savaşları" gibi savaş içerikli kavramlar insanlara atfediliyor olsa da, türümüzün yaşayan en yakın kuzeni şempanzelerin davranışlarını daha yakından takip ettikçe, hiç ummadığımız kavramların onları tanımlamak için de kullanılabileceğini görüyoruz. 4 Yıl Savaşları olarak da bilinen "Gombe Şempanze Savaşı", bunun en nefes kesici örneklerinden birisidir. Gombe Şempanze Savaşı, 1974-1978 yulları arasında Tanzanya'daki Gombe Ulusal Parkı'ndaki iki şempanze komünitesi arasındaki vahşi çatışmalara verilen isimdir. Savaşın tarafları arasında Kasakela ve Kahama komüniteleri bulunmaktadır. 

Bunlardan Kasakela grubu parkın kuzeyini kendi kontrolünde tutarken, Kahama grubu parkın güney bölgesini yönetmektelerdi. Bu iki grup, söz konusu savaştan yıllar önce tek ve büyük bir komünite olarak barış içinde yaşamlarını sürdürmektelerdi. Ancak 1974 senesinde ünlü primatolog Jane Goodall'ın komüniteyi incelemeye başlaması sırasında, şempanzeler arasındaki gruplaşma da giderek netleşmeye başlamıştı. Bu sürtüşmeler, uzman primatologun gözünden kaçmadı ve insanlığın hayvan davranışları alanındaki bilgi birikimine nefes kesen bir sayfa ekledi: Gombe Şempanze Savaşı!

Her ne kadar Goodall, grup içi ayrışmayı 1974 yılında tespit etmiş olsa da, Goodall'ın arazi notları üzerinde yapılan bilgisayar-destekli analizler, ayrışmanın tarihinin 1971'e kadar gittiğini ortaya koydu. Notların gösterdiği üzere, Kahama grubu içerisinde 6 yetişkin erkek bulunmaktaydı (bunlar arasında "Hugh", "Charlie" ve "Goliath" olarak bilinen üç meşhur şempanze de vardır). Ayrıca 3 dişi şempanze ve onların yavruları ile "Sniff" isimli 1 adet ergen şempanze de Kahama grubunu oluşturmaktaydı. Öteki grup olan Kasakela ise daha büyüktü: 12 dişi şempanze ve yavruları ile birlikte 8 yetişkin erkek şempanze...

Savaşın başlangıcı, 7 Ocak 1974 tarihine denk gelmektedir. Bu tarihte Kasakela grubundan 6 yetişkin erkek, Kahama erkekleri arasında bulunan "Godi" isimli şempanzeye vahşice saldırarak onu öldürmüşlerdir ve böylelikle savaşın ilk vahşi saldırısını gerçekleştirmişlerdir. Saldırı sırasında bir ağacın tepesinde yemeğini yiyen Godi, olay yerinde can vermiştir. Resmi ve bilimsel kayıtlar içerisinde bu, bir şempanze grubunun kendi türlerinden olan bir diğer bireyi kasti olarak ilk öldürüşüdür. 

Sonraki 4 sene boyunca Gombe Ulusal Parkı şempanzeleri barış yüzü görememiştir. 4 yıllık savaş sırasında Kahama grubunun 6 erkek şempanzesi de Kasakela savaşçıları tarafından katledilmiştir. Kahama dişilerinden ise 1 tanesi öldürülmüş, 2 tanesi kaybolmuş, 3 tanesi ise Kasakela erkekleri tarafından dövülmüş ve kaçırılmıştır. Bu süreçte yaşananlar, kan dondurucudur ve Jane Goodall'ın kitaplarından şu şekilde okunabilir:

Gombe Şempanze Savaşı boyunca gördüklerimi hazmedebilmek için yıllarca çaba sarf etmem gerekti. Birçok gece uykumda korkuyla uyandım ve savaşın korkunç görüntülerini aklımdan çıkarmaya çabalamak zorunda kaldım. Şempanzelerden biri olan Satan'ın, Sniff'in yüzüne aldığı derin yaradan çenesinden akan kanları içmek amacıyla ellerini bir bardak gibi kullanması... Normalde son derece zararsız olan yaşlı Rodolf'un 2 kiloluk bir taşı Godi'nin yere yığılmış vücuduna vuruşu... Jomeo'nun Dé'nin baldırından bir deri parçasını koparıp atışı... Figan'ın durmaksızın, tekrar tekrar, acımasızca Goliath'ın titreyen bedenini yumruklaması... Ki Goliath, Figan'ın küçüklüğündeki kahramanlarından birisiydi!

Bu başarılı saldırılar sonrasında Kasakela grubu, Kahama grubunun elindeki tüm alanı yavaş yavaş ele geçirmeyi ve kendi topraklarına katmayı başarmıştır. Ne var ki Kasakela'nın bu zaferi kalıcı olmamıştır. Kahama grubunun ortadan kalkışı, Gombe Ulusal Parkı'ndaki güç dengelerini bozmuştur. Kasakela, yeni edindiği topraklar sayesinde bir anda Kalande isimli bir diğer şempanze komünitesi ile komşu haline gelmiştir. Kasakela'nın bu hızlı ve güçlü ilerleyişi, Kalande grubundaki şempanzelerin korumacı bir strateji izlemesine neden olmuştur. 

Ne var ki Kalande şempanzeleri hem fiziksel güç bakımından, hem de sayısal olarak Kasakela şempanzelerinden üstündü. Kasakela'nın ilerleyişini durdurmak ve Kasakela'nın toprak kazanmak konusunda ne kadar istekli olduğunu tespit etmek adına Kalande şempanzeleri birkaç defa Kasakela'nın yeni topraklarına saldırı düzenledi. Kasakela, bu güçlü saldırılar sonucunda kısa sürede Kalande'ye boyun eğdi ve kazandığı toprakların büyük bir kısmından çekilmek zorunda kaldı.

Her ne kadar bu anlatımlar bazı bilim insanları tarafından "aşırı insanlaştırılmış bir dil kullanmak" ile suçlanmışsa da, sonradan yapılan analizlerin hepsi, Gombe'de yaşananları doğrulamakla kalmadı, Goodall'ın müdahalelerinin hiçbirinin şempanze komüniteleri arasındaki savaşa etki etmediğini, tarafların tamamen doğal nedenlerle bu savaşı başlattığını ortaya koydu. Böylece Gombe Şempanze Savaşı, insanlığın resmi olarak tanıklık ettiği ilk şempanze savaşı olarak bilim tarihindeki yerini aldı.

Şempanzelerde et tüketimi ve avlanma taktiklerine yönelik kapsamlı bir yazımızı buradan okuyabilirsiniz.