Polikistik Over Sendromu Nedir? Nasıl Teşhis ve Tedavi Edilir?

Genel Bilgiler: Patoloji ve Mekanizma

Polikistik Over Sendromu (PKOS) literatürde ilk olarak Stein ve Leventhal tarafından 1935 yılında tanımlanmıştır. PKOS üreme çağındaki kadınlarda sıklıkla görülen hormonal bir bozukluktur. Polikistik Over Sendromlu kadınlarda seyrek veya uzamış menstrüel periyotlar görülmekle beraber yüksek androjen (testosteron, dihidrotestosteron ve androstendion hormonları) seviyeleri de görülebilir. Buna bağlı olarak yumurtalıklarda küçük sıvı birikimleri olarak bilinen folliküller oluşur. Sonuçta sağlıklı ve düzenli yumurtlamada sorunlar ortaya çıkar.

Polikistik Over Sendromu'nun asıl nedeni bilinmemektedir. Dikkate değer kanıtlar incelendiğinde hem kalıtımsal ve kalıtımsal olmayan faktörlerin hem de intrauterin (anne karnındaki yaşam) ve ekstrauterin (doğduktan sonraki yaşam) faktörlerin Polikistik Over Sendromu ile ilişkili olduğu görülmektedir. Polikistik Over Sendromu'nun bir "hastalık" değil bir "sendrom" olduğu düşünüldüğünde çoklu patolojik açıklamayla tanımlanabileceğini de akılda tutmak gereklidir. Erken tanı ve tedavi ile birlikte düzenli kilo kaybı, tip 2 diyabet ve kalp hastalıkları gibi uzun dönem komplikasyonların gelişme riskini azaltmaktadır.

Polikistik Over Sendromu'na sebep olduğu düşünülen faktörler şu şekildedir:

• Yüksek insülin seviyeleri: İnsülin pankreastan salınan ve vücutta hücrelerin temel enerji kaynağını sağlayan glukozun hücre içine alınmasında görevli en önemli hormondur. Eğer hücre yüzeyinde glukozun hücreye girişini sağlayacak reseptörlerde insüline karşı direnç gelişirse hücreye giremeyen glukoz kanda yükselecektir. Bu artış androjen seviyelerinde de artışa neden olabilmektedir ve sonuçta yumurtlama süreci zorlaşmaktadır.
• Düşük dereceli inflamasyon: Bu terim lökositlerin (beyaz kan hücreleri) vücutta enfeksiyonlara karşı savaşmak için ürettiği bazı maddelerin etkilerine işaret etmektedir. Araştırmalar göstermektedir ki Polikistik Over Sendromlu kadınlarda üretilen androjenler de düşük dereceli inflamasyonu tetiklemektedir. Bu durum kalp ve damar patolojilerine neden olabilmektedir.
• Kalıtımsal faktörler
• Yüksek androjen seviyeleri

Belirti ve Semptomlar

Belirti ve semptomlar genellikle ergenliğe girişte ilk menstrüel döngüyle birlikte gelişmektedir. Bazen de yaş ilerledikçe hızlı kilo alımına bağlı Polikistik Over Sendromu gelişebilmektedir. Polikistik Over Sendromu için çeşitli belirti ve semptomlar olsa da aşağıdaki maddelerden en az ikisi olduğu takdirde mevcut kliniğin Polikistik Over Sendromu açısından değerlendirilmesi anlamlı olacaktır:

• Düzensiz menstrüel periyotlar. Seyrek, düzensiz veya uzamış menstrüel periyotlar Polikistik Over Sendromu için en sık görülen belirtidir. Örneğin yılda 9'dan az, herbir periyot arası 35 günden uzun ve anormal ağrılı periyotlar.
• Aşırı artmış androjen seviyeleri. Androjen hormonlarının aşırı artmış seviyeleri vücutta ve yüzde kıllanma artışına (hirsutizm) , akne oluşumuna ve erkek tipi kelliğe (androjenik alopesi) neden olabilmektedir.
• Polikistik Overler. Ultrason ile farkedilebilecek bu durum yumurtalıkta, olgunlaşmış yumurtanın çevresinde çok sayıda follikül oluşumuyla karakterize bir durum olmakla birlikte yumurtalığın kaliteli yumurta üretmesine de engel olmaktadır.

Polikistik Over Sendromu'na bağlı belirti ve semptomlar eğer obeziteye eşlik ediyorsa tipik olarak çok daha artmış şekilde kliniğe yansımaktadır.

Komplikasyonlar

• İnfertilite (kısırlık),
• Gestasyonel (gebelikte oluşan) diyabet veya gebeliğin tetiklediği yüksek kan basıncı (tansiyon) seviyeleri,
• Düşük veya prematür (erken) doğum,
• Non-alkolik steatohepatit, karaciğerde yağ birikimine bağlı şiddetli karaciğer inflamasyonu,
• Metabolik sendrom, yüksek tansiyon, yüksek kan şekeri seviyeleri ve anormal kolesterol veya trigliserit seviyeleriyle karakterize ve kalp-damar hastalıkları riskini arttıran klinik tablo,
• Tip 2 veya erken diyabet

Obezite, Polikistik Over Sendromu ile ilişkilidir ve komplikasyon şiddet ve riskinin artışında en önemli parametredir.

Teşhis Yöntemleri

Polikistik Over Sendromu tanısı için kesin bir test yoktur. Doktorlar, hastalardan sağlık geçmişi, kilo değişimi ve menstrüel periyot düzenleri hakkında bilgi alarak tanı değerlendirmesine başlamaktadır. Fizik muayene kıllanmada artış, insülin direnci ve akne bulgularını da kapsayacak şekilde yapılmaktadır.

• Pelvik muayene: İnspeksiyon (gözlem ile) ve manuel (elle) yapılan muayenedir. Üreme organlarında herhangi bir yapı bozukluğu, büyüme veya başka anormallik varlığı değerlendirilir.
• Kan testi: Hormon seviyelerinin tespiti için yapılır. Muhtemel menstrüel düzensizlikler veya yüksek androjen seviyelerini dışlamak ve glukoz toleransını, açlıkta kolesterol ve trigliserit seviyelerini ölçmek için faydalıdır.
• Transvajinal Ultrason: yumurtalığın durumunun ve uterus (rahimde embriyonun geliştiği ve büyüdüğü kısım) çizgisinin kalınlığının değerlendirilmesini sağlar. Bu görüntüleme yönteminin çalışma prensibi bir aparatın vajinanın içinde çevredeki tüm dokulara dönüştürücüsü (transducer) aracılığıyla yolladığı ses dalgalarını bilgisayar ekranına aktarmak üzerine kuruludur.

Tanı alan hastalara uzmanlarca kanda glukoz, kolesterol, trigliserit seviyeleri ve tansiyon açısından düzenli takip ile birlikte depresyon, anksiyete ve uyku apnesi konusunda muayene olunması önerilmektedir.

Tedaviler veya İdare Yöntemleri

Polikistik Over Sendromu tedavisi hastanın infertilite, kıllanma veya akne artışı, obezite gibi şikayetleri üzerine kuruludur. Yaşam tarzı değişikliği ve ilaçlar spesifik tedavi seçenekleridir.

Yaşam tarzı değişiklikler; düşük kalorili beslenme ve düzenli egzersiz ile kilo kaybı mevcut hastalığın gerilemesine büyük katkı sağladığı gibi doktorların önerdiği ilaçların katkısını arttırıp infertilite tedavisine de yardımcı olmaktadır.

İlaç tedavisi, üçü ana amaçla önerilmektedir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

• Menstrüel döngüyü düzenli hale getirmek: Doğum kontrolü amacıyla kullanılan ilaçların kombinasyonu (östrojen ve progestin) androjen üretimini düşürüp östrojen seviyelerini de düzenlemektedir. Hormonların düzenlenmesi endometrium kanser riskini azaltıp anormal kanama, aşırı kıllanma ve akne oluşumunu engellemektedir. Medikaston olarak hap şeklinde kullanımı olduğu gibi östrojen ve progestin kombinasyonu içeren vajinal halka ve yamalar da mevcuttur. Progestin tedavisi, her 1-2 ayda 10 ile 14 gün uygulandığında menstrüel periyotları düzenleyebilmekte ve endometrium kanserine karşı koruyucu olabilmektedir. Bu tedavi yöntemi androjen seviyelerini azaltmamakta ve doğum kontrolü sağlamamaktadır. Eğer gebelikten kaçınmak isteniyorsa yalnız progestin içeren minipill veya progesteron salınımlı uterus içi aleti kullanılması önerilmektedir.
• Yumurtlamaya yardım etmek: Klomifen, oral anti-östrojen tedavisi olup menstrüel periyodun ilk yarısında alınmalıdır. Letrozol, meme kanseri tedavisinde kullanılan bu ilaç yumurta üretimini arttırmaktadır. Metformin, tip 2 diyabette insülin direncini düzeltip kanda insülin miktarını azaltmaktadır. Gebelik tedavisi için klomifen kullanan kadınlarda kimi zaman metformin kombine edilmektedir. Gonadotropinler, lüteinleştirici hormon (LH) ve follikül stimülan hormon (FSH) türevi olan bu ilaçlar enjeksiyon yoluyla kullanılmaktadır.
• Anormal kıllanma artışını azaltmak: Doğum kontrol hapları, aşırı kıllanmaya sebep olan androjen artışını azaltmaktadır. Spiranolakton (Aldactone), androjenlerin deri üzerindeki etkilerini sınırlandırmaktadır. Yalnız bu ilaç doğumsal anomalilere neden olabilmektedir. Bu sebeple gebelikte veya gebelik istenen dönemlerde kullanılmaması önerilmektedir. Eflornitin, krem olarak kullanılıp bölgesel kıllanmayı azaltmaktadır. Elektroliz, herbir kıl follikülünün ince bir iğne yardımıyla elektrik akımı kullanılarak harap edilmesidir. Son iki tedavi yöntemi için Kadın Hastalıkları ve Doğum uzmanları hastaları Dermatoloji kliniğine yönlendirmektedir.

Görülme Sıklığı ve Dağılımı (Epidemiyoloji)

Polikistik Over Sendromu'nun dağılımı farklı tanı kriterleri sebebiyle değişiklik gösterse de 2016 yılında yapılan bir meta-analizde Avrupa, Avustralya, Asya ve Amerika kıtalarında kullanılan tanı kriterleri değerlendirilmiş, tanı açısından yaklaşık %6 gibi bir orana rastlanmıştır.

Polikistik Over Sendromu tanılı kadınların %30'unda normal menstrüel döngü görülürken, oligomenore (menstrüel periyotların 35 günden uzun sürmesi) şikayetiyle başvuran kadınların yaklaşık %85-90'ında, amenore (hiç menstrüasyon yaşamama) şikayetiyle başvuran kadınların %35-40'ında Polikistik Over Sendromu bulunmaktadır.

Önlem Yöntemleri

Polikistik Over Sendromu'ndan korunmak için şu yöntemler önerilmektedir:

• Sağlıklı kiloda kalmayı sürdürmek. Böylece insülin ve androjen seviyeleri düzenli sınırlarda kalacak ve yumurtlama için gerekli şartların oluşması kolaylaşacaktır. Doktorlar ve diyetisyenler danışanlarına uygun beslenme programını oluşturmaktadır.
• Sınırlı miktarda karbonhidrat tüketmek. Düşük yağlı ve yüksek karbonhidratlı beslenme biçimleri insülin seviyesini yükseltmektedir.
• Düzenli egzersizlerle desteklenen aktif yani hareketli bir yaşama sahip olmak. Kan şekerinin normal değerlere düşmesinde ve insülin direncinin tedavisinde kritik öneme sahiptir.

Etimoloji

Poli- öneki, Fransızca ve İngilizce “poly-”, “çok” parçacığından alıntıdır. Fransızca parçacık Eski Yunanca “polýs" veya "πολύς”, "çok" sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük Hint-Avrupa Anadilinde aynı anlama gelen yazılı örneği bulunmayan “pol-h-ú-s (*pol-ú-s)” biçiminden evrilmiştir. Bu biçim Hint-Avrupa Anadilinde yazılı örneği bulunmayan "pleh- (plē-)", "çok olmak, dolu olmak" kökünden türetilmiştir.

Kistik kelimesi, Fransızca “kyste” , "(tıpta) irinli torbacık" sözcüğünden alıntıdır.

Over kelimesi İngilizce "ovary", Moden Latincede "dişi hayvanların yumurtalarını ürettikleri kısım" olarak tanımlanmıştır.

Fransızca "syndrome", "bir dizi semptomun bir arada bulunmasıyla oluşan tıbbi görünüm" sözcüğünden alıntıdır. Fransızca sözcük Eski Yunanca "syndromḗ (συνδρομή)", "birlikte koşma" teriminden alıntıdır. Bu sözcük Eski Yunanca "tréχō, drom- τρέχω, δρομ-", "koşmak" fiilinden "syn-" önekiyle türetilmiştir.