Pangenom Nedir? Pangenom Analizi Nasıl Yapılır ve Neden Önemlidir?

Pangenom, bir organizmanın veya bir türün tam genetik içeriğini temsil eden bir koleksiyondur. Bu koleksiyon, ortak genlerin yanı sıra varyant genleri de içerir. Pangenom analizi, bir türün genomik çeşitliliğini ve genetik varyasyonlarını anlamak için kullanılır. Bu analiz; genetik ilişkileri, evrimsel süreçleri ve fenotipleri anlamak için genellikle DNA dizileme verilerine dayanır.

Pangenom Analizi Nedir?

Genetik sekanslama, modern bilim ve teknolojinin en heyecan verici keşiflerinden biridir. Bu yenilikçi yöntem, bir organizmanın genetik materyalinin tamamını çözümlemek ve analiz etmek için kullanılan bir teknolojiyi ifade eder. DNA veya RNA moleküllerinin nükleotid dizilerini belirleyerek, organizmaların genetik bilgilerine dair kapsamlı bir anlayış sağlar.

Genomik araştırmalar, organizmaların genetik içeriklerinin tamamını anlamak ve incelemek için önemli bir rol oynamaktadır. Geleneksel genomik analizler, genellikle tek bir referans genomuna dayanarak türler arasındaki genetik benzerlikleri ve farklılıkları anlamaya çalışır. Ancak son yıllarda, Pangenom Analizi adı verilen yeni bir yaklaşım ortaya çıkmıştır.

Pangenom analizi için en yaygın kullanılan veriler, yüksek kaliteli DNA dizileme verileridir. Geleneksel DNA dizileme teknolojilerine kıyasla, ileri DNA dizileme teknolojileri daha hızlı ve maliyet açısından daha verimli bir şekilde genetik varyasyonları tespit etmeyi sağlar. Bu teknolojiler, pangenom analizlerinin daha ayrıntılı ve kapsamlı bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlamıştır.

Pangenom analizinde, tam genomlar ve yarı tamamlanmış genomlar kullanılır. Tam genomlar bir organizmanın tam genetik içeriğini temsil ederken, yarı tamamlanmış genomlar henüz tamamlanmamış veya hatalar içerebilen genomlardır. Yarı tamamlanmış genomlar, genellikle montaj veya dizileme hatalarından kaynaklanan eksikliklere sahip olabilir. Bu nedenle, yarı tamamlanmış genomlarla yapılan analizlerde gen repertuarının mümkün olduğunca doğru bir şekilde temsil edilmesi önemlidir. Bu amaca yönelik özel araçlar ve yazılımlar geliştirilmektedir.

Pangenom farklı alanlarda geniş bir uygulama alanına sahiptir. Evrimsel biyolojide pangenom analizi; türler arasındaki genetik ilişkileri, popülasyon dinamiklerini ve adaptasyon süreçlerini anlamak için kullanılır. Popülasyonlar arasında gen alışverişi, doğal seçilim ve genetik çeşitlilik gibi konuları incelemek için pangenomik verilerin analizi önemlidir.

Sağlık alanında pangenom analizi, genetik hastalıkların nedenlerini ve tedavi seçeneklerini daha iyi anlamak için kullanılır. Farklı popülasyonlar arasındaki genetik varyasyonları araştırmak kişiye özgü tıbbi tedavilerin geliştirilmesine katkıda bulunabilir. Ayrıca, ilaç direnci ve enfeksiyon hastalıkları gibi konularda da pangenom analizi önemli bir araştırma aracıdır.

Pangenom analizleri ayrıca tarım ve bitki genetiği alanlarında da yaygın olarak kullanılmaktadır. Bitki türlerinin genetik çeşitliliği, tarım bitkilerinin verimliliği ve dirençliliği üzerinde büyük bir etkiye sahiptir. Tarımsal bitkilerin genetik potansiyelini anlamak ve bu potansiyeli geliştirmek için kullanılan stratejileri belirlemeye yardımcı olabilir.

Bakteriler, pangenom analizi için sıkça kullanılan organizmalardır. Bakteriler, kompakt genom yapıları ve daha az karmaşık bir dizileme süreci nedeniyle pangenom analizlerinde tercih edilen bir model sistemidir. Ayrıca bakterilerin biyoteknoloji, tarım ve tıp gibi çeşitli alanlarda da uygulama potansiyeli bulunmaktadır.

Son Çalışmalar

Pangenom analizi alanında yapılan son çalışmalardan birisi Nature'da 10 Mayıs 2023 tarihinde yayınlanmıştır. Bu makaleye göre taslak pangenom, insan genomunun ilk tam diziliminin 2022'de yayınlanmasını takiben yapılan bir çalışmadır. Bu tam dizilim, orijinal İnsan Genom Projesi'nde eksik kalan bilgileri tamamlayacaktır.

Ancak, orijinal taslak genom ve onun devamı olan genomun aksine taslak pangenom; dünya çapında Afrika, Amerika, Asya ve Avrupa'dan seçilen 47 kişinin gen dizilerinin bir koleksiyonunu temsil eder. New York'taki Icahn Tıp Fakültesi'nden genetikçi Eimear Kenny ve meslektaşları, bu dizileri hesaplama yöntemleriyle hizalayarak bir pangenom grafiği oluşturmuştur.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

NIH

Araştırmacılar pangenomun, orijinal lineer referans genomunu kullanarak bulunabilecek varyantların iki katı kadar yapısal varyantı tespit etmelerini sağladığını bulmuşlardır. Ekip, 2024 ortasına kadar 350 kişinin dizilerini analiz etmeyi hedeflemektedir.

Analiz edilen örneklerin birçoğu, genetik çeşitliliği 26 farklı popülasyon üzerinde haritalandırmak için 2008'de başlatılan 1000 Genom Projesi'ne katılan kişilerden gelmektedir. Katılımcıların dondurulmuş DNA örnekleri, pangenom konsorsiyumu tarafından "uzun okuma dizileme" (İng: "long-read sequencing") adı verilen daha ayrıntılı bir teknik kullanılarak çözülmekte ve yeniden analiz edilmektedir. Bu teknik, eski dizileme yöntemlerine kıyasla daha uzun DNA bölümlerini aynı anda analiz edebilir ve aynı kişinin kromozom çiftleri arasında ayrım yapabilir.

Bu yöntemin "daha yüksek çözünürlüklü" bir yaklaşım olduğunu söyleyen Fox, 1000 Genom Projesi sırasında katılımcılar tarafından imzalanan onay formlarının yeniden analize de izin verdiğini ve pangenom konsorsiyumu tarafından genetik verilerin etik bir şekilde toplanması ve kullanımını sağlamak için ek önlemler alındığını açıkladı.

Konuya İlişkin Kitap Önerisi

"Pan-genomics: Applications, Challenges, and Future Prospects" adlı kitap; pangenomik alanın uygulamaları, zorlukları ve gelecekteki potansiyelleri hakkında kapsamlı bir kaynaktır.^[2]

Kitap, genetik sekanslama teknolojisinin ilerlemesiyle birlikte ortaya çıkan pangenomik yaklaşımın önemini vurgular. Pangenomik analizin bir dizi uygulama alanına nasıl uyarlanabileceğini ele alır.

Örneğin mikrobiyom araştırmalarında pangenomik analiz, mikroorganizmaların genetik çeşitliliğini ve adaptasyonunu anlamamıza yardımcı olur. Bitki ve hayvan türleri üzerinde yapılan pangenomik analiz; genetik varyasyonları, evrimsel süreçleri ve fenotipik özelliklerin belirlenmesini anlamak için kullanılır. Bunun yanı sıra, insanlarda hastalıkların genetik kökenini araştırmak ve ilaç geliştirme çalışmalarında pangenomik analizin potansiyeli de kitapta ele alınır.

Kitap ayrıca pangenomik analizin karşılaştığı zorluklara da odaklanır. Bunlar arasında büyük miktarda verinin analizi, genomik veri entegrasyonu, doğru hizalama ve genomik varyasyonların doğru bir şekilde tespiti gibi teknik ve analitik zorluklar bulunur. Veri paylaşımı, gizlilik ve etik konular gibi sosyal ve hukuki zorluklar da ele alınır.

Gelecekteki perspektiflere odaklanan kitap, pangenomik alanının ilerlemesini ve potansiyel etkilerini tartışır. Özellikle gelişmiş sekanslama teknolojileri, veri analitiği ve yapay zekâ gibi yeni araçların pangenomik analizin genişlemesine katkı sağlayabileceği konuları ele alır.

Son olarak, pangenomik analizin klinik uygulamalarda nasıl kullanılabileceği ve hastalıkların tanı ve tedavisinde nasıl bir rol oynayabileceği gibi konular da tartışılır. Kitap, pangenomik alanın geniş bir perspektifini sunar ve araştırmacılar, genetikçiler ve biyoinformatikçiler için önemli bir başvuru kaynağıdır. Kitap, pangenomik analizin potansiyellerini ve sınırlamalarını anlamak isteyen herkes için değerli bilgiler sunmaktadır.

Sonuç

Sonuç olarak pangenom analizi; genetik çeşitlilik, evrim ve sağlık alanlarında önemli bir araştırma konusudur. İleri genomik teknolojilerin gelişimiyle birlikte pangenom analizi daha kapsamlı ve ayrıntılı bir şekilde gerçekleştirilebilir hale gelmiştir. Bu analizler; türler arasındaki genetik ilişkileri anlamak, hastalık mekanizmalarını çözmek, tarımsal verimlilik ve bitki geliştirme çalışmalarında ilerleme sağlamak gibi birçok alanda büyük potansiyele sahiptir. Pangenom analizi, genetik biliminin derinliklerine inerek doğal dünyayı ve insan sağlığını daha iyi anlamamıza yardımcı olmaktadır.