Özgür İrade Algısı, Beynin "Arkaplan Gürültüsü"nden İbaret Olabilir!
Bu haber 10 yıl öncesine aittir. Haber güncelliğini yitirmiş olabilir; ancak arşivsel değeri ve bilimsel gelişme/ilerleme anlamındaki önemi dolayısıyla yayında tutulmaktadır. Ayrıca konuyla ilgili gelişmeler yaşandıkça bu içerik de güncellenebilir.
Bu soru, binlerce yıldır filozofları ve bilim insanlarını zorlayan sorulardan birisidir: Özgür irade bir illüzyon mu?
2014 yılında yapılan bir araştırma, beynimizdeki kaotik elektrik aktivitesinin "arkaplan gürültüsü" adı verilen sinyalleri içerisine gömülmüş bazı sinyallerin özgür iradeye neden olduğuna dair olasılıklar sunuyor. Bu gürültüye dair aktivite, insanların karar almasından yaklaşık 1 saniye önce meydana geliyor. Araştırma yazarlarından Davis'te bulunan Kaliforniya Üniversitesi'nden Nörobilimci Jesse Bengson şöyle söylüyor:
Her ne kadar amaçlı niyetler, istekler ve hedefler bizlerin kararlarını doğrudan bir neden-sonuç ilişkisi şeklinde etkiliyor olsa da, araştırmamız kararlarımızın aynı zamanda herhangi bir anda beynimizdeki sinirlerde bulunan sinyal gürültüsünden etkilendiğini de gösteriyor. Bu rastgele ateşlemenin (ya da "gürültü"nün), bizlerin bilincinin üzerinde taşındığı sinyal bile olma ihtimali var. Tıpkı bir radyo istasyonunun verilerinin radyo dalgasının statiği tarafından taşınması gibi... Bu arkaplan gürültüsü insanların yepyeni durumlara yaratıcı bir şekilde tepki üretmesine neden oluyor olabilir. Hatta insanların 'özgür irade' algısının nedeni bile olabilir!
Önceden Belirlenmiş mi, Rastgele mi?
Isaac Newton'ın klasik mekanik yasaları evrenin deterministik olduğunu önerdi. Her nedenin, kaçınılmaz bir sonucu olmalıydı. Newtonyen mantığa göre, "özgür" bir karar, kendisinden önce gelen hareketlere tamamiyle ilişkilidir.
Ancak kuantum mekaniği, atom altı parçacıkların davranışlarının yapıları gereği tahmin edilemez olduğunu gösterdi. Bunun sonucunda, kütleçekim ve elektromanyetizma gibi kuvvetler geleceği, yalnızca geçmişteki olay ve olgulara göre belirleyemezler. Bu da, atom altı parçacıkların rastgele davranışları sebebiyle, özgür iradenin etki edebileceği ufacık da olsa bir pencereyi açık bırakmış oldu.
Yine de, çok sayıda filozof, ufacık parçacıkların rastgele davranışlarının özgür iradeyi oluşturabileceğine şüpheyle yaklaştı. Çünkü kuantum etkileri daha büyük ölçekli cisimlerde pek de işe yaramıyordu.
1970'li yıllarda yapılan araştırmalar insan istemiyle ilgili şüpheler doğurdu. Özellikle merhum sinirbilimci Benjamin Libet tarafından yapılan araştırmalar, beynin "motor korteks" adı verilen ve hareketlerimizi planlayarak uygulayan bölgesinin, insanların bir tuşa basma kararını vermesinden önce ateşlendiğini gösterdi. Yani insanlar bilinçli kararlar almadan önce, beynin kendisi zaten kararı çoktan vermiş oluyordu.
Gizli Sinyal mi?
Karar verme sürecini daha iyi anlamak için Bengson'ın takımı elektroensefalografi (EEG) denen ölçüm aracını kullanarak 19 lisans öğrencisinin bir ekrana bakarken, rastgele bir şekilde sağa ya da sola gözleriyle bakmaya karar vermeleri sırasında beyin dalgalarını ölçtü. İnsanlar kararlarını verdiklerinde, o kararı niteleyen karakteristik bir sinyal, beynin spesifik bölgelerinden ateşlenerek hareket etti.
Ancak şaşırtıcı bir şekilde, kafalarımızın arkasında yer alan bir bölgedeki diğer bir elektriksel aktivite, kararların verilmesinden 800 milisaniye öncesine varabilen bir sürede ateşlendi.
Bu beyin aktivitesi aslında bir sinyal bile değildi. Bir "gürültü" idi. Beynin her yerinde bulunan ve rastgele gibi gözüken bir elektriksel ateşlemeydi. Aslında sinirbilimciler bu arkaplan gürültüsünü çoğu zaman anlamsız olarak nitelemektedirler. Hatta belirli bir göreve özel sinyalleri görmek için, toplam sinyalden bu "gürültü" sinyalini çıkarırlar. Bir diğer deyişle, arkaplan gürültü sinyali içerisinde gizlenmiş bir sinyal, insanların bilinçli kararlarını, daha onlar bu kararları vermeden belirlemektedir. Dallas'taki Texas Üniversitesi'nde sinirbilimci olan ve bu araştırmaya katılmamış biri olan Dr. Rick Addante şöyle söylüyor:
Bu araştırmayla ilgili çılgın olan da bu: o bir 'gürültü' sinyali değil. Bu durumda sorumuz şu olmalı: bu sinyal nereden geliyor ve ne gibi bir bilgi taşıyor?
Açık Bir Soru
Addante şöyle devam ediyor:
Bu yeni araştırma özgür iradeyi ispatlamıyor da, çürütmüyor da... Eğer ki bizim bilinçli algımıza katkı sağlayan ve kararlarımızdan önce oluşan bir şey varsa, bu durumda özgür irademizin sınırları sorgulanmalıdır. Öte yandan, bu araştırmanın bulguları, özgür irademizin beyinlerimizde yer alan rastgele arkaplan gürültüsü üzerinde taşındığını, ancak bu gürültü ile birebir aynı şey olmadığını gösteriyor.
Amsterdam Üniversitesi'nden sinirbilimci olan ve yine araştırmada yer almayan biri olan Ali Mazaheri ise bu bulguların özgür iradenin kökünü kazıdığını düşünüyor ve şöyle söylüyor:
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.
Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.
Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.
Bu bulgular beynin duyusal işlem sistemlerindeki ateşlemelerin birikerek insanların kararlarını oluşturduğunu, bilinçli beynin ise bu kararları takip ettiğini gösteriyor.
Faydalı Bir İllüzyon mu?
Ancak eğer ki özgür irademiz bir illüzyon ise, neden bu kadar gerçek gibi hissediyoruz?
Bu sorunun cevabı halen gizemini koruyor olsa da, teorilerden bir tanesi tercih illüzyonunun olmamasının insan türü için oldukça can sıkıcı olacağını ve türümüzün hayatta kalıp üreme konusunda başarısızlaşacağı üzerinde duruyor. Mazaheri şöyle anlatıyor:
Özgür iradenizin olduğunu sanmanız, hayatta kalabilmenizi sağlayan bir araç görevi görüyor.
Araştırmanın sonuçları Journal of Cognitive Science dergisinde yayımlandı.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
İçerikle İlgili Sorular
- Kelebek etkisi gibi bir şey varken hür iradeden bahsedebilir miyiz?
- Özgür irade konusuna daha çok hakim olabilmek adına kimleri ve hangi kitapları okumalıyım?
- 26
- 11
- 9
- 8
- 3
- 2
- 1
- 1
- 0
- 0
- 0
- 0
- Çeviri Kaynağı: Live Science | Arşiv Bağlantısı
- A. Fell. Does 'Free Will' Stem From Brain Noise?. (9 Haziran 2014). Alındığı Tarih: 11 Kasım 2019. Alındığı Yer: UC Davis | Arşiv Bağlantısı
- J. J. Bengson. (2019). Spontaneous Neural Fluctuations Predict Decisions To Attend. Journal of Cognitive Neuroscience. | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 21/12/2024 19:19:26 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/2451
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
This work is an exact translation of the article originally published in Live Science. Evrim Ağacı is a popular science organization which seeks to increase scientific awareness and knowledge in Turkey, and this translation is a part of those efforts. If you are the author/owner of this article and if you choose it to be taken down, please contact us and we will immediately remove your content. Thank you for your cooperation and understanding.