Oksijen
Oksijen Nedir? Özellikleri Nelerdir ve Nerelerde Kullanılır?
Özellikler
Oksijen, sembolü "O" olan ve periyodik tablonun 16. grubunda bulunan kimyasal bir elementidir. Oksijen; renksiz, kokusuz ve tatsız bir gazdır. Hayvanlar tarafından solunarak vücuda alınır ve karbondioksite dönüştürülür; bitkiler ise karbon kaynağı olarak karbondioksiti kullanır ve oksijeni atmosfere geri verir.
Oksijen oldukça reaktif bir ametaldir. Çoğu element ve bileşikle kolayca oksit oluşturan bir gazdır.[1] Çoğu durumda, bu süreçleri ısı ve ışık hızlandırır ve "paslanma" gerçekleşir. Elementin oluşturduğu en önemli bileşen sudur (H2O). Oksijen; -183 °C'nin altında soluk mavi bir sıvı haline dönüşür ve yaklaşık -218 °C'de katı hale gelir. Saf oksijen havadan 1,1 kat daha ağırdır.[2]
Bulunma Sıklığı ve Üretimi
Oksijen, Dünya'nın biyosferinde kütlece en fazla gözlemlenen, hidrojen ve helyumdan sonra evrende en çok bulunan üçüncü kimyasal elementtir.[3] Dünya'nın yer kabuğu kütlesinin %46'sını oluşturan oksijen, dünyadaki en bol elementtir. Atmosferdeki oksijen oranı %20.8 iken deniz suyundaki oranı %89'dur.[3] Kayalarda, asidik (sülfür, karbon, alüminyum ve fosfor gibi) veya bazik (kalsiyum, magnezyum ve demir gibi) oksitler şeklinde metaller ve ametaller ile birleşmiştir.
Sülfatlar, karbonatlar, silikatlar, alüminatlar ve fosfatlar gibi asidik ve bazik oksitlerden oluştuğu düşünülmektedir. Her yıl endüstriyel kullanımlar için havadan yüz milyon ton O2 ayrıştırılmaktadır. En yaygın yöntem ise sıvılaştırılmış havanın damıtılmasıdır. Bu işlemde, nitrojen buhar olarak damıtılırken oksijen sıvı olarak bırakılır.[3]
Uygulama ve Kullanım Alanları
Oksijen gazının en geniş ticari kullanımı çelik endüstrisindedir. Nitrik asit ve hidrojen peroksit dahil olmak üzere çeşitli kimyasalların üretiminde büyük miktarlarda kullanılmaktadır. Ayrıca antifriz olarak kullanılan epoksietan (etilen oksit) yapmak ve PVC'nin öncüsü olan polyester ve kloroeteni yapmak için de kullanılır. Oksijen gazı aynı zamanda, oksi-asetilen kaynağı ile metallerin kesilmesi için kullanılır. Fabrikalardan çıkan atık suların arıtılmasında sık sık kullanılmaktadır.[4]
Oksijenin, solunumun en temel kaynağı olması sebebiyle, bu element tıpta oksijen takviyesi için sıklıkla kullanılır. Tedavi sadece hastanın kanındaki oksijen seviyelerini arttırmakla kalmaz, aynı zamanda birçok hastalıklı akciğer tipinde kanın akış direncini azaltarak kalp üzerindeki "iş yükünü" hafifleten ikincil etkiye sahiptir. Oksijen; amfizem, zatürre, konjestif kalp yetmezliği, pulmoner arter basıncının artmasına neden olan bazı rahatsızlıklar ve vücudun oksijeni alma ve kullanma yeteneğini bozan vb. hastalıkları tedavi etmek için kullanılır.[5]
Tarihi
1772 yılında İsveçli kimyager Carl Wilhelm Scheele, potasyum nitrat, cıva oksit ve diğer birçok maddeyi ısıtarak oksijeni keşfetmiştir. İngiliz kimyager Joseph Priestley, 1774 yılında cıva oksidin termal ayrışmasıyla oksijeni element olarak keşfetmiş ve bulgularını, Scheele'nin yayınlanmasından iki yıl sonra yayınlamıştır. 1775-1780'de, Fransız kimyager Antoine Laurent Lavoisier, o zamana kadar kabul edilen flojiston teorisini bir kenara bırakarak, oksijenin solunumdaki ve yanmadaki rolünü yorumlamıştır. Lavoisier ayrıca oksijenin birçok farklı maddeyle birleşerek asit oluşturma eğilimine de dikkat çekmiştir.[2]
Etimolojisi
"Oxys" ve "genes" kelimelerinin bir araya gelmesiyle oluşan ve "asit oluşumu" anlamına gelen Yunanca kökenli "Oxygène" ismi, 1777'de Fransız kimyager Antoine Laurent Lavoisier tarafından türetilmiştir.[6], [7]
Önlem ve Güven
Oksijen, DNA'nın ve hemen hemen tüm diğer biyolojik olarak önemli bileşiklerin bir bileşeni olduğu için tüm yaşam biçimleri için gereklidir. Canlıların büyük bir kısmının hayatta kalabilmeleri için her dakika solunum yapmaları gerektiğinden, oksijen gereklidir. Akciğerlerdeki oksijen, kandaki hemoglobinin merkezinde bulunan demir atomu tarafından alınır ve ihtiyaç duyulan yerlere taşınır.[8]
Oksijen gazı, sağlığa zararsız, yakıcı ve fazlasıyla reaktif bir gaz olarak nitelendirilir; özellikle de oksitleyici etkisi göz önünde bulundurulmalıdır. Diğer hemen her elementle tepkimeye girebilir; fakat bu tepkimeler genelde çok hızlı olmadığı için çoğu zaman tehlikeli bir gaz olarak görülmez.
Oksijen gazı (O2), yüksek kısmi basınçlarda zehirli olabilir, bu da havale vb. sağlık sorunlarına yol açabilir.[5], [9] Oksijenin zehir etkisi genellikle 50 kPa üzerindeki kısmi basınçlarda meydana gelmeye başlar.
İlginç Bilgiler ve Diğer
- Gaz oksijen berraktır ama sıvı hali soluk mavi renktedir.
- Oksijenin fazlası zararlıdır. Florida Üniversitesi ve Air Products şirketine göre, 12 saatten fazla süreyle %80 yoğunlukta oksijen gazı solumak, solunum sistemini tahriş eder ve ödem oluşarak ölüme neden olabilir.
- Yaklaşık 300 milyon yıl önce, atmosferdeki oksijen seviyeleri %35 iken (günümüzde %21 kadar), böcekler olduğundan daha fazla büyüyebiliyorlardı.[10]
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
İçerikle İlgili Sorular
Soru & Cevap Platformuna Git- 13
- 9
- 7
- 3
- 2
- 2
- 1
- 1
- 0
- 0
- 0
- 0
- ^ P. Atkins, et al. (2016). Chemical Principles. ISBN: 9781464183959. Yayınevi: W. H. Freeman.
- ^ a b Encyclopedia Britannica. Oxygen. (1 Ocak 1998). Alındığı Tarih: 5 Ocak 2021. Alındığı Yer: Encyclopedia Britannica | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b c J. Emsley. (2003). Nature's Building Blocks: An A-Z Guide To The Elements. ISBN: 9780198503408. Yayınevi: Oxford University Press, USA. sf: 297-304.
- ^ Royal Society of Chemistry. Oxygen. Alındığı Tarih: 5 Ocak 2021. Alındığı Yer: Royal Society of Chemistry | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b C. Hampel. (1968). The Encyclopedia Of The Chemical Elements. Yayınevi: New York, Reinhold Book Corp. sf: 499-512.
- ^ Royal Society of Chemistry. Oxygen. Alındığı Tarih: 10 Ocak 2021. Alındığı Yer: Royal Society of Chemistry | Arşiv Bağlantısı
- ^ N. N. Greenwood. (1997). Chemistry Of The Elements. ISBN: 9780080379418. Yayınevi: Butterworth-Heinemann. sf: 793.
- ^ Lenn Tech. Oxygen - O Chemical Properties Of Oxygen - Health Effects Of Oxygen - Environmental Effects Of Oxygen. Alındığı Tarih: 16 Ocak 2021. Alındığı Yer: Lenn Tech | Arşiv Bağlantısı
- ^ C. J. Accott. Oxygen Toxicity: A Brief History Of Oxygen In Diving.. (1 Ocak 1999). Alındığı Tarih: 5 Ocak 2021. Alındığı Yer: Rubicon | Arşiv Bağlantısı
- ^ S. Pappas. Facts About Oxygen. (29 Eylül 2014). Alındığı Tarih: 5 Ocak 2021. Alındığı Yer: Live Science | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 15/12/2024 02:35:04 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/9872
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.