Tellür

Özellikler

Tellür, "Te" sembolü ile gösterilen ve atom numarası 52 olan kimyasal bir elementtir. Yarı metalik özellik gösteren, parlak, kristal, kırılgan, gümüş-beyaz bir elementtir. Genellikle koyu gri bir toz halinde bulunur ve hem metalik hem de ametalik özelliklere sahiptir. Tellür, kükürt ve selenyuma benzer özellikler gösteren birçok bileşik oluşturur. Havada yandığında yeşilimsi mavi bir alev açığa çıkararak, tellür dioksit oluşturur. Tellür, su veya hidroklorik asitten etkilenmez, ancak nitrik asitte kolaylıkla çözünür.

Tellürde, katenasyon yoluyla büyük halka ve zincir molekülleri sağlamak için gerekli olan kovalent bağlanma neredeyse yoktur. Element, rhombohedral formda kristalleşir. Kırılgandır ama çok sert değildir. Tellür atomları, kristalde Te – Te mesafeleri 3,74 Å olan spiral zincirler oluşturur. Tellür, ısıyı iletme konusunda yetersiz olsa da, ortalama bir elektrik iletkeni olarak belli alanlarda iş görebilir. Halitleri oluşturmak için halojenlerle (flor, klor, brom ve iyot) ve tellüritler oluşturmak için çoğu metal ile yüksek sıcaklıklarda tepkimeye girer.

Bulunma Sıklığı ve Üretimi

Tellür, yer kabuğunda yalnızca milyonda 0.001 oranında bulunur. Tellür mineralleri arasında kalaverit, silvanit ve tellürit bulunur. Aynı zamanda doğada saf halde de bulunabilir; fakat bu durum çok nadirdir. Bakırın elektrolitik rafinasyonu sırasında üretilen anot çamurlarından ticari olarak Tellür elde edilebilir. Bu anot çamurları yaklaşık %8'e oranında tellür içerir.

Uygulama ve Kullanım Alanları

Tellür genellikle çeliğe katkı maddesi olarak kullanılır. Bir diğer yandan; alüminyum, bakır, kurşun veya kalay ile sıklıkla alaşımlanır. Alaşımlara dayanıklılığını, gücünü ve korozyona karşı direncini artırmak için eklenir. Dökme demir, seramik, rögar kapakları, güneş panelleri, kalkojenit camlar için kullanılabilir. Kauçuğa eklendiğinde, kürleme sürecini hızlandırır ve ürünü aşınmaya karşı daha az duyarlı hale getirir. Standart kauçuğu yumuşatan yağlardan da etkilenme olasılığını azaltır.

Tarihi

Tellür, 1783 yılında Romanya'nın Sibiu kentinde Franz Joseph Müller von Reichenstein tarafından keşfedildi. Reichenstein, Zalatna yakınlarındaki bir madende metalik bir parıltıya sahip olan ve doğal antimon ya da bizmut olduğundan şüphelenilen bir cevher (aslında altın tellürit, AuTe₂ ) gördü. Ön araştırma yaptıktan sonra, bu bileşiğin ne antimon ne de bizmut ile alakalı olmadığını anladı. Üç yıl boyunca cevheri araştırdı ve yeni bir element içerdiğini kanıtladı. Bulgularını çok popüler olmayan bir dergide yayınladı ve neredeyse hiçbir otorite tarafından fark edilmedi.

1796'da, Berlin'deki Martin Klaproth'a bulgularını doğrulayan bir örnek gönderdi. Klaproth saf bir numune üretmeyi başardı ve buna tellür ismini verdi. Garip bir şekilde, bu elinden geçen ilk tellür örneği değildi. Elementi bağımsız olarak keşfeden Macar bilim insanı Paul Kitaibel tarafından, 1789 yılında kendisine gönderilmişti.

Etimolojisi

Tellür, "yeryüzü" anlamına gelen Latince "tellus" kelimesinden türetilmiştir.

Önlem ve Güven

Tellür bileşiklerine çoğu insan tarafından nadiren rastlanır. Teratojeniktirler ve sadece yetkin kimyagerler tarafından kullanılmalıdır. Az miktarlarda yutulması bile pis kokulu nefes ve vücut kokusuna neden olur. Aerosolünün solunması ile vücut tarafından emilebilir. Bu elementin aerosolü, gözleri ve solunum sistemini ciddi oranda tahriş eder. Karaciğeri ve merkezi sinir sistemini etkiler. Maruz kalma durumunda, sarımsak benzeri keskin bir nefes kokusuna yol açar. Tıbbi gözlem gereklidir. Yutulduğunda karın ağrısı, kabızlık, kusma ve şiddetli baş ağrısı gibi etkiler gösterebilir. Tellür ve bileşikleri ile çalışırken koruyucu maske takmak birincil gerekliliklerden biridir.

İlginç Bilgiler ve Diğer

Tellür birçok endüstriyel uygulamada aktif rol oynar:

• Kauçuk ve diğer dayanıklı ürünlerin işlenmesinde vulkanizasyon ajanı ve hızlandırıcı
• Sentetik elyaf üretimi için katalizör
• Püskürtme kapakları
• Cam ve seramikte pigment vb.