Nova Patlaması Geliyor: T Coronae Borealis'te Yakın Zamanda Yaşanacak Nova Patlamasını Çıplak Gözle Görebileceğiz!

Kuzey Yarımkürede, Coronae Borealis Takımyıldızı sınırları içinde bulunan ve bir beyaz cüce ve bir kırmızı devden oluşan ikili yıldız sistemi T Coronae Borealis'te, muhtemelen yakın zamanda bir nova patlaması meydana gelecek. Patlama sonucu oluşan parıltı ise 1 veya 2 hafta sürecek ve normalde çıplak gözle göremediğimiz bu yıldız sistemini çıplak gözle gözlemleyebileceğiz.

Nova Patlaması Nedir?

Nova patlamaları temelinde beyaz cücelerin yüzeyinde meydana gelen güçlü füzyon patlamalarıdır. Füzyon patlamaları, yüksek basınç ve sıcaklık altında hafif atomların birleşerek daha ağır atomlar oluşturmasına denir. Meydana gelen yeni atomun kütlesi, onu füzyon tepkimesi sonucu oluşturan iki atomdan azdır. Aradaki kütle farkı enerji olarak açığa çıkar ve kontrolsüz şekilde salınan bu enerji patlamaya sebep olur.

Nova patlaması yaşayan yıldız sistemleri, termonükleer süreçler geçirerek parlaklık değişimleri gösterdikleri için birer kataklismik (İng. "cataclysmic variable") veya diğer ismiyle patlayıcı değişken (İng. "explosive variable") olarak gruplandırılırlar.

Bir nova patlamasının olabilmesi için beyaz cücelerin başka bir yıldız ile bir ikili sistem halinde bulunması gerekir. Bu durum yüksek kütle çekim kuvvetine sahip beyaz cücenin, komşusu olan yıldızdan sürekli olarak üzerine malzeme çekmesine sebebiyet verir. Çekilen malzeme hidrojendir ve zamanla beyaz cücenin etrafını bir atmosfer gibi kaplar. Oluşan bu hidrojen atmosferi yeterli basınç ve sıcaklığa ulaştığında ise güçlü bir füzyon patlaması oluşturur ve bu duruma astronomide nova patlaması denir.^[1]

Nova patlamalarını süpernovalar ile karıştırmamak gerekir; süpernova, yıldızların iç kuvvetlerinin dengesizliği sonucu kendi içlerine çökerek yok olmalarına verilen bir isimdir. Novalarda ise herhangi bir "yok olma" veya "içe çökme" durumu söz konusu değildir. Öte yandan novalarda beyaz cüce patlamadan yıkıcı şekilde etkilenmemekte ve hayatta kalmaktadır. Ayrıca nova patlamaları sırasında Güneş'in bir yılda üreteceği enerjinin 10.000 ila 100.000 katı kadar enerji yayılabilmektedir.^[2] Bu miktar, her ne kadar çok büyük boyutlarda olsa da süpernovaların yanına yaklaşamamaktadır.

Eğer ki meydana gelen nova ikili yıldız sistemini dağıtacak güçte değilse yani nova patlamasından sonra beyaz cüce ve komşusu olan yıldız halen daha bir aradaysa, bu patlamalar söz konusu sistemde periyodik olarak tekrarlanır. Bu duruma ise tekrarlayan nova (İng. "recurrent novae") denir. Önümüzdeki haftalarda ise böyle bir patlamanın meydana geleceğini bilebilmemizi sağlayan durum görece sabit olan bu periyottur.

Daha fazla olduğu tahmin edilse de Samanyolu Galaksisi içerisinde aralarında 80 yıllık periyodu ile T CrB'nin de olduğu sadece on adet tekrarlayan nova keşfedilmiştir.^[3] Bununla birlikte farklı galaksilerde de tekrarlayan novalar tespit edilmiştir.

Nature

T Coronae Borealis ve Tarihi

T CrB yıldız sistemi, Corona Borealis veya diğer ismiyle Kuzey Tacı (İng. "Nothern Crown") takımyıldızında yer alan bir tekrarlayan novadır.

Wikipedia

Ögetay Kayalı

Bir beyaz cüce ve bir kırmızı dev'den oluşur. Dünya'ya yaklaşık 2700 ışık yılı uzaklıktadır ve insanlık açısından tarihi muhtemelen 1217 yılına kadar dayanmaktadır. Hatta bulunduğu takımyıldızı Coronae Borealis, eski pek çok astronomi eserinde kendisine yer edinmiştir.

Library of Congress

Astronomide gök cisimlerinin görülür parlaklığı kadir değeri ile ölçülür. Kadir Ölçeği'ne göre bir gök cisminin kadir değeri ne kadar düşükse nesne o kadar parlaktır.

Normal şartlarda T CrB'nin parlaklığı +9-10 kadir civarı bir büyüklüğe sahiptir, çıplak göz ile neredeyse görülemez. Fakat tarihi kayıtları incelediğimizde eski astronomların, T Coronae Borealis'in olduğu bölgede birkaç hafta süren parlamalar kaydettiğini ve bu parlamaların 80 yıllık bir periyodu takip ettiğini görüyoruz. İlk kayıt 1217, ikincisi 1787, üçüncüsü 1866 ve dördüncüsü 1946 yılına aittir.^[6] Bugün bu parlamaların sebebinin nova patlamaları olduğunu biliyoruz.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

T CrB'nin modern anlamda keşfi ise 1866 yılındaki patlamaya dayanıyor. İrlandalı astronom John Birmingham, 1866'da meydana gelen nova patlaması sayesinde T Coronae Borealis'i keşfetmiş ve kataloglamıştır.^[7] 1946 yılında ise gelişen gözlem teknikleri ve araçları sayesinde T CrB'nin patlama öncesinde, esnasında ve sonrasında parlaklık ölçümleri alınmıştır.

Yakın Zamanda Gerçekleşecek Patlama!

T CrB'de yaklaşık olarak her 80 yılda bir nova patlaması gerçekleştiğini istatistiki olarak biliyoruz. Dolayısıyla bir sonraki patlamanın basit bir hesap ile 2024 ve 2025 yılları arasında gerçekleşeceğini söyleyebiliriz. Bunun yanında; AAVSO verilerine göre T CrB'nin B bandındaki parlaklığı, 1946 yılında elde ettiğimiz verilere göre patlamadan yaklaşık 1 yıl önce +10.5 kadir seviyelerinden +12 kadir seviyesine düşüyor.^[8]

AAVSO

Geçtiğimiz aylarda ise T CrB'den alınan B bandı parlaklık verilerinde bu düşüşün tekrar gerçekleştiğini görüyoruz.

AASVO

Grafikte görüldüğü gibi T CrB'nin B bandı parlaklığı, Temmuz 2023 itibari ile ortalama +10-11 kadir seviyesinden +12 kadir seviyesine azaldı. Bu durum, ay hassasiyeti ile patlamanın tarihini tahmin edebilmemize olanak sağlıyor.^[8]

Verilere göre 2024'ün eylül ayına kadar patlamanın gerçekleşmesi gerekiyor.

Patlama Nasıl Gözükecek?

Normalde, +10 kadir değeri ile çıplak gözle gözlem sınırının oldukça ötesinde bir parlaklığa sahip olan T CrB'nin nova patlaması ile birlikte +2 kadire kadar parlaması ve çıplak gözle görülebilir olması beklenmektedir. Bu parlaklık, aşağı yukarı Kutup Yıldızı Polaris'e denk bir parlaklıktır.

İTÜ Astronomi Kulübü

Nihayet patlama gerçekleştiğinde, T CrB'nin tekrar 80 yıllık bir uykuya dalmadan ve gökyüzüne veda etmeden önce birkaç gün boyunca çıplak göz ile ve bir haftadan biraz daha uzun bir süre boyunca dürbün ile gözlemlenebileceği tahmin edilmektedir.