Nova Patlaması Geliyor: T Coronae Borealis'te Yakın Zamanda Yaşanacak Nova Patlamasını Çıplak Gözle Görebileceğiz!
BBC
- Özgün
- Astrofizik
Kuzey Yarımkürede, Coronae Borealis Takımyıldızı sınırları içinde bulunan ve bir beyaz cüce ve bir kırmızı devden oluşan ikili yıldız sistemi T Coronae Borealis'te, muhtemelen yakın zamanda bir nova patlaması meydana gelecek. Patlama sonucu oluşan parıltı ise 1 veya 2 hafta sürecek ve normalde çıplak gözle göremediğimiz bu yıldız sistemini çıplak gözle gözlemleyebileceğiz.
Nova Patlaması Nedir?
Nova patlamaları temelinde beyaz cücelerin yüzeyinde meydana gelen güçlü füzyon patlamalarıdır. Füzyon patlamaları, yüksek basınç ve sıcaklık altında hafif atomların birleşerek daha ağır atomlar oluşturmasına denir. Meydana gelen yeni atomun kütlesi, onu füzyon tepkimesi sonucu oluşturan iki atomdan azdır. Aradaki kütle farkı enerji olarak açığa çıkar ve kontrolsüz şekilde salınan bu enerji patlamaya sebep olur.
Nova patlaması yaşayan yıldız sistemleri, termonükleer süreçler geçirerek parlaklık değişimleri gösterdikleri için birer kataklismik (İng. "cataclysmic variable") veya diğer ismiyle patlayıcı değişken (İng. "explosive variable") olarak gruplandırılırlar.
Bir nova patlamasının olabilmesi için beyaz cücelerin başka bir yıldız ile bir ikili sistem halinde bulunması gerekir. Bu durum yüksek kütle çekim kuvvetine sahip beyaz cücenin, komşusu olan yıldızdan sürekli olarak üzerine malzeme çekmesine sebebiyet verir. Çekilen malzeme hidrojendir ve zamanla beyaz cücenin etrafını bir atmosfer gibi kaplar. Oluşan bu hidrojen atmosferi yeterli basınç ve sıcaklığa ulaştığında ise güçlü bir füzyon patlaması oluşturur ve bu duruma astronomide nova patlaması denir.[1]
Nova patlamalarını süpernovalar ile karıştırmamak gerekir; süpernova, yıldızların iç kuvvetlerinin dengesizliği sonucu kendi içlerine çökerek yok olmalarına verilen bir isimdir. Novalarda ise herhangi bir "yok olma" veya "içe çökme" durumu söz konusu değildir. Öte yandan novalarda beyaz cüce patlamadan yıkıcı şekilde etkilenmemekte ve hayatta kalmaktadır. Ayrıca nova patlamaları sırasında Güneş'in bir yılda üreteceği enerjinin 10.000 ila 100.000 katı kadar enerji yayılabilmektedir.[2] Bu miktar, her ne kadar çok büyük boyutlarda olsa da süpernovaların yanına yaklaşamamaktadır.
Eğer ki meydana gelen nova ikili yıldız sistemini dağıtacak güçte değilse yani nova patlamasından sonra beyaz cüce ve komşusu olan yıldız halen daha bir aradaysa, bu patlamalar söz konusu sistemde periyodik olarak tekrarlanır. Bu duruma ise tekrarlayan nova (İng. "recurrent novae") denir. Önümüzdeki haftalarda ise böyle bir patlamanın meydana geleceğini bilebilmemizi sağlayan durum görece sabit olan bu periyottur.
Daha fazla olduğu tahmin edilse de Samanyolu Galaksisi içerisinde aralarında 80 yıllık periyodu ile T CrB'nin de olduğu sadece on adet tekrarlayan nova keşfedilmiştir.[3] Bununla birlikte farklı galaksilerde de tekrarlayan novalar tespit edilmiştir.
T Coronae Borealis ve Tarihi
T CrB yıldız sistemi, Corona Borealis veya diğer ismiyle Kuzey Tacı (İng. "Nothern Crown") takımyıldızında yer alan bir tekrarlayan novadır.
Bir beyaz cüce ve bir kırmızı dev'den oluşur. Dünya'ya yaklaşık 2700 ışık yılı uzaklıktadır ve insanlık açısından tarihi muhtemelen 1217 yılına kadar dayanmaktadır. Hatta bulunduğu takımyıldızı Coronae Borealis, eski pek çok astronomi eserinde kendisine yer edinmiştir.
Astronomide gök cisimlerinin görülür parlaklığı kadir değeri ile ölçülür. Kadir Ölçeği'ne göre bir gök cisminin kadir değeri ne kadar düşükse nesne o kadar parlaktır.
Normal şartlarda T CrB'nin parlaklığı +9-10 kadir civarı bir büyüklüğe sahiptir, çıplak göz ile neredeyse görülemez. Fakat tarihi kayıtları incelediğimizde eski astronomların, T Coronae Borealis'in olduğu bölgede birkaç hafta süren parlamalar kaydettiğini ve bu parlamaların 80 yıllık bir periyodu takip ettiğini görüyoruz. İlk kayıt 1217, ikincisi 1787, üçüncüsü 1866 ve dördüncüsü 1946 yılına aittir.[6] Bugün bu parlamaların sebebinin nova patlamaları olduğunu biliyoruz.
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.
Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.
Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.
T CrB'nin modern anlamda keşfi ise 1866 yılındaki patlamaya dayanıyor. İrlandalı astronom John Birmingham, 1866'da meydana gelen nova patlaması sayesinde T Coronae Borealis'i keşfetmiş ve kataloglamıştır.[7] 1946 yılında ise gelişen gözlem teknikleri ve araçları sayesinde T CrB'nin patlama öncesinde, esnasında ve sonrasında parlaklık ölçümleri alınmıştır.
Yakın Zamanda Gerçekleşecek Patlama!
T CrB'de yaklaşık olarak her 80 yılda bir nova patlaması gerçekleştiğini istatistiki olarak biliyoruz. Dolayısıyla bir sonraki patlamanın basit bir hesap ile 2024 ve 2025 yılları arasında gerçekleşeceğini söyleyebiliriz. Bunun yanında; AAVSO verilerine göre T CrB'nin B bandındaki parlaklığı, 1946 yılında elde ettiğimiz verilere göre patlamadan yaklaşık 1 yıl önce +10.5 kadir seviyelerinden +12 kadir seviyesine düşüyor.[8]
Geçtiğimiz aylarda ise T CrB'den alınan B bandı parlaklık verilerinde bu düşüşün tekrar gerçekleştiğini görüyoruz.
AASVOGrafikte görüldüğü gibi T CrB'nin B bandı parlaklığı, Temmuz 2023 itibari ile ortalama +10-11 kadir seviyesinden +12 kadir seviyesine azaldı. Bu durum, ay hassasiyeti ile patlamanın tarihini tahmin edebilmemize olanak sağlıyor.[8]
Verilere göre 2024'ün eylül ayına kadar patlamanın gerçekleşmesi gerekiyor.
Patlama Nasıl Gözükecek?
Normalde, +10 kadir değeri ile çıplak gözle gözlem sınırının oldukça ötesinde bir parlaklığa sahip olan T CrB'nin nova patlaması ile birlikte +2 kadire kadar parlaması ve çıplak gözle görülebilir olması beklenmektedir. Bu parlaklık, aşağı yukarı Kutup Yıldızı Polaris'e denk bir parlaklıktır.
Nihayet patlama gerçekleştiğinde, T CrB'nin tekrar 80 yıllık bir uykuya dalmadan ve gökyüzüne veda etmeden önce birkaç gün boyunca çıplak göz ile ve bir haftadan biraz daha uzun bir süre boyunca dürbün ile gözlemlenebileceği tahmin edilmektedir.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git-
6
-
5
-
5
-
3
-
2
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
- ^ G. H. Schaefer, et al. (2014). The Expanding Fireball Of Nova Delphini 2013. Nature, sf: 234-236. doi: 10.1038/nature13834. | Arşiv Bağlantısı
- ^ C. Buongiorno. Ask Astro: What Are The Differences Between Supernovae, Kilonovae, And Hypernovae?. (24 Mart 2022). Alındığı Tarih: 30 Nisan 2024. Alındığı Yer: Astronomy Magazine | Arşiv Bağlantısı
- ^ B. Schaefer. Recurrent Nova Science Tasks For Observers Worldwide | Aavso. Alındığı Tarih: 27 Nisan 2024. Alındığı Yer: AAVSO | Arşiv Bağlantısı
- B. E. Schaefer. (2023). The Recurrent Nova T Crb Had Prior Eruptions Observed Near December 1787 And October 1217 Ad. SAGE Publications, sf: 436-455. doi: 10.1177/00218286231200492. | Arşiv Bağlantısı
- J. Thompson. Evidence Of Mysterious 'Recurring Nova' That Could Reappear In 2024 Found In Medieval Manuscript From 1217. (15 Eylül 2023). Alındığı Tarih: 30 Nisan 2024. Alındığı Yer: Live Science | Arşiv Bağlantısı
- ^ B. E. Schaefer, et al. (2023). The Recurrent Nova T Crb Had Prior Eruptions Observed Near December 1787 And October 1217 Ad. SAGE Publications, sf: 436-455. doi: 10.1177/00218286231200492. | Arşiv Bağlantısı
- ^ E. Pettit. (2024). The Light-Curves Of T Coronae Borealis. IOP Publishing, sf: 4. doi: 10.1086/125797. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b B. E. Schaefer, et al. Announcing T Crb Pre-Eruption Dip. Alındığı Tarih: 1 Mayıs 2024. Alındığı Yer: AAVSO | Arşiv Bağlantısı
- B. Ridgeway. View Nova Explosion, ‘New’ Star In Northern Crown. (27 Şubat 2024). Alındığı Tarih: 1 Mayıs 2024. Alındığı Yer: NASA Blogs | Arşiv Bağlantısı
- B. Ridgeway. View Nova Explosion, ‘New’ Star In Northern Crown - Watch The Skies. (27 Şubat 2024). Alındığı Tarih: 27 Nisan 2024. Alındığı Yer: NASA Blogs | Arşiv Bağlantısı
- F. Marchis. Be The First To See A Once-In-A-Lifetime Stellar Explosion!. Alındığı Tarih: 27 Nisan 2024. Alındığı Yer: SETI Institute | Arşiv Bağlantısı
- B. Schaefer. Announcing T Crb Pre-Eruption Dip | Aavso. Alındığı Tarih: 27 Nisan 2024. Alındığı Yer: AAVSO | Arşiv Bağlantısı
- A. Thompson, et al. What Is A Supernova?. (26 Şubat 2022). Alındığı Tarih: 27 Nisan 2024. Alındığı Yer: Space | Arşiv Bağlantısı
- N. T. Tillman, et al. White Dwarfs: Facts About The Dense Stellar Remnants. (4 Mart 2022). Alındığı Tarih: 27 Nisan 2024. Alındığı Yer: Space | Arşiv Bağlantısı
- NASA. Measuring A White Dwarf Star - Nasa. Alındığı Tarih: 27 Nisan 2024. Alındığı Yer: NASA | Arşiv Bağlantısı
- S. Mathewson. A Rare Nova Ignites A 'New Star' In The Sky This Year. Here's How To See It. (12 Mart 2024). Alındığı Tarih: 30 Nisan 2024. Alındığı Yer: Space | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 21/11/2024 22:00:01 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/17474
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
