Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

Non-Apoptotik Hücre Ölümü Mekanizmaları: Nekroz Nedir? Hücreleri Öldüren Patolojik Süreçler Nelerdir?

5 dakika
10,202
Non-Apoptotik Hücre Ölümü Mekanizmaları: Nekroz Nedir? Hücreleri Öldüren Patolojik Süreçler Nelerdir?
Tüm Reklamları Kapat

Ölüm ile ilgili yazımızda detaylıca anlattığımız gibi, canlılığın temel niteliklerinden biri olarak organizmalar bir noktada ölürler. Yani hücre ölümü, çoğalma ve farklılaşma gibi, hücrenin temel yaşam süreçlerinden biridir. Hücre ölümü, hem embriyonik gelişimde hem de zararlı hücrelerden kurtulma konusunda büyük rol oynar ve vücut homeostazını korumamızı sağladığı için son derece önemlidir.

Cell and Bioscience dergisinde yayınlanan bir makalede araştırmacılar, çok sayıda hücre ölümü mekanizması olsa da, bunların dört temel kümenin elemanları olduğunu ileri sürmüştür: Bunlardan ikisi fizyolojik (apoptoz ve yaşlı hücre ölümü), ikisi de patolojik (nekroz ve stres kaynaklı hücre ölümü) mekanizmalarıdır. Daha genel olaraksa bunları 2 sınıfa ayırmak mümkündür:

  1. Nekroz (veya Nekrosis)
  2. Apoptoz (veya Apoptosis)

Bu yazıda, apoptoz dışındaki mekanizmalardan söz edeceğiz. Apoptoz hakkında daha fazla bilgiyi buradaki yazımızdan alabilirsiniz.

Tüm Reklamları Kapat

Apoptotik Olmayan (Kontrolsüz) Hücre Ölümü Türleri

Nekroz

Nekroz, dokularda ve dokuları oluşturan hücrelerde meydana gelen, "istenmeyen" hücre ölümüdür. Apoptozun aksine, nekroz genlerde programlanmış bir ölüm şekli değildir. Çoğu zaman nekroza yanıklar, yaralanma, enfeksiyon, kanser, enfarktüs, zehirlenme gibi çeşitli fiziksel, kimyasal etkenler, bozukluklar ve hastalıklar neden olur. Tıpkı bir canlının ağır bir darbe alması, ciddi şekilde hastalanması veya çeşitli kimyasallara maruz kalması durumunda ölmesi gibi, nekroz durumunda da benzer sebeplerle hücreler ölmektedir.

Nekrozda hasar gören hücrenin kromatini (genetik materyali) erir, hücre şişip yırtılarak içeriği ortama dökülür ve komşu hücreler de etkilenir. Aslında zaten canlının bir bütün olarak ölmesi, genellikle bünyesindeki hücrelerin zincirleme şekilde ölmesiyle, canlının bütünlüğünü koruyamamasından kaynaklanır.

Yaşlı hücre ölümü ve apoptozun aksine, bu süreçte hücre ölümünün ardından "çöpçü" hücrelere ihtiyaç duyulmaz. Ancak ölü hücreler parçalara ayrılırken, sitoplazmalarının dışarı akmasıyla salgılanacak bileşikleri yutmak için sonradan gönderilebilirler. Nekroz esnasında hücre çekirdeği geri dönülmez değişimler geçirebilir:

  1. Karyolizis: hücrenin hasar görmesiyle DNA'nın ve dolayısıyla kromatinlerin yok olması.
  2. Piknoz: Çekirdeğin büzülüp kromatinin yoğunlaşması.
  3. Karyoreksiz: Çekirdeğin parçalanarak tamamen dağılması.

Bilim insanları, yakın zamana kadar nekroz sürecinin kontrol edilemediğini, yalnızca kendiliğinden gerçekleşen bir süreç olduğunu düşünüyorlardı; ancak daha sonra, bu süreci farmakolojik kısıtlama veya genetik manipülasyon yöntemleriyle kontrol edebileceklerini keşfettiler. Yeni keşfedilen bu sürece, hem apoptoz hem nekroz sürecine benzemesinden dolayı nekroptoz adını verdiler. Nekroptoz, kontrol edilebilen nekroz hücre ölümünü temsil eder.

Tüm Reklamları Kapat

Nekrozun Nedenleri Nelerdir?

İskemi

Dokulara kan gidememesi sonucu, oksijen ve glikoz ihtiyacı karşılanmayan hücreler ölürler. İskemi, genelde kan damarları rahatsızlıklarına neden olur ve bundan etkilenen dokularda işlev bozukluğu görülür. Ağır iskemide pıhtılaşma nekroz süreci görülür. Bu süreçte nekroza uğrayan doku bir süre korunur. Sitoplazma proteinlerinin yapısı bozulur ve proteinleri parçalayan enzimlerin büyük bölümü fonksiyonlarını kaybettikleri için ölen hücreler bir süre pıhtılaşmış gibi kalırlar.

Enfeksiyon

Virüs veya bakteri gibi patojenler hücre içinde çoğaldığı zaman, komşu hücreleri de enfekte etmemek için nekroz gerçekleşir. Vücutta hasar gören bölgeler, önceden normal dokuların bazı yapısal özelliklerini korudukları için pıhtılaşma nekrozu yoluyla ölmeye başlar.

Toksinler ve Zehirler

Kahverengi münzevi örümcek gibi bazı örümcek türleri, örümcek ısırığının olduğu bölgede nekroza yol açma potansiyeline sahip. Yüksek doz paracetamol da hepatohücresel nekroza yol açabilir. SLT2 ve Toxin A gibi bakteriyel toksinler de buna neden olabilir.

Termal Hasar

Çok soğuk havalara uzun süre maruz kalmak, dokularda (burun, parmak uçları ve ayak parmaklarında) buz kristallerinin oluşmasına yol açar, bu da hücresel hasara ve nekroza neden olur.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.

Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

Yaşlı Hücre Ölümü

Apoptoz sürecinde artık "kullanışlı olmayan" hücreler ölse de, yenilenme yeteneğini kaybeden ama uzun yaşam süresine sahip hücreler apoptozla elenmezler; çünkü bu hücreler, aslında "kullanışlı" veya organizmaya gerekli hücrelerdir. Konakçı organizma, bu tür hücrelerin olabildiğince uzun yaşamalarını ve işlev görmelerini istediğinden, aşağıda açıklayacağımız patolojik hücre ölümleri dışında yalnızca fizyolojik etkiler nedeniyle ölebilir.

Apoptotik hücreler gibi, yaşlı hücre ölümü geçiren hücreler de konakçı organizmaya zarar vermemek için "çöpçü hücreler" tarafından yok edilir. Diğer taraftan, vücut yüzeyinde (örneğin deride) veya bir boşluk yakınında (örneğin bağırsak yolunda) bulunan apoptotik veya yaşlanmış hücreler, diğer hücrelerin kendilerini yok etmelerine gerek kalmadan doğrudan vücuttan atılırlar.

San Francisco'daki Kaliforniya Üniversitesi'nden araştırmacılar, yakın zamanda bağışıklık hücrelerinin nasıl doğal yollarla yaşlı hücreleri elediğini keşfetmişlerdi. Bu bulguyu fareler üzerinde yaptıkları deneyler sonucunda keşfeden bilim insanlarının, kronik hastalıkları tedavi konusunda yeni bir yaklaşıma yol açtıklarını söyleyebiliriz: Organizmadaki yaşlı hücreleri, iNKT (İng: "invariant Natural Killer T") adlı hücreler elemektedir. Ancak bu hücrelerin aktifliği, biz yaşlandıkça ve kronik hastalık faktörleri arttıkça, giderek azalmaktadır. Araştırmacılar, yaptıkları deneyler sonucunda, bu hücrelerin aktifliğini kaybetmemesi için lipid antijenlerinin kullanılabileceğini keşfettiler. Üniversitenin profesörlerinden Mallar Bhattacharya, bu keşfin yaşlanma ve fibroz tedavisi konusunda ümit vaat ettiğine inandığını söylüyor.

Stres Kaynaklı Hücre Ölümü

Bazen hücre etki altındayken, özellikle bu etki kendisinden geliyorsa (hücresel stres), hücrenin ani ölümüne neden olacak kadar güçlü olmayabilir; fakat buna rağmen, hücrenin içsel "intihar mekanizmasını" aktifleştirebilir. Bu olaya, "stres kaynaklı hücre ölümü" denir.

Örneğin, DNA'da zararlı bir mutasyonun olduğunu varsayalım. Ortalama bir hücrenin yaşam döngüsü, G1 dönemi (hücre büyümesi), S dönemi (DNA replikasyonu), G2 dönemi (protein sentezi) ve Mitoz dönemi (bölünerek çoğalma) şeklindedir. DNA'da mutasyonun olduğunu "fark eden" hücre, ya G1 ya da S döneminde çoğalmasını durdurarak, önce DNA'yı onarmaya çalışır. Ancak, bazen onarılmaz hasarlar da meydana gelebilir. Böyle durumlarda hücre, kendini öldürme mekanizmasını aktifleştirerek, mutasyonun diğer hücrelere yayılmasını engeller.

Bazen kan hücreleri, bakteri veya virüsler tarafından enfekte edildiğinde de aynı mekanizma devreye girer. Bu süreci apoptoz sürecinden ayıran özellikleri, kullanışlı hücrelerde gerçekleşmesi ve apoptozun aksine, patolojik bir olay olmasıdır. Bunun dışında, "kullanışlı" hücreler öldüğünden, yine apoptozun aksine, bu tip hücre ölümünün ardından hücre yenilenmesi, yara iyileşmesi gibi süreçler görülür.

Tüm Reklamları Kapat

Sonuç

Görülebileceği gibi hücreler, çok farklı nedenlerle ve mekanizmalarla ölebilmektedir. Bu ölüm yolaklarının ve mekanizmaların sırlarını çözmek, sadece ölümü yenerek yaşam süresini uzatmak açısından değil, aynı zamanda yaşamın nasıl çalıştığını anlamak açısından da büyük öneme sahiptir. Bugüne kadar bu alanda çok şeyler öğrenilmiş olsa da henüz gidilmesi gereken çok yol olduğu açıktır.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
14
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 8
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 5
  • Muhteşem! 3
  • Bilim Budur! 3
  • Merak Uyandırıcı! 3
  • İnanılmaz 2
  • Korkutucu! 1
  • Güldürdü 0
  • Umut Verici! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • X. Liu, et al. There Are Only Four Basic Modes Of Cell Death, Although There Are Many Ad-Hoc Variants Adapted To Different Situations. (23 Ağustos 2021). Alındığı Tarih: 23 Ağustos 2021. Alındığı Yer: Biomedcentral | Arşiv Bağlantısı
  • G. Yan, et al. (2021). Multiple Cell Death Modalities And Their Key Features (Review). spandidos-publications, sf: 39-48. doi: 10.3892/wasj.2020.40. | Arşiv Bağlantısı
  • A. Iorga, et al. (2021). Drug-Induced Liver Injury: Cascade Of Events Leading To Cell Death, Apoptosis Or Necrosis. NCBI. doi: 10.3390/ijms18051018. | Arşiv Bağlantısı
  • Yogesh K. Dhuriya, et al. Necroptosis: A Regulated Inflammatory Mode Of Cell Death. (23 Ağustos 2021). Alındığı Tarih: 23 Ağustos 2021. Alındığı Yer: Biomedcentral | Arşiv Bağlantısı
  • ImmunoChemistry. Necrosis Vs Necroptosis Vs Apoptosis - Immunochemistry. (17 Haziran 2020). Alındığı Tarih: 23 Ağustos 2021. Alındığı Yer: ImmunoChemistry | Arşiv Bağlantısı
  • Wikipedia. Necrosis. (25 Şubat 2002). Alındığı Tarih: 23 Ağustos 2021. Alındığı Yer: Wikipedia | Arşiv Bağlantısı
  • C. Jackson. Researchers Uncover New Approach To Removing Senescent Cells. (11 Mayıs 2021). Alındığı Tarih: 23 Ağustos 2021. Alındığı Yer: GEN - Genetic Engineering and Biotechnology News | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 31/10/2024 09:21:53 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/10889

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Yaşamın Başlangıcı
Mikoloji
Maske
Olumsuz
Enzim
Gerçek
Gelişim
Tekillik
Biyografi
Öğrenme
Koruma
Doğa Yasaları
Mit
Veri Bilimi
Karanlık Enerji
Tür
Kartal
Köpek
Canlı Cansız
Memeli
Biyocoğrafya
Teknoloji
Hayvanlar Alemi
Devir
İletişim
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Kafana takılan neler var?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
A. Recep, et al. Non-Apoptotik Hücre Ölümü Mekanizmaları: Nekroz Nedir? Hücreleri Öldüren Patolojik Süreçler Nelerdir?. (26 Ağustos 2021). Alındığı Tarih: 31 Ekim 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/10889
Recep, A., Bakırcı, Ç. M. (2021, August 26). Non-Apoptotik Hücre Ölümü Mekanizmaları: Nekroz Nedir? Hücreleri Öldüren Patolojik Süreçler Nelerdir?. Evrim Ağacı. Retrieved October 31, 2024. from https://evrimagaci.org/s/10889
A. Recep, et al. “Non-Apoptotik Hücre Ölümü Mekanizmaları: Nekroz Nedir? Hücreleri Öldüren Patolojik Süreçler Nelerdir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 26 Aug. 2021, https://evrimagaci.org/s/10889.
Recep, Arzu. Bakırcı, Çağrı Mert. “Non-Apoptotik Hücre Ölümü Mekanizmaları: Nekroz Nedir? Hücreleri Öldüren Patolojik Süreçler Nelerdir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, August 26, 2021. https://evrimagaci.org/s/10889.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close