Munchausen Sendromu (Yapay Bozukluk) Nedir? Hasta Olmayan İnsanlar Neden Hastaymış Gibi Davranıyorlar?

Munchausen Sendromu (Yapay Bozukluk) veya İngilizce adıyla "Factitious disorder imposed on self" birinin hastaymış gibi davrandığı veya kasıtlı olarak kendi içinde hastalık belirtileri ürettiği psikolojik bir bozukluktur. Ana amaçları "hasta rolü" üstlenmektir, böylece insanlar onlara özen gösterir ve ilgi odağı olurlar. Fakat bu davranışlarında herhangi bir dışsal motivasyon (maluliyete bağlı para kazanma, bir çıkar elde etme gibi) yoktur.^[1] Semptomlarıyla da ciddi tıbbi müdahale uygulamalarına sebep olarak sağlık sistemi için çeşitli zorluklar yaratırlar.

Munchausen sendromunun teşhis ve tedavisi, kişinin doğruyu söylememesinden dolayı oldukça zordur. Ayrıca somatoform bozukluklar içerisinde hastalık hastalığı olarak bilinen hipokondriyazis ile farklıdır. Çünkü hipokondriyak bireyler, sağlık konusunda aşırı derecede kaygı ve endişe duyar. Kasti olarak hasta görünmek için semptom veya şikayet üretmezler.

Belirti ve Bulgular

Munchausen Sendromu'nun belirti ve semptomları çeşitli şekillerde karşımıza çıkabilir. En yaygın fiziksel semptomlar; karın ağrısı, eklem ağrısı, göğüs ağrısı, pıhtılaşma bozukluğu (koagülopati), ishal, hematüri, hiperkortizolizm, hipertiroidizm, hipoglisemi, enfeksiyonlar, nöbetler, iyileşmeyen cilt yaraları, kusma, zayıflıktır.^[5] Bu tablolar hasta taklidi yapmaktan, ortaya hastalık çıkarmaya veya daha kötü hale getirmek için kendine zarar vermeye kadar gidebilir:

• Semptomlar hakkında yalan söylemek. Örneğin şiddetli baş ağrısı varmış veya nöbet geçiriyormuş gibi yaparak aksi ispatlanması zor semptomları seçmek.
• Test sonuçlarıyla oynamak. Örneğin ateşini yüksek göstermek için bir termometreyi ısıtmak veya bir idrar örneğine kan eklemek.
• Kendi kendine zarar vermek. Örneğin bir yerini kesmek veya yakmak, ilaçlarla kendini zehirlenmek, bakteri bulaşmış yiyecekleri yemek.
• Durumu ağırlaştıran koşullar yaratmak. Örneğin enfeksiyona neden olmak için yaralara dışkı sürmek veya önceden iyileşmiş yaraları yeniden açmak.^[2]

Hastalıkla İlişkili Etken Faktörler ve Risk Faktörleri

Bozukluğun etiyolojisi tam olarak bilinmemekle birlikte, çocukluk travmaları, sevilen birinin genç yaşta ölümü ve terk edilme gibi bazı psikososyal faktörler rol oynamaktadır. Ayrıca epidemiyolojik çalışmalara baktığımızda borderline veya histriyonik bozuklukları olan ve cinsel istismar öyküsü bulunan hastalara da sık rastlanmaktadır.^[3]

Bununla birlikte, belirli bazı risk faktörleri tanımlanmıştır: kadın cinsiyet, 40 yaşın altında olmak, psikiyatrik tanı geçmişi, travmatik çocukluk, doğrudan intravenöz erişim, tıbbi eğitime sahip olma, aile içi problemler, finansal, duygusal ve sosyal problemler.^[4]

Teşhis Yöntemleri

Hastanın davranışları nedeniyle, yapay bozukluğu teşhis etmek çok zordur.

Munchausen Sendromu için DSM-5 Genel Tanı Kriterleri şöyledir:^[6]

1. Yalancı bedensel veya psikiyatrik semptom üretme,
2. Kişinin kendini hasta gibi göstermesi,
3. Belirgin sekonder kazanç olmaması,
4. Başka bir durumla açıklanamıyor olması.

Ayrıca tanıda yardımcı olacak bazı ipuçları şunlardır:^[7]

• Sağlık hizmetlerinden yararlanma oranlarının yüksek olması,
• Birden fazla sağlık kuruluşu başvurusu,
• Geçmiş öyküyü anlatmaktan kaçınma,
• Önceki tıbbi kayıtlar veya aile, arkadaş gibi dış kaynaklardan gelen bilgilere erişim izni vermeyi reddetme,
• Semptomların karmaşık olması veya bilinen bir tanıya karşılık gelmemesi,
• Çok sayıda ilaç alerjisi,
• Öykü, muayene ve laboratuvar testlerinde tutarsızlıklar,
• Fizik muayene sırasında fazla sayıda hastalık ve yaralanma öyküsü olduğunu gösteren izler (örneğin, çok sayıda cerrahi yara izi),
• Riskli olanlar da dahil olmak üzere testler ve prosedürlerin hevesle kabul edilmesi,
• Psikiyatri danışmanlığına karşı çıkma,
• Uyumsuz, problem çıkaran davranışlar,
• Hastalığın olağandışı seyri,
• Hastaneden taburcu edilmeden kısa bir süre önce semptomların alevlenmesi.

Tedaviler veya İdare Yöntemleri

Munchausen Sendromu'nun tedavisi hastaların işbirliği yapmayı genelde reddetmesinden dolayı zor olabilir.

Bazı uzmanlar, doktorların çatışmacı olmayan bir yaklaşım ile bir psikiyatriste sevk etmelerini önerirken; diğerleri ise, Munchausen Sendromlu bir kişiyle doğrudan yüz yüze gelinmesi ve neden yalan söylediğinin, stres ve kaygılarının olup olmadığının sorgulanması gerektiğini savunuyor.^[9]

Kişi bir sorunu olduğunu kabul ederse ve tedavide işbirliği yaparsa, Munchausen sendromunun semptomlarını kontrol altına almak mümkün olabilir. Yapay bozukluk için standart tedavi, psikoterapi ve bilişsel davranışçı terapidir. Fakat bu yaklaşım vaka raporları gibi düşük kaliteli çalışmaların incelemelerine dayanmaktadır. Gözlemsel çalışmaların gözden geçirilmesi sonucu, antidepresanların ve/veya antipsikotiklerin komorbidetelere (eş tanı) faydası olsa da yapay bozukluk için faydalı olmadığı sonucuna varılmıştır.^[8]

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Prognoz

Yapay bozukluğun seyri (prognozu) kötüdür; özellikle daha sonra teşhis edilen hastalarda iyileşme oldukça seyrek görünmektedir. Anksiyete bozukluğu, depresif bozukluk ya da madde kullanım bozukluğu komorbiditesi olan hastalar daha iyi prognoza sahip olabilirken; kişilik bozukluğu olan hastalar daha dirençlidir.^[10]

Görülme Sıklığı ve Dağılımı (Epidemiyoloji)

Hastane kayıtlarında yapay bozukluğun kesin prevalansı şu an tam olarak bilinmemektedir; ancak, psikiyatrik sevklerin %0.6-3'ını oluşturmaktadır. Klinikte tahmini yaşam boyu yaygınlığı %1'dir ve genel popülasyonda, prevelans %0,007 ile %8,0 arasında değişmekle birlikte, yaklaşık %0,1 olduğu tahmin edilmektedir.^[11]

Etimoloji

Munchausen Sendromu, adını, Alman yazar Rudolf Erich Raspe tarafından 1785 yılında yayınlanan Baron Munchausen'in Rusya'daki Muhteşem Seyahatleri ve Mücadeleleri adlı kitabında yarattığı kurgusal bir Alman asilzadesi olan Baron Munchausen'den almıştır. Tarihi baron, 18. yüzyılın sonlarında, Rus-Türk Savaşı sırasındaki maceralarını akşam yemeğinde misafirlerini eğlendirmek için abartılı bir şekilde anlatmasıyla tanındı. Böylece Raspe'nin Munchausen'i bir sansasyon haline geldi ve abartmayı seven bir yalancı olarak edebi bir örnek oluşturdu.^[12]

1951'de Richard Asher, bireylerin uydurma öyküler, hastalık belirtileri ve semptomlar ürettiği bu kendine zarar verme modelini tanımlayan ilk kişiydi.^[13] Asher, Baron Munchausen'i hatırlayarak, Şubat 1951'de The Lancet'teki makalesinde, bu duruma Munchausen Sendromu adını verdi:

Burada çoğu doktorun gördüğü, ancak hakkında çok az şey yazılmış olan yaygın bir sendrom anlatılmaktadır. Bu kişiler tıpkı ünlü Baron von Munchausen gibi, hep çok gezerler; ve hikayeleri, aynı ona atfedilenler gibi, hem dramatik hem de asılsızdır. İşte bu yüzden bu sendrom, saygıyla Baron'a adanmıştır ve onun adını almıştır.

Diğer Başlıklar

"Munchausen by Proxy" Ne Demek?

Bazen bu durum bir çocuğun ebeveyni tarafından yapılabilir. Genellikle yıllarca fark edilmeyen ciddi bir çocuk istismarı şeklidir.

Munchausen's by Proxy sendromu, ilk kez 1977'de Meadow tarafından tanımlanmıştır. Aile ya da koruyucu, çocukta bir hastalık varmış gibi yapmakta ya da hastalık yaratmakta ve "hasta" çocuğu doktora götürmektedir.

İlk kez 1977'de, annelerinin uzun bir süre boyunca ısrarla hastalık üretmeleri sonucunda şiddetli istismara maruz kalan iki çocuğu tanımlamak için kullanıldı. Çocuklardan biri tuz zehirlenmesi sonucu öldü; diğeri ise annenin, çocuğunun idrarda kanama (hematüri) olmasının uydurmasından dolayı ciddi boyutta acı çekti. Her iki çocuk da izlem için çok sayıda hastaneye yatırıldı ve tıpkı Munchausen sendromu olan yetişkinlerin gereksiz araştırma ve tedaviye maruz kalması gibi, yapay işaretler yaratılması nedeniyle birçok gereksiz prosedür ve tedavi gördü. Bu iki çocuk için sahtecilik çocuklar tarafından değil, onlar adına hareket eden başka bir kişi (vekil) tarafından yapılmıştır. Bu nedenle, iki çocuğun maruz kaldığı istismarı tanımlamak için "Vekaleten Munchausen sendromu (Munchausen by Proxy)" terimi kullanılmıştır.

Bu tarz vakalar için sağlık çalışanlarının uyanık olması gerekmektedir çünkü bunların sonucu çocuğun kalıcı olarak yaralanması veya ölümüne sebep olabilir.^[14]