Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Mikro Karadelik Nedir? Mikro Karadelikler Mümkün mü?

Mikro Karadelik Nedir? Mikro Karadelikler Mümkün mü?
4 dakika
3,291
Evrim Ağacı Akademi: Kara Delikler Yazı Dizisi

Bu yazı, Kara Delikler yazı dizisinin 21. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Kara Delik Nedir? Kara Delik Nasıl Oluşur?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
Tüm Reklamları Kapat

İşte karşınızda mikro karadelikler... Diğer bir deyişle, "Kuantum Mekaniksel Kara Delikler"! Burada, isimden de anlaşılacağı gibi, kuantum mekaniksel etkiler önemli rol oynar. Varlıkları bugüne kadar keşfedilememiştir.

Bu tip kuantum mekaniksel kara delik, Evren'in ilk dönemlerinde, yüksek yoğunluklu bir ortamda ilkel olarak oluşmuş olabilir; bunun yanında,daha sonraki faz geçişleri sırasında da oluşmuş olabilir. Bu tip karadelikler, yakın gelecekte astrofizikçiler tarafından, Hawking radyasyonu ile yayılan parçacıkların incelenmesi yoluyla keşfedilebilir.

Tüm Reklamları Kapat

Ek boyutları içeren bazı teoriler, mikro kara deliklerin, TeV (Tera elektronvolt) yelpazesinde parçacık deneyleri yapabilen, LHC gibi parçacık hızlandırıcılarında oluşabileceğini tahmin ediyor. Hatta o sıralarda "LHC deneyleri Dünya'nın sonunu getirecek" gibi trajikomik popüler endişeler ortaya çıkmıştı. Ancak, bu tip kuantum mekaniksel kara delikler, oluşmalarının hemen ardından, anında, zayıf etkileşimli bir kalıntı bırakarak buharlaşır.

Buradaki ''zayıf etkileşimli kalıntı''dan kasıt, zayıf etkileşimli atom altı parçacıklardır. Bu tip mikro kara delikler, TeV olarak ne kadar yüksek bir aralıkta oluşularsa oluşsunlar; teorik argümanların yanında bizler, milyonlarca yıldır Dünya'yı bombardıman altında tutan kozmik ışınların herhangi bir hasara neden olmadığını fark edebiliriz.

Tüm Reklamları Kapat

Prensipte bir kara delik, Planck kütlesine (yaklaşık 22 mikrogram; 1mikrogram = 10-6 gram) eşit veya biraz üzerinde olabilir. Bir kara delik yapmak için, ışık hızının kaçamayacağı kadar bir kütleyi ya da enerjiyi, belli bir bölgeyi etkileyen bir noktaya konsantre etmemiz gerekir. Bu şartlar, "Schwarzschild yarıçapı" dediğimiz olguyu verir; şu şekilde ifade edilebilir:

R=2GMc2R = \frac{2GM}{c^2}

Burada, GG, gravitasyonel sabit; MM, kara deliğin kütlesi; cc ise ışık hızıdır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Günümüz fizik biliminin bazı uzantıları, uzayın ekstra boyutlarını varsaymaktadır. Daha yüksek boyutsal uzay-zamanda yerçekimi kuvveti, mesafe azaldıkça, üç boyuttakinden daha hızlı bir şekilde artar. Ekstra boyutların bazı özel konfigürasyonlarında, bu etki, TeV aralığına göre, Planck ölçeğinden düşük olabilir. Bu senaryolarda, kara delik üretiminin muhtemelen LHC'de önemli ve gözlemlenebilir bir etkisi olabileceği tartışılıyor. Aynı zamanda, kozmik ışınlarla beraber, olası bir görsel şölen de beklenebilir.

Mikro Karadelikler Mümkün Mü?

Bilinen üç boyutlu kütleçekiminde, bir mikroskopik kara deliğin oluşması için, minimum değeri 1019 GeV olan enerjinin (CERN'deki hızlandırıcılarda artık kolayca ulaşabiliyoruz) Planck uzunluğunun gerektirdiği bir bölgeye yoğunlaşmış olması gerekir. Bu, mevcut tekenolojimizin sınırlarını fazlasıyla aşar.

Bunun gerektirdiği şartlar hakkında konuşmak gerekirse, parçacıkları yolunda tutabilmek için; yani bunun için gereken manyetik alan şiddetinin sağlanması amacıyla, çapı 1000 ışık yılı olan bir halka hızlandırıcının öncelikli şart olduğunu söyleyebiliriz. Bu hızlandırıcıda da iki parçacığın, Planck uzunluğunun gerektirdiği şekilde çarpıştırılması gerekir.

Kara deliğin isim babası olan John Archibald Wheeler, Dünya'da bulunan su rezervinin tamamı, çok güçlü bir hidrojen bombası kullanarak döteryuma çevrilirse böyle bir kara delik oluşabileceğini hesaplamıştı; fakat Stephen Hawking, O'nun bu hesaplamasına katılmıyor.

Ancak, ekstra boyutları içeren bazı senaryolarda, Planck kütlesinin, TeV aralığı kadar düşük olabileceği öne sürülüyor. CERN'deki LHC (Büyük Hadron Çarpıştırıcısı) deneyi, proton-proton çarpışmaları için 14 TeV; Pb-Pb atomlarının çarpışmaları içinse 1150 TeV öngörülebilir enerjiye sahiptir. Bu koşullar altında kara delik üretimi, LHC'ın önemli ve gözlemlenebilir bir etkisi olabilir ya da LHC, geleceğin daha yüksek enerjili çarpıştırıcısı olabilir.

Tüm Reklamları Kapat

Bu tür kuantum kara delikler, bu deney düzeneklerinde, parçacık detektörleri aracılığıyla gözlemlenebilecek şekilde bozunacak parçacıklar gerektirir. Physical Review Letters adlı dergide, 17 Mart 2010 tarihinde yayımlanan Choptuik ve Pretorius adlı bilim insanları tarafından yayımlanan makalede, bilgisayar destekli çalışmalardan anlaşıldığı üzere, mikro kara deliklerin oluşması için iki parçacığın, gerekli enerjide çarpıştırılması şarttır; tabii LHC'ın izin verdiği enerjilerde ve ekstra boyutlar mevcutsa.

Atom altı yapıları araştırırken karşılaştığımız ''kutu içinde kutu''lar ünlüdür; atomun çekirdeğinde hadronlar, hadronların içerdiği kuarklar, kuarkları oluşturduğu düşünülen sicimler, vs. Kütleçekimi kuvveti, bu "kutu içinde kutu" dizisine bir sınır koyabilir. Planck enerjisinden daha yüksek enerjisi olan bir parçacık bulunsaydı, kütlesi o kadar yoğun olacaktı ki, kendisini Evren'in geri kalanından ayırıp, küçük bir kara delik oluşturacaktı. Öyle görünüyor ki, biz daha yüksek enerjileri araştırdıkça geliştirilen kuramlar dizisinin bazı sınırları olmalı, yani evrenin nihai bir kuramı olmalı. Ancak Planck enerjisi, bugün laboratuvarlarımızda üretebildiğimiz enerjinin çok çok ötesinde. Parçacık hızlandırıcılarıyla bu aralığı yakın gelecekte kapatamayız.

Ancak evrenin ilk evreleri, böyle enerjilerin ortaya çıktığı etkin alanlardı. Evrenin ilk dönemlerini ve matematiksel tutarlılığının gereklerini araştırmak, bugün yaşayanların bazılarının ömürleri bitmeden tam bir birleşik kurama ulaşmamızı sağlayacaktır, elbette bundan önce kendimizi ''havaya uçurmamışsak''...

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
Evrim Ağacı Akademi: Kara Delikler Yazı Dizisi

Bu yazı, Kara Delikler yazı dizisinin 21. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Kara Delik Nedir? Kara Delik Nasıl Oluşur?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
15
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Bilim Budur! 7
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 5
  • Tebrikler! 3
  • Merak Uyandırıcı! 2
  • Muhteşem! 1
  • Güldürdü 1
  • İnanılmaz 0
  • Umut Verici! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 19/03/2024 07:48:06 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/855

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Bellek
Genel Görelilik
Maske Takmak
İklim Değişikliği
Bilim İnsanları
Kök Hücre
Antibiyotik
Mers
Araştırmacılar
Nükleer Enerji
Evrim Ağacı
Böcek Bilimi
Çekirdek
Siyah
Avcı
Temel
Gıda Güvenliği
Uterus
Çevre
Amerika Birleşik Devletleri
Çiçek
Film
Karar Verme
Kuş
Demir
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
E. Oral, et al. Mikro Karadelik Nedir? Mikro Karadelikler Mümkün mü?. (4 Haziran 2012). Alındığı Tarih: 19 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/855
Oral, E., Bakırcı, Ç. M. (2012, June 04). Mikro Karadelik Nedir? Mikro Karadelikler Mümkün mü?. Evrim Ağacı. Retrieved March 19, 2024. from https://evrimagaci.org/s/855
E. Oral, et al. “Mikro Karadelik Nedir? Mikro Karadelikler Mümkün mü?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 04 Jun. 2012, https://evrimagaci.org/s/855.
Oral, Emre. Bakırcı, Çağrı Mert. “Mikro Karadelik Nedir? Mikro Karadelikler Mümkün mü?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, June 04, 2012. https://evrimagaci.org/s/855.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close