Metamfetamin (Kristal Meth) ve Etkileri: Aramızdaki "Mavi" Tehlike!
Texas Hill Country
Amfetamin türü uyarıcılar (ATS) grubuna ait olan metamfetamin, günümüzde en çok kullanılan uyuşturucu kimyasallar arasındadır. Çok küçük miktarlarda ve kısa süreli kullanımlarda bile bağımlılık oluşturabilme özelliğindedir ve tekrarlayan kullanımlarda birey, uyuşturucu kullanımına bağlı olarak gerçekleşen farmakolojik mekanizmalar ile daha yüksek dozlara ihtiyaç duyacaktır.
Metamfetamin ve üyesi olduğu ilaç grubu, neden olduğu güçlü yan etkiler nedeniyle çoğu ülkede kontrollü olarak kullanılmakta ve suistimali durumunda cezalar uygulanmaktadır.
Amfetamin ve metamfetamin, DEA (Amerika Birleşik Devletleri Uyuşturucu Uygulama İdaresi) tarafından denetim altındadır. Konu hakkındaki bu yazımıza da bakabilirsiniz. Hatta Breaking Bad dizisindeki yöntemleri anlattığımız yazımıza da buradan ulaşabilirsiniz.
Kristal Meth Tarihi: Metamfetamin Neden Üretildi?
Amfetamin (veya alfa-metil-fenetilamin) türevi ilaçlar, merkezi sinir sistemi üzerinde uyarıcı etkilere sahip ve farmakolojik amaçlarla kullanılan kimyasallardır. Amfetaminler ilk kez 1887'de Berlin Üniversitesi'nde astım tedavisi için çalışan Romen kimyager Lazăr Edeleanu tarafından, bir memeli nörotransmitteri olan fenetilaminin metil analogu olarak sentezlenmiştir. Özellikle dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunda (DEHB) etkili bir ilaç kategorisidir.
Adderall, Concerta, Dexedrine, Focalin, Metadate, Methylin, Ritalin olarak reçete edilir. Ayrıca dopamin salıverilmesinde rol oynadığından dolayı Parkinson tedavisinde de kullanılmaktadır. Yoğun tempoda çalışan bireyler de zihinlerini açık tutmak amacıyla amfetaminleri tercih edebilmektedir. Yüksek uyarıcı etkileriyle, uyku problemine ve şizofreni benzeri psikozlara yol açması nedeniyle suistimal edilerek keyif verici madde olarak yasa dışı kullanımları mevcuttur.
Kimyasal Yapısı
Metamfetamin, amfetaminin N-metillenmiş versiyonudur ve ilk olarak dekonjestan (burun tıkanıklığında kanalları açma işlevli) olarak piyasaya sürülmüştür. Japonya'da ilk olarak 1893'te Nagayoshi Nagai tarafından öncü kimyasal efedrinden sentezlenen metamfetamin, savaş sırasında askerler tarafından yorgunluğu önlemek için enerji hapları olarak kullanılmıştır. Ancak savaştan sonra özellikle Avrupa'da kötüye kullanım kısa sürede salgın oranlarına ulaşmıştır. Günümüzde ise tedavi amacıyla metamfetamin etken maddeli yalnızca Desoxyn bulunmaktadır ve bu da DEHB tedavisinde kullanılmaktadır.
Uyuşturucu olarak kullanılan metamfetamin genellikle beyaz, pembe veya kahverengi olarak; kristal meth olarak bilinen diğer formu ise beyaz veya (özellikle de Breaking Bad dizisi sonrasında popülerleşen) açık mavi kristaller olarak yasa dışı laboratuarlarda üretilmektedir. Üretimde etken madde, uyarıcı özellikte olan efedrin veya psödoefedrindir. Burundan çekilerek veya buhar formunda teneffüs edilerek kullanımları vardır ve çeşitli kullanım şekillerinde farklı etkiler oluşmaktadır. Buhar formunda kullanıldığında veya enjekte edildiğinde, kokainin burundan çekilmesine benzer; kalp ritminin hızlanması, beyinde nörotransmitter salınımı ve kan basıncının ani artışı ile karakterize olan bir hal (rush) oluşturur. Enjeksiyon daha güçlü bir öforik etkiye sebep olsa da oluşturduğu etki kısa sürelidir.
Farmakolojik ve Fizyolojik Özellikleri
Amfetamin grubu kimyasalların ana iskeletini oluşturan yapı fenetilamin (veya 2-feniletilamin) grubudur. Fenetilaminler, fizyolojik anlamda, insan beyninde endojen olarak sentezlenerek nöromodülatör veya nörotransmitter olarak işlev görür. Beyindeki kapiller endotelyum hücrelerinde fenilalanin amino asidi, dekarboksilasyonla fenetilamine dönüşür ancak nöronal veziküller içerisinde depolanmayıp monoamin oksidaz (MAO) enzimiyle hızlı bir şekilde yıkılır. Bununla birlikte, fenetilaminin yan zincirindeki α-karbonuna eklenen bir metil grubu, fenetilamini MAO tarafından yıkılmaya karşı korur. Bu esnada oluşan yeni yapı, amfetaminin etkilerini taklit etmektedir. Bir gıda maddesi olarak tüketildiğinde ise, feniletilaminin amfetamin benzeri etkisi çok azdır veya hiç yoktur, çünkü monoamin oksidazlar tarafından hızla bozunur.
Amfetaminler, hem santral sinir sisteminde hem de periferde norepinefrin, dopamin ve serotonin salınımını uyaran dolaylı monoamin agonistleridir (hücre reseptörlerine bağlanarak hücrede bir tepki oluşturan bileşikler). Monoaminlere kimyasal olarak benzer göründüklerinden, amfetaminler geri alım taşıyıcıları veya pasif difüzyon yoluyla nöronların presinaptik terminallerine girebilmekte ve depolama veziküllerinden salınan monoamin nörotransmitterlerini veziküllere geri alınımını zorlayabilmektedir.
Bağımlılık ve Tolerans
Temel olarak herhangi bir maddeye (ilaç veya diğer kimyasallar) tekrarlayan veya düzenli dozlarda maruz kalınması durumunda o maddeye karşı tolerans gelişmektedir. Yani kullanılan maddeye karşı geliştirilen yanıt, ilk durumdaki etkisini yitirmekte ve birey aynı etkiye ulaşabilmek için daha yüksek dozlara ihtiyaç duymaktadır.
Burada tolerans, farmakokinetik veya farmakodinamik tolerans olmak üzere iki tipte gerçekleşmektedir. Farmakokinetik toleransta, herhangi maddeye uzun süre artan dozlarda maruz kalınması üzerine, vücutta maddenin temizlenme mekanizmalarının daha hızlı çalışması söz konusudur. Bu durumda bireyler tarafından, maddenin maksimum etkisi azalıyor gibi algılanılarak her seferinde daha yüksek dozlar alınır. Farmakodinamik tolerans ise, herhangi bir maddeye artan dozlarda maruz kalınması durumunda, ilaç molekülüne ait reseptörlerin downregüle (sürekli uyarılmaya bağlı reseptör inaktivasyonu) edildiği veya ikincil mesajcı sistemlerin farmakolojik etkinin azaltılacağı şekilde uyarıldığı bir yanıt gelişir. Her iki durumda da maddenin kullanımı üzerine farklı mekanizmalar aracılığıyla bağımlılık oluşur.
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.
Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.
Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.
Tehlikeler
Uzun süreli yüksek dozlarda metamfetamin kullanımının merkezi sinir sistemi ve kardiyovasküler sistem üzerine ciddi yan etkileri bulunmaktadır. Bu yan etkilerin zamanla vücut direncini düşürme, çeşitli hastalıklara ve enfeksiyonlara yatkınlık sağlama durumu söz konusu olabilmektedir. Kısa dönem yan etkileri, sahte bir iyi ruh hali ve enerjik bir mod olarak örneklenebilir. Birey bu sahteliğin farkına varmadan vücudunu kapasitesinin üzerinde kullanır. Ayrıca kilo kaybı, hiperaktivite, bulantı, saldırganlık ve uyku problemleri de sık görülen yan etkiler arasındadır.
Metamfetamin uzun dönem kullanımlarda geri dönüşsüz ve ciddi yan etkilere neden olur. Örneğin kan basıncında ve kalp ritminde artış sonucu beyin damarlarında oluşan çatlaklar beyin kanaması, Alzheimer benzeri beyin hasarı ve felçle; düzensiz kalp atımı da kalp krizleri ve sonucunda ölümle sonuçlanmaktadır. Aynı zamanda meydana gelen hasarları kullanım şekline bağlı olmakla birlikte akciğer, karaciğer ve böbrek üzerinde işlev bozukluklarına neden olmaktadır.
Evrim Ağacı'nda tek bir hedefimiz var: Bilimsel gerçekleri en doğru, tarafsız ve kolay anlaşılır şekilde Türkiye'ye ulaştırmak. Ancak tahmin edebileceğiniz gibi Türkiye'de bilim anlatmak hiç kolay bir iş değil; hele ki bir yandan ekonomik bir hayatta kalma mücadelesi verirken...
O nedenle sizin desteklerinize ihtiyacımız var. Eğer yazılarımızı okuyanların %1'i bize bütçesinin elverdiği kadar destek olmayı seçseydi, bir daha tek bir reklam göstermeden Evrim Ağacı'nın bütün bilim iletişimi faaliyetlerini sürdürebilirdik. Bir düşünün: sadece %1'i...
O %1'i inşa etmemize yardım eder misiniz? Evrim Ağacı Premium üyesi olarak, ekibimizin size ve Türkiye'ye bilimi daha etkili ve profesyonel bir şekilde ulaştırmamızı mümkün kılmış olacaksınız. Ayrıca size olan minnetimizin bir ifadesi olarak, çok sayıda ayrıcalığa erişim sağlayacaksınız.
Makalelerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu makalemizle ilgili merak ettiğin bir şey mi var? Buraya tıklayarak sorabilirsin.
Soru & Cevap Platformuna Git-
79
-
25
-
18
-
18
-
14
-
13
-
12
-
10
-
7
-
6
-
5
-
4
- P. A. J. Janssen. (2020). Does Phenylethylamine Act As An Endogenous Amphetamine In Some Patients ?. International Journal of Neuropsychopharmacology. | Arşiv Bağlantısı
- Cayman Chem. Stimulant Use And Abuse: Amphetamines. (7 Temmuz 2020). Alındığı Tarih: 7 Temmuz 2020. Alındığı Yer: Cayman Chem | Arşiv Bağlantısı
- Addiction Center. Meth Addiction. (7 Temmuz 2020). Alındığı Tarih: 7 Temmuz 2020. Alındığı Yer: Addiction Center | Arşiv Bağlantısı
- Drug-Free World International. The Deadly Effects Of Meth. (7 Temmuz 2020). Alındığı Tarih: 7 Temmuz 2020. Alındığı Yer: Drug-Free World International | Arşiv Bağlantısı
- L. F. Berro. Assessment Of Tolerance To The Effects Of Methamphetamine On Daytime And Nighttime Activity Evaluated With Actigraphy In Rhesus Monkeys. (7 Temmuz 2020). Alındığı Tarih: 7 Temmuz 2020. Alındığı Yer: NCBI | Arşiv Bağlantısı
- S. Cotton. Methamphetamine. (7 Temmuz 2020). Alındığı Tarih: 7 Temmuz 2020. Alındığı Yer: Chemistry World | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/05/2025 06:51:28 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/8965
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
