Ashwagandha Nedir? Danimarka Ashwagandha'yı Neden Yasakladı?

Withania somnifera, halk arasında "ashwagandha" olarak bilinen Hindistan ve Orta Doğu gibi kuru ve sıcak bölgelerde yetişen odunumsu bir çalıdır.^[10] Kökeni 3000 yıl öncesine dayanan bu bitki özellikle Hint geleneksel tıbbında "Ayurveda" olarak bilinen yöntemin en önemli bitkilerindendir.

Ayurveda geleneksel tıbbı, insanların sahip olduğu hastalıkları bütüncül olarak "tedavi" etmede bitkisel maddeler, diyet ve yaşam tarzı gibi elementlerin hep birlikte kullanıldığı bir yöntemdir.^[2]

Pek çok Avrupa ve Batı ülkesinde ashwagandha, sağlık durumunu iyileştirmek ve sporda fiziki performansı artırmak için gıda takviyesi olarak kullanılır. FDA ise bu bitkiyi "botanik besin takviyesi" olarak sınıflandırmıştır, ülkemizde ise bu şekilde bir sınıflandırma yapılmamıştır. ABD'nin bu sınıflandırması ashwagandhayı FDA'nın onaylı ilaçlar veya tedavilerle aynı klasmanda denetlemediği anlamına gelmektedir.

Bunlar dışında çeşitli klinik araştırmalar ashwagandhanın pek çok özelliğini araştırmıştır. Bu konu hakkında en çok dikkat çeken hipotez ise bitkinin insanların strese uyum sağlamasına yardımcı olmasıdır. Bu nedenle alternatif tıbbın bir alt kategorisinde bulunan "doğal tıpçılar" bu bitkiyi "adaptojen" olarak nitelendirmişlerdir.

Yakın zamanda yayınlanan bir çalışmada ashwagandhanın stres ve kaygı semptomlarını bir miktar azalttığına yönelik sonuçlar bulunmuştur.^[3] Uzmanlar bunun hipotalamus-hipofiz-adrenal üçlüsüne etki yoluyla olduğunu düşünmektedir.^[4] Vücudumuz herhangi bir stres algıladığında hipotalamus tıpkı bir emir-komuta merkezi gibi davranır ve strese karşı bir tepki oluşması için birtakım reaksiyonlar başlatır. Stres esnasında avcunuzun terlemesi, sesinizin titremesi ya da endişeli olduğunuzda odaklanmakta yaşadığınız zorluk; hipotalamusun neden olduğu bazı reaksiyonlardır.

Hipotalamus, özel bir damar sayesinde hipofiz bezine "kortikotropin salgılatıcı faktör" olarak bilinen CRF kimyasalını gönderir. CRF kimyasalı ise hipofiz bezinin lise biyolojisinden aşina olduğumuz adrenokortikotropin yani ACTH salgılamasına neden olur. Bu hormon beyinden böbrek üstünde bulunan adrenal beze kadar giderek burada kortizol üretilmesini sağlar.^[5] Kortizol genel olarak "stres hormonu" adıyla geçer; çünkü önemli bir sınava giderken, ay sonu kredi kartı ekstresini hatırladığımızda, topluluk karşısında konuşma yapacağımızda ya da bir mülakata gireceğimizde kandaki seviyesi artar.

Bu hipotez, ashwagandhanın hipotalamus-hipofiz-adrenal üçlüsünden birini hedef alarak kandaki kortizol seviyelerini düşürdüğü, bu sayede stresi de azalttığını savunmaktadır. Bu hipotezi destekleyen bazı klinik çalışmalar vardır, ancak bunların da kalitesi değişkenlik göstermektedir. Bu çalışmalarda sayıca az katılımcı bulunması veya kontrol-deney gruplarının rastgele dağıtılması yönünden eksiklikler bulunduğu söylenebilir.

Ashwagandha'nın Popülerliği

Ashwagandha, son iki yılda Dünya genelinde hakkında çok fazla konuşma, söylenti ve fikrin yayıldığı bir bitkidir. Yıllık piyasa değeri yaklaşık olarak 42 milyon dolar olan bu bitki, supplement mağazaları veya e-ticaret sitelerinden rahatlıkla alınabilir.

Ashwagandha hakkındaki söylentilerle birlikte yaygınlaşan pek çok iddia vardır: Bunlar kan şekeri kontrolünü iyileştirebildiği, enerji seviyesini ve testosteronu artırabildiği; kaygı, stres, menopoz sorunlarını, eklem ağrısını ve tümor büyümesi gibi fizyolojik sorunları azaltabileceği yönünde iddialardır. Her ne kadar bu iddialar çok popüler olsa da bunları destekleyen kontrollü, çift-kör veya randomize çalışma bulunmamaktadır. Aksine, bazı çalışmalara göre bitki genelde vücut tarafından iyi tolere edilse de uyuşukluk ve mide rahatsızlığına sebep olabilmektedir.

Peki bu kadar ikircikli olmasına rağmen Danimarka neden Ashwagandha'yı yasakladı?^[1] Bu geleneksel tıp yöntemi, bizim bilmediğimiz kadar tehlikeli ve bu yüzden mi yasaklandı? Ya da Danimarka böyle doğal bir ilacı yasaklayarak aşırı titiz mi davranıyor?

Peki Danimarka Ashwagandha'yı Neden Yasakladı?

Danimarka 2023 Nisan ayında, mevcut verilere göre Ashwagandha'nın güvenli bir dozunu bulmanın imkânsız olduğunu öne sürerek bitkinin kullanımını yasakladı. Bu yasak, Danimarka Teknik Üniversitesi'nin 2020 yılında Ashwagandha'nın tiroit ve seks hormonları için muhtemelen zararlı bir etkisi olduğunu ve bu bitkinin dolaylı yoldan düşüğe sebep olabileceğine dayanan raporunu da kaynak alıyordu.

Bu rapor herhangi bir çalışma sunmamakla birlikte önceki çalışma ve makalelerin nispeten bir özetini aktarmaktaydı. Bazı çalışmalara göre bitki, kemirgenlerde sperm kalitesini ve miktarını azaltırken insanlarda ise tiroit hormonlarını artırmaktaydı.^{[6], [7]}

Tiroit hormonu seviyelerinin çok fazla artması tirotoksikoz, kalp yetmezliği ya da dehidrasyon gibi nadir ve tehlikeli olabilecek sorunlara yol açmaktadır.^[8] Bu dolaylı yan etkiler her ne kadar ürkütücü olsa da bahsi geçen rapor, bitkinin doğurganlık ya da hormonlar üzerindeki etkisin çok net bir şekilde ortaya koyamamaktadır. Yazarların raporda bahsettiği vakalar çok nadirdir ve bitkinin yüksek tiroitin neden olduğu hastalıklara yol açtığını kanıtlayamamaktadır.

Düşük iddiasıyla ilgili olaraksa ashwagandhadan dolayı düşük yapan birisi olduğuna dair hiçbir klinik rapor bulunamamıştır.^[9] Üniversitenin raporunda, DSÖ'nün hamilelik veya emzirme döneminde bu bitkiyi yasaklamasına yönelik atıf ile "bitkinin düşük doğum yapmak için" kullanıldığına dair birtakım bilgiler bulunmaktadır. Bu bilgiler için ne kadar kaynak belirsiz olsa da geleneksel tıp yöntemi olan Ayuverda'da kullanıldığına dair birtakım söylentiler mevcuttur.

Ayrıca DSÖ'nün yazısının aksine bazı dergilerdeki makaleler bu bitkinin hamilelik döneminde kullanılmasının doğum öncesi ve sonrası sağlık için güvenli olduğunu belirtmektedir. Bu durumda Danimarka, net bir kanıt olmadığı için ashwagandhayı geleceği düşünerek yasaklamış olmalı.

Ashwagandha Tüketimi Konusunda Endişelenmeme Gerek Var mı?

Danimarkalıların bu yasağa uyup uymayacağı belirsizken, üniversitenin yayınladığı raporda yeterince kaliteli kanıt olmaması ve bitkinin düşüğe sebep olduğuyla ilgili iddialara yer vermesi insanları şüpheye düşürüyor. Avrupa İlaç Ajansı veya diğer büyük bir ilaç denetleme kurulu olan FDA ise ashwagandha konusunda herhangi bir yasak açıklamadı. Bu Danimarka'nın hatalı olduğu anlamına gelmiyor, ancak eldeki çok az veriyle bir bitkiyi yasaklamak ülkenin büyük ilaç düzenleme kurullarının bildirgelerine yeterince güvenmediği anlamına gelebilir.

Eğer ki hali hazırda ashwagandha kullanıyorsanız veya kullanmayı düşünüyorsanız, özellikle hamile veya emziren, prostat ya da testosteron sorunu olan bir bireyseniz mutlaka doktorunuza danışmanız sizin faydanıza olacaktır.