Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

"Makina" mı, "Makine" mi: Yarım Asra Yayılan Kavga!

"Makina" mı, "Makine" mi: Yarım Asra Yayılan Kavga! YouTube
6 dakika
82,237
Tüm Reklamları Kapat

Türkiye'de halk arasına uzanan dilbilim tartışmalarının en uzun soluklu olanlarından birisi, "makina" ile "makine" sözcüğünün kullanımı arasındaki çekişmedir. Özellikle de 2010 yılında emekli öğretim görevlisi Dr. Günseli Naymansoy'un "Sözcüğün doğrusu 'makine'dir; üniversitelerde bu kullanım düzeltilmelidir." şeklindeki çıkışı, bunun ardından YÖK ve Türk Dil Kurumu gibi kurumlara talepte bulunması ve bu sürecin ulusal medyaya da taşınması tartışmaların iyice karmaşıklaşmasına neden olmuştur.

Gerçekten de ülkemizdeki üniversitelerde bu konuda ciddi bir karmaşa görülmektedir. Türkiye'nin en önde gelen üniversitelerinin büyük bir çoğunluğunda (örneğin Orta Doğu Teknik Üniversitesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Boğaziçi Üniversitesi ve Hacettepe Üniversitesi), terim "makina" olarak geçmektedir. Bazı üniversitelerde ise (örneğin Bilkent Üniversitesi, Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi ve Koç Üniversitesi) "makine" sözcüğünü tercih etmektedir. Bazı diğer üniversitelerin sitesinde ise (örneğin Selçuk Üniversitesi ve Gazi Üniversitesi) her iki kullanıma birden rastlamak mümkündür.

Tüm Reklamları Kapat

Meslek kuruluşları açısındansa daha büyük bir fikir birliği bulunmaktadır. Örneğin Türkiye Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (TMMOB) altındaki mühendislik odası, makina sözcüğünü tercih etmektedir: TMMOB Makina Mühendisleri Odası. Benzer şekilde, Kıbrıs Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği (KTMMOB) de Makina Mühendisleri Odası'nı tercih etmektedir.

Türk Dil Kurumu ve Kafa Karışıklığı

Bu tarz konularda yetkili kurum Türk Dil Kurumu'dur. Her ne kadar kurumun bilimsel terminoloji konusundaki eksikleri bariz olsa da, bu tarz kelime kökenine dayalı bir konuda yetkili kurum olarak alınması elzemdir.

Tüm Reklamları Kapat

HaberTürk'ün 2010 yılında yaptığı bir haberde, Naymansoy'un TDK'ye attığı bir e-posta sonrasında, Türk Dil Kurumu başkanı Prof. Dr. Şükrü Haluk Akalın'dan aldığı cevapta "1965 yılından itibaren imlâ kılavuzlarında sözcüğün 'makine' biçiminde yazıldığı" iddia edilmektedir.

Bu tuhaftır. Zira Türk Dil Kurumu'nun çevirimiçi olarak yayınlanan Genel Türkçe Sözlük'üne girip, makina sözcüğü aratılacak olursa, sözcüğün hatalı olmadığını gösteren bir şekilde makine sözcüğüne yönlendirme yapılmaktadır.

TDK Genel Türkçe Sözlük'te ''makina'' girdisi
TDK Genel Türkçe Sözlük'te ''makina'' girdisi
Türk Dil Kurumu

TDK, hatalı yazılan sözcüklerde herhangi bir sonuç vermemektedir. Örneğin aynı sözlükte tıraş yerine traş yazacak olursanız, "Traş yerine aşağıdakilerden birini bulmak istediyseniz tıklayınız." şeklinde bir uyarı çıkmaktadır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

TDK Genel Türkçe Sözlük'te ''traş'' girdisi
TDK Genel Türkçe Sözlük'te ''traş'' girdisi
Türk Dil Kurumu

Dolayısıyla sözcüğün makina kullanımı Türk Dil Kurumu tarafından hatalı sayılmamaktadır. Yalnızca olan, kurumun makine sözcüğüne yönelik bir tercih beyan ediyor olmasıdır. Bu terimin karşılığı olarak detaylı açıklama yapılmaktadır:

TDK Genel Türkçe Sözlük'te ''makine'' girdisi
TDK Genel Türkçe Sözlük'te ''makine'' girdisi
Türk Dil Kurumu

Kafa karışıklığını arttıran bir durum, yukarıdaki vaziyete karşın Türk Dil Kurumu'nun Sıkça Yapılan Yanlışlara Doğrular isimli köşesinde makina sözcüğü hatalı olarak verilmekte, makine sözcüğü ise onun doğrusu olarak belirtilmektedir:

TDK - Sıkça Yapılan Yanlışlara Doğrular
TDK - Sıkça Yapılan Yanlışlara Doğrular
Türk Dil Kurumu

İşte kafaları karıştıran problem de buradan doğmaktadır. Hem sözcüğü Genel Türkçe Sözlük'te barındırıp, hem de hatalı olduğunu iddia etmek, kimilerinin sözcüğün doğrusunun "makine" yazımı olduğunu düşünmelerine neden olmaktadır. O halde makina sözcüğü neden sözlükte barındırılmaktadır?

İşin Aslı Nedir?

Bu herkes için büyük bir problem olmayabilir; ancak dilbilime ilgi duyan kişiler için bu tip ufak detaylar oldukça ilgi çekici ve önemli olabilmektedir. Bu yazımızın da bu tarz detaylara ilgi duyan kişilere yönelik yazıldığını düşünülecek olursak, biraz daha detaya girmekte sakınca görmüyoruz. Dolayısıyla, işin aslı konusunda güvenilir bir limana sığınmak için birkaç noktaya bakabiliriz:

Temel Türkçe Kuralları

Elbette bir kelimenin ünlü harflerinin nasıl düzenlenmesi gerektiğiyle ilgili olarak akla gelen ilk unsur, hepimizin ilkokul sıralarından beri öğrendiği en temel Türkçe kurallarından birisi ünlü uyumu kavramıdır. Büyük Ünlü Uyumu, Türk Dil Kurumu tarafından şöyle tanımlanmaktadır:

Tüm Reklamları Kapat

Bir kelimenin birinci hecesinde kalın bir ünlü (a, ı, o, u) bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de kalın, ince bir ünlü (e, i, ö, ü) bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur: adım, ayak, boyunduruk, burun, dalga, dudak, kırlangıç; beşik, bilezik, gelincik, gözlük, üzengi, vergi, yüzük vb.

Ne var ki yine Türk Dil Kurumu'na göre:

Alıntı kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz: ahenk, badem, ceylan, çiroz, dükkân, fidan, gazete, hamsi, kestane, limon, model, nişasta, otomatik, pehlivan, selam, tiyatro, viraj, ziyaret vb.

Dolayısıyla aradığımızı burada bulamıyoruz. Hoş, zaten sözcüklerin ikisi de (makina da, makine de) bu kuralı ihlâl edeceği için çok da uzağa gidemezdik.

Kelimenin Kökeni

Bu durumda, kelimenin ödünç alındığı dile bakmak, sıradaki en mantıklı adım olacaktır. Türk Dil Kurumu tarafından hem makina hem de makine sözcüğünün kökeni İtalyancadaki macchina sözcüğüne dayandırılmaktadır. Sözcük, bariz bir şekilde a harfi ile bitmektedir. Bu, önemli bir ipucudur.

İtalyancada macchina "karmaşık aygıt" anlamına gelmektedir. Latincede sözcük machina olarak geçmektedir ve aynı anlamda kullanılmaktadır. Antik Yunancada mēχanḗ olarak, "aygıt, mekanizma, özellikle makaralı kaldıraç" anlamında kullanılmıştır. Tüm bunlar, Hintavrupa Anadili'nde *magh- kökünden gelmektedir. Yani "yapma, yarama, yapabilme, gücü olma"...

Tüm Reklamları Kapat

Diğer Güvenilir Dilbilim Kaynakları

Etimoloji dendiğinde akla gelen ilk kaynak kuşkusuz Nişanyan Sözlük'tür. Bu sözlüğün gösterdiği köken bilgisi önemlidir; çünkü böylelikle 1965 yılındaki kafa karıştıran kararın ötesine geçerek sözcüğün gerçek Türkçe kökenine ulaşabiliriz.

Nişanyan Sözlük'te de makina sözcüğü, makine sözcüğüne yönlendirmektedir. Sözcüğün ilk kullanımına 1792 yılında Ebubekir Ratib Efendi tarafından yazılmış olan Nemçe Sefaretnamesi isimli eserde rastlıyoruz:

Ertesi gün bir akademyaya dahi götürüp makina elektrika dedikleri alet ile on beş mikdarı i'mal-i acibe (...) izhar eylediler.

Sonuç

Sonuç olarak sözcüğün orijinal olarak ödünç alındığı kaynak dikkate alınacak olursa makina kullanımı, Türk Dil Kurumu'nun 1965 tarihli gerekçesiz kararı dikkate alınacak olursa makine kullanımı geçerlidir. Ancak Genel Türkçe Sözlük'ten yola çıkacak olursak ikisi arasında fark olmamakla birlikte, dilbilimcilerin makine sözcüğü yönünde bir tercih gösterdiği görülmektedir.

Konuyla ilgili bir diğer tahmin, ödünç alınan kaynağın zamanla değişmesi olabilir. Özellikle 20. yüzyılın ortalarında dilimizde İngilizcenin etkisi arttıkça, İngilizcedeki machine sözcüğü de dilimize makine şeklinde sirayet etmiş olabilir. 1965'te alınan karar, İtalyanca yerine İngilizcedeki sözcüğün ödünç alınmasına yönelik bir çabanın ürünü olabilir. Gerekçe açıklanmadığı için nedenini de bilmek güçtür.

Tüm Reklamları Kapat

Bu tarz sözcüklerin farklı biçimlerinin kabaca eşit düzeyde yaygın olduğu durumlarda dilbilimciler, genellikle "yarı-Darwinci" bir yaklaşım sergilemeyi tercih edebilirler: Güçlü olan ayakta kalsın. Kurumsal bir şekilde belli bir sözcüğü halka dayatmaktansa, sonucun yıllar geçtikçe kendi kendine ortaya çıkmasını beklerler. 

Fakat elde var olan bilgiler ışığında, keyfi ve gelişigüzel tercihlerin ötesinde herhangi bir gerekçelendirme yapılmamaktadır. Bu durumda hangi sözcüğün tercih edildiğinin bilimsel bir temeli olmadığı, dolayısıyla nihayetinde fark etmediği söylenebilir.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
36
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 28
  • Merak Uyandırıcı! 11
  • İnanılmaz 7
  • Muhteşem! 6
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 5
  • Güldürdü 4
  • Grrr... *@$# 4
  • Bilim Budur! 2
  • Umut Verici! 1
  • İğrenç! 1
  • Üzücü! 0
  • Korkutucu! 0
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 19/03/2024 12:29:07 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/7424

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Bellek
Genel Görelilik
Maske Takmak
İklim Değişikliği
Bilim İnsanları
Kök Hücre
Antibiyotik
Mers
Araştırmacılar
Nükleer Enerji
Evrim Ağacı
Böcek Bilimi
Çekirdek
Siyah
Avcı
Temel
Gıda Güvenliği
Uterus
Çevre
Amerika Birleşik Devletleri
Çiçek
Film
Karar Verme
Kuş
Demir
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı, et al. "Makina" mı, "Makine" mi: Yarım Asra Yayılan Kavga!. (17 Ekim 2018). Alındığı Tarih: 19 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/7424
Bakırcı, Ç. M., Karagözoğlu, M. (2018, October 17). "Makina" mı, "Makine" mi: Yarım Asra Yayılan Kavga!. Evrim Ağacı. Retrieved March 19, 2024. from https://evrimagaci.org/s/7424
Ç. M. Bakırcı, et al. “"Makina" mı, "Makine" mi: Yarım Asra Yayılan Kavga!.” Edited by Mert Karagözoğlu. Evrim Ağacı, 17 Oct. 2018, https://evrimagaci.org/s/7424.
Bakırcı, Çağrı Mert. Karagözoğlu, Mert. “"Makina" mı, "Makine" mi: Yarım Asra Yayılan Kavga!.” Edited by Mert Karagözoğlu. Evrim Ağacı, October 17, 2018. https://evrimagaci.org/s/7424.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close