Türk Dil Kurumu ve "Primat" Sözcüğünün Hatalı Tanımı Hakkında
- Özgün
- Dilbilim
- Bilim Haberciliği
Bu haber 13 yıl öncesine aittir. Haber güncelliğini yitirmiş olabilir; ancak arşivsel değeri ve bilimsel gelişme/ilerleme anlamındaki önemi dolayısıyla yayında tutulmaktadır. Ayrıca konuyla ilgili gelişmeler yaşandıkça bu içerik de güncellenebilir.
Türk Dil Kurumu tarafından hazırlanan Güncel Türkçe Sözlük'te primat sözcüğü şu şekilde tanımlanmaktadır: "Maymun."
Kısa, basit, net... ve bir o kadar da hatalı! Primat ile maymun eş anlamlı değildir! Primatlar, maymunları kapsayan bir taksonomik gruptur. Basitçe ifade etmek gerekirse: Her maymun bir primattır; ancak her primat bir maymun olmak zorunda değildir. Örneğin, Oxford Sözlüğü tarafından aynı sözcük şu şekilde tanımlanmaktadır:
Lemurları, çalıbebeklerini, tersiyerleri, marmosetleri, maymunları, kuyruksuz maymunları ve insanları kapsayan takımdan olan bir memeli. Elleri, ayaklara benzeyen elleri, öne bakan yüzleri ve insanlar hariç genelde ağaçlarda yaşamalarıyla ayırt edilirler.
Hoş, bu tanım da hatalı; çünkü kuyruksuz maymunlar ile insanlar ayrı canlı grupları değiller; insanlar (Hominidae) da bir kuyruksuz maymun ailesi. Bunun detaylarını aşağıdaki videomuzda anlatmıştık:
Biz modern insanlar (Homo sapiens) de bir kuyruksuz maymun türüyüz. Bunların detaylarını ise aşağıdaki videomuzda anlatmıştık:
Ama yine de Oxford Sözlüğü'nün tanımı çok daha isabetli! Dictionary.com, primat sözcüğünü şöyle tanımlamakta:
Anthropoidea (insanlar, büyük kuyruksuz maymunlar, gibonlar, Eski Dünya Maymunları ve Yeni Dünya Maymunları), Prosimii (lemurlar, lorisler ve benzerleri) ve Tarsioidea (tarsiyeler) olmak üzere üç alt takımı barındıran Primates takımı altında olan herhangi bir hepçil tür. Bunlar, özellikle ellerin kullanımı, geniş hareket becerileri ve yüksek sosyal etkileşimler ile kültürel uyumlanabilirliği içeren karmaşık ve esnek davranışlarla ayırt edilirler.
Her ne kadar insanlar da bir büyük kuyruksuz maymun ailesi olsa da ve Tarsioidea artık ayrı bir alt takım olarak görülmese de, bu tanım gerçeğe daha da yakın!
%100 isabetli ve doğru tanımı, en güncel içerikleri ve birçok sözlükten çok daha güvenilir olan Wikipedia'da bulabilmekteyiz:
Primates taksonomik takımına ait, plasentalı memelilerin genel adıdır. (...) İki ayrı alt takımı barındırır. İlki strepsirhiniler (Yunancada "ıslak-burunlu" demektir), yani lemurlar, galagolar, lorisidler. İkincisi ise haplorhiniler (Yunancada "basit-burunlu" veya "kuru-burunlu"), yani tarsiyerler, maymunlar ve kuyruksuz maymunlar; ki bunlardan sonuncusu insanları da kapsar.
TDK'ye Gönderdiğimiz E-posta
Evrim Ağacı olarak 7 Ağustos 2011 tarihinde Türk Dil Kurumu'na şu e-postayı gönderdik:
Sayın ilgili,
TDK'nin çevirimiçi sözlüğünde "primat" kelimesinin "maymun" olarak çevrildiğini gördük. Bu, bilimsel olarak çok ciddi bir hatadır. Primat, "maymun" demek değildir, çünkü biyolojik bir terim olarak maymun ayrı bir canlı grubunu işaret eder. Her maymun bir primattır ama her primat bir maymun olmak zorunda değildir.
Primat'ın tam kelime karşılığı "İri Beyinli Yüksek Memeliler" demektir. Ancak her ne isim verirseniz verin, "maymun" olarak tanımlamak doğru olmayacaktır.
Konuyla ilgili buradaki yazımızı okuyabilirsiniz.
En içten saygılarımızla.
TDK'den Gelen E-posta
Türk Dil Kurumu Başkanı Prof. Dr. Şükrü Haluk Akalın tarafından şu cevabı aldık:
25 Kasım 2021, yani aradan geçen 10 sene itibariyle, TDK Güncel Sözlük çerçevesinde "primat" sözcüğü halen hatalı bir şekilde "maymun" olarak tanımlanmaktadır.
Katkıya Hazırız!
Bu konuya ek olarak, 4 Kasım 2011 tarihinde ODTÜ Biyoloji ve Genetik Topluluğu (ve o zaman itibariyle, dolayısıyla Evrim Ağacı) olarak, Türk Dil Kurumu arasında bu tarz temel bilimsel kavramların isabetli ve gerçekçi bir şekilde tanımlanabilmesine yönelik tamamen gönüllü, hiçbir maddi çıkar amacı gütmeyen öğrenciler olarak, ODTÜ-TDK işbirliğine yönelik destek sunma talebimizle ilgili de bir e-posta gönderdik.
25 Kasım 2021 itibariyle, henüz Türk Dil Kurumu'ndan bu konuyla ilgili herhangi bir haber alamadık.
Bizim teklifimiz halen geçerlidir.
Tabii onları beklemekle kalmadık, bu süreçte kendimiz bir Bilim Sözlüğü geliştirdik. Örneğin primat tanımımızı buradan okuyabilirsiniz.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git-
29
-
6
-
6
-
5
-
4
-
4
-
4
-
3
-
2
-
2
-
2
-
1
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 22/12/2024 10:55:58 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/696
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
