Kripton

Özellikler

Kripton (Kr) periyodik tablodaki Grup 18'de bulunan nadir gazlar grubuna dahil olup (soy gazlar), nispeten az sayıda kimyasal bileşik oluşturur. Kripton soy gazının atom numarası 36'dir. Havadan yaklaşık üç kat daha ağır olan kripton; renksiz, kokusuz, tatsız ve tek atomludur. Göktaşlarında ve minerallerde de izlerinin bulunmasına rağmen, hacmi milyonda 1,14 parça kripton içeren Dünya atmosferinde kripton daha bol miktarda bulunur.

Kaynama noktası -152.3°C veya -242.1°F olan bu element, havanın ana bileşenlerinden yaklaşık 30-40 °C (50-70 °F) daha yüksek sıcaklıkta kaynadığından, kripton, sıvı havadan fraksiyonel olarak kolayca ayrılır. Ksenon ile kripton gazları, silika jel üzerine tutunma, yeniden damıtma ve diğer soy gazlar dışındaki tüm safsızlıkları gideren sıcak titanyum metal üzerinden geçiş ile daha da saflaştırılabilir.

Radyoaktif kripton-85, sızdırmaz kaplardaki sızıntıları tespit etmek için kullanışlıdır ve kaçan atomlar radyasyon yoluyla tespit edilir. Düşük basınçta kripton içeren bir cam tüpten elektrik akımı geçtiğinde mavimsi beyaz bir ışık yayılır. Doğal kripton, altı kararlı izotop karışımıdır: kripton-84 (%57.0), kripton-86 (%17.3), kripton-82 (%11.6), kripton-83 (%11.5), kripton-80 (%2.25), ve kripton-78 (%0.35). Kripton, 69'dan 100'e kadar her kütle numarasında izotoplara sahiptir; bu izotoplardan; yirmi beşi radyoaktiftir ve uranyumun bölünmesi ve diğer nükleer reaksiyonlarla üretilir.

Bulunma Sıklığı

Dünya Helyum oluşumunda yer alan tüm soy gazları barındırmaktadır. Kripton da aynı şekilde dünya atmosferinde bulunmaktadır. Kripton'un yüksek yüksekliğe yaklaşık 1 ppm'dir. Fraksiyonel damıtma ile sıvı havadan ayrıştırılabilir.^[1] Uzaydaki kripton belirsizdir; çünkü ölçüm meteorik aktiviteden ve rüzgarlarından elde edilir. Ancak eldeki ilk ölçümler, uzayda bol miktarda kripton bulunuyor olabileceğini göstermektedir.^[2]

Uygulama ve Kullanım Alanları

Kriptonun çoklu emisyon hatları, iyonize kripton gazının deşarjlarının beyazımsı görünmesini sağlar ve bu da kripton bazlı ampullerin fotoğrafçılıkta beyaz ışık olarak kullanılmasını sağlar. Kripton, yüksek hızlı fotoğrafçılık için bazı fotoğraf flaşlarında kullanılır. Kriptonun beyaz boşalması, gaz deşarjı "neon" tüplerde sanatsal bir etki olarak kullanılır.

Kripton fluorür lazeri, hapsetme deneylerinde nükleer füzyon enerjisi araştırmalarında önemlidir. Bu araştırmalardaki önemli olmasının sebepleri ise lazerinin yüksek ışın homojenliğine, kısa dalga boyuna sahip olması ve nokta boyutu, patlayan bir peleti izlemek için değiştirilebilir olmasıdır.^[5]

Deneysel parçacık fiziğinde, sıvı kripton yarı homojen elektromanyetik kalorimetreler oluşturmak için kullanılır. Dikkate değer bir örnek vermek gerekirse, CERN'deki NA48 deneyinin kalorimetresi yaklaşık 27 ton sıvı kripton içermektedir. Ancak sıvı argon daha ucuz olduğu için kripton kullanımı daha nadirdir.

Tarihi

Kripton 30 Mayıs 1898'de İskoç kimyager Sir William Ramsay ve İngiliz kimyager Morris M. Travers tarafından sıvılaştırılmış hava üzerinde çalışırken keşfedildi. Yapılan deneyde sıvı havanın daha uçucu bileşenleri kaynadıktan sonra, az miktarda geriye kalanın sıvı kripton olduğu keşfedildi. Dünya atmosferinin yaklaşık %0.0001 kriptondur. Havadan kripton elde etmenin yüksek maliyeti, element üzerinde yapılabilecek pratik uygulamaları sınırlamıştır. 1960 yılında, metrenin uzunluğu, bir kripton izotopu olan kripton-86'nın turuncu-kırmızı spektral çizgisi olarak tanımlandı.

Etimolojisi

Kaşifleri Sir William Ramsay ve Morris W. Travers tarafından Yunan kriptonundan türetilen bir soy gaz elementi olan Kripton "gizli" sıfatının nötr hali olan Kripto olarak adlandırılmıştır. Bunun sebebi ise çok uzun süre keşfedilmemiş olması ve doğada bulunmasının çok zor olmasıdır.

Önlem ve Güven

Kriptonun Sağlığa Etkileri

Bu gaz durağandır ve boğucu madde olarak sınıflandırılır. Fazla yoğun bir şekilde solunması baş dönmesi, mide bulantısı, kusma, bilinç kaybı ve hatta ölüme neden olabilir. Bunların yanı sıra muhakeme hataları, kafa karışıklığı veya bilinç kaybı da yapabileceğinden dolayı oldukça riskli bir elementtir. Düşük oksijen bulunan ortamlarda maruz kalındığında, saniyeler içinde bilinç kaybı veya ölüm meydana gelebilir.

Kriptonun Çevresel Etkileri

Kripton, nadir bulunan atmosferik bir gazdır ve bu nedenle toksik değildir. Bununla birlikte kimyasal olarak durağan bir gazdır. Aşırı soğuk sıcaklıkta (-244^oC) temas halinde organizmaları dondurur, ancak uzun vadeli ekolojik etkiler yaratması beklenmemektedir.

İlginç Bilgiler ve Diğer

Kimyaya en uzak insanın bile bir yerlerden duymuş olacağı bu element, çizgi roman dünyasının en bilindik karakterinden gelmektedir. Süpermen çizgi romanları ilk çıktığı zamanlarda, yok edilmiş Kripton gezegeninin tüm sakinlerinin süper güce sahip olduklarını belirtilmişti. Tabii daha sonra hikaye değişti; fakat Kripton gezegeni, hikayede sabit kaldı. Burada dikkatli olmakta fayda var: Kripton, Süpermen'in güçlerini yok edecek olan Kriptonit değildir. Hayali bir mineral olan Kriptonit, kırmızıdan yeşile ve siyaha kadar değişen renklerde bulunan, radyoaktif bir katı olarak tanımlanır (Sırbistan'da keşfedilen bir mineral buna çok benzer özelliklere sahiptir). Kripton, anlattığımız gibi renksiz, kokusuz, tatsız bir gazdır.