Fototaksi: Bazı Böcekler Neden Işığa Yönelir?

Sinek (Diptera) ve elbise güvesi (Tineola bisselliella) gibi bazı uçan böceklerin ışığa olan ilgilerini fark etmeyeniniz yoktur galiba. Buna karşılık hamam böceği (Blattodea) gibi bazı böcekler de ışıktan kaçma eğilimi gösterirler. Peki aynı Insecta sınıfına dâhil olan bu hayvanların, ışık konusunda farklı davranmalarının nedeni nedir? Bilimsel olarak inceleyelim.

Fototaksi Fenomeni Nedir?

Fototaksi, organizmaların ışık kaynaklarına doğrudan tepki verebilme yetilerine verilen bir isimdir. Işığa yönelim pozitif fototaksi. ışıktan kaçma ise negatif fototaksi olarak tanımlanır. Yunancada "ışık" anlamına gelen "photo" ve düzenleme anlamına gelen "tax, taxo" sözcüklerinin birleşmesi ile oluşmuştur. Doğada pek çok siyanobakteri pozitif fototaksi yapar ve bu kendileri için bir avantajdır; çünkü fotosentez yapabilmeleri için ışık gereklidir.

Fototaksi, var olan tek taksi yöntemi değildir; bugüne kadar toplamda 13 farklı taksi yöntemi tanımlanmıştır. Bunlardan bazıları; kemotaksi, hidrotaksi, gravitaksi, aerotaksi, elektrotaksidir.

Böceklerde Fototaksizm

Geride bıraktığımız milyonlarca yıllık sürede böcekler çok farklı şekillerde evrimleşti. Bu evrimsel değişimlerin bazıları besinlerin yerlerini tespit ederek beslenebilmelerini, bazıları kanatlarını geliştirerek uçabilmelerini kolaylaştırdı. Bazı adaptasyonlar ise yönlerini bulabilmelerini sağladı. Bu adaptasyonlar Güneş, Ay ya da yıldızlar gibi doğal ışık kaynakları üzerinden gerçekleştiği için, böcekler sık sık bu ışık kaynaklarına göre kendilerini konumlamaya başladılar. Kimileri bu ışık kaynaklarına yaklaşmak, kimileri bu ışık kaynaklarından uzaklaşmak üzerine evrimleşti. Sonuçta sınıfları aynı olsa da türleri farklıydı.

Bazı çalışmalarca desteklenen en popüler teori, böceklerin yapay ışık kaynakları ile karşılaştıklarında yapay kaynakları doğal kaynaklar ile karıştırmaları sonucu yapay kaynaklara yönelmesi. Yapay ışık kaynakları ışığı her yönde saçtığı için, doğal ışık kaynaklarında ışığı sabit bir açı ile alan böcekler, yapay ışık kaynaklarında sabit bir açı tutturamazlar ve ışı kaynaklarının etrafında dönmeye başlarlar.

Böcekler ve ışık yönelimler ile ilgili bir başka teori ise böceklerin neden bazen giysilerimizin ya da bizim etrafımızda dolaştığını açıklamamıza yardımcı oluyor. Bu teoriye göre böceklerin "ana besin maddesi" olarak gördüğü bazı çiçeklerin, ultraviyole ışınlarını yansıtması ve böceklere hedef oluşturması. Açık ve düşük dalga boylu renkler ultraviyole ışınlarını daha çok yansıtarak böcekleri daha çok çeker. Yani böceklerin etrafımızda dolaşma sebebi, bizi ve giysilerimizi birer yiyecek sanması olabilir.