Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Kayıp, Yas ve Ölümün Psikolojik Etkileri Nelerdir?

Olmak ya da Olmamak, İşte Bütün Mesele Bu!

Kayıp, Yas ve Ölümün Psikolojik Etkileri Nelerdir? Wikimedia Commons
Süleymaniye Camii Mezarlık - panoramio
7 dakika
10,088
  • Klinik Psikoloji

İnsanı diğer canlılardan ayıran en büyük farklarından birisi ölümlü olduğunun farkında olduğu söylenir. Ölümün evrimsel açıdan büyük bir öneme sahip olduğu ve bir çok hayvanın ölüm konseptini kavradığına ve yas tuttuğuna dair bir çok gözlem yapılmıştır. Ancak insanın ölüm karşısındaki tepkisinin diğer canlılara kıyasla çok daha şiddetli olduğu bariz.

Klinik psikolog Dr. Therese A. Rando, yas tutmayı, "hayatta kalan bireyin yeni duruma uyum sağlama süreci" olarak tanımlamıştır.

Tüm Reklamları Kapat

Yas, aynı zamanda çok boyutlu bir kavram. Fiziksel, davranışsal ve manevi boyutlara ek olarak bilişsel, duygusal, kültürel ve sosyal değişimin düzenlendiği bir süreç...

Akut Yas

Kayıp sonrası ilk döneme akut yas denir. Bu süreç içerisinde bir çok belirti gözlenebilir. Somatik ağrılar, bulantı, tükenmişlik, yorgunluk, içe kapanma, hiperaktivite, muhtaç davranışlar, üzüntü, sinir, asabiyet, duyarsızlık, tekrar eden rüyalar, sürekli kaybedilen kişiyi düşünme, hissetme yaygın olarak rastlanabilir. Araştırmalar, belirtilerin kişiden kişiye bağımsız bir şekilde değiştiğini gösteriyor. Yas sürecini rahat atlatmak neredeyse mümkün değil. Mesela, nefret edilen birinin ardından bile yas tutulması çok yaygın!

Tüm Reklamları Kapat

Augustus Saint-Gaudens
Augustus Saint-Gaudens
Flickr

Yapılan epidemiyoloji araştırmalarına göre sevdiklerini kaybeden kadınlar, erkeklere oranla daha ağır bir yas dönemi geçiriyorlar. Yaşlılar, gençlere oranla yas dönemini hem fiziksel, hem de psikolojik olarak daha hafif atlatıyorlar. Bazı araştırmalar özellikle dulların yas süresince intihar ve doğal yollardan ölümlerin arttığını kayda geçirmişler. Yasın ilk altı ile on iki aylık bölümünde intihar riskinin yüksek olduğu biliniyor.

Akut yas doğal bir reaksiyon. Belirti şiddeti, uzunluğu ve güçlüğü kişiden kişiye değişebilir. Araştırmalar akut yas süresince sosyal desteğin en önemli etkenlerden biri olduğunu gösteriyor. Akut yas süresince terapinin etkin olmadığına dair kuvvetli bulgular var. Dünya Sağlık Örgütü, kayıp sonrası ilk altı ay süresince psikoterapi uygulanmaması ve benzodiazepin benzeri ilaçların tedavi için kullanılmaması gerektiğini tavsiye ediyor.

Komplike / Uzamış Yas

Cinayet, intihar, çocuk ölümü, kaza, toplu ölümler, zamansız ölüm gibi vakalarda sonucu olağan hayata yeniden entegrasyonun başarısız olduğu durumlara komplike (uzamış) yas deniyor.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Sosyal kabul, ölüm öncesi devamlı bakım, sosyal destek, bakıcıların tavrı, travmatik ölüm şekli, beklenti, umut, umutsuzluk ve savunma mekanizmaları komplike yası etkileyebiliyor. Komplike yas, genel olarak hayata karşı ilginin kesilmesi, ölen kişiye karşı yoğun hasret, hatıralardan kaçınma, zihnin devamlı meşgul olması, ölüm korkusu olarak gibi belirtiler olarak gözleniyor.

Komplike Yas sadece varoluşsal özlemin ötesinde bir durum. Genellikle ölümün mantıkla açıklanamadığı durumlarda ortaya çıkıyor. Özge Enez'in 2018 yılında yayınladığı sistematik incelemeye göre her yüz kişiden yedisinin patolojik belirtiler göstermekte ve vakaların üçte biri destek almadan iyileşmektedir.

Ölüm ve yas acıya neden oluyor. Acı aynı zamanda iyileşmenin başladığına dair bir gösterge. Özellikle komplike yasın muazzam bir strese neden olduğu biliniyor. Çocuğunuzu, eşinizi, en yakın arkadaşınızı kaybettiğinizi düşünebilir misiniz? Bu tür durumlarda varsayıldığının aksine acının zamanla azaldığına dair bir veri yok. Ancak, kişi zamanla kayba anlam yüklemeye hayatı bir adım öteye taşıyabilmeyi öğreniyor.

Travma Sonrası Stress Bozukluğu

Her ölümün travmatik olduğu tartışılabilir. Özellikle hayati tehlikenin bulunduğu durumlarda ölüm ciddi fizyolojik ve fiziksel stress yaratabilir. Bu tür durumlarda Travma Sonrası Stres Bozukluğu ortaya çıkabilir. Konu hakkında daha fazla bilgi almak için makalemize buradan ulaşabilirsiniz. Travma Sonrası Stres Bozukluğu genel olarak yas sürecine engel olduğu düşünülmektedir.

Yas Modelleri

Doğrusal Model: Yasın Beş Evresi

Elisabeth Kübler-Ross tarafından geliştirilen yasın beş evresi modeli dünya çapında bilinmektedir. İnkar, öfke, pazarlık, depresyon ve kabullenme evrelerinden geçerek yasın tamamladığı varsayılır.

Tüm Reklamları Kapat

Doğrusal model, her ne kadar popüler olsa da, araştırmacılar tarafından ağır bir şekilde eleştirilmektedir. Bu yüzden yasın beş evresinden detaylı olarak bahsetmeyeceğiz. Çünkü bu model psikoterapi literatüründe yas sürecini basite indirgediği düşünülmektedir.

Doğrusal model eleştirilerinden bazıları sosyal ve kültürel bağlamların yokluğu, evreler arasında doğrusal bir hiyerarşinin bulunmaması, ikincil stres yükleyicilerinden bahsetmemesi olarak gösterilebilir.

Grief loss despair woe sorrow
Grief loss despair woe sorrow
Pixabay

İkili İşlem Modeli

Margaret Stroebe ve Henk Schut tarafından geliştirilen ikili işlem modeli kayıp ve iyileşme yönelimi olarak iki durumdan bahsetmektedir. Günümüzde yas danışmanları arasında en çok kullanılan modellerden biridir.

  • Kayıp yönelimi: yas, hatıra, rüyalar, kırılan bağlar, ölen kişinin yer değiştirmesi, değişime karşı inkar ve öfke gibi belirtileri kapsar.
  • İyileşme yönelimi: yeni adımlar, değişim çabası, yeni roller, yeni kimlikler, başka konulara odaklanma, kayba karşı inkar ve öfke gibi belirtileri kapsar.

İkili işlem modeli, kayıp ve iyileşme yönelimleri arasında denge kurulması gerektiğinden bahsetmektedir. En kolay çocuklarda gözlenebilir. Ağlayan bir çocuk, birkaç dakika içerisinde arkadaşlarıyla gülüp oynayabilir. Bu durum, çocuğun yas tutmadığı anlamına gelmez. Aksine, dirençli olduğunu gösterir.

Tüm Reklamları Kapat

Farz Edilen Dünya Modeli

İnsan sosyal bir canlı olarak varsayımlar ile hayatına yön verir, bu süreç evrimsel bir adaptasyonun bir parçasıdır. Colin Murray Parkes'ın geliştirdiği bu modele göre ölüm, farz edilen dünyayı alt üst etmektedir. Yas, kurulan yeni bağlar, sosyal çevre ve şartlara adaptasyon süreci olarak tanımlanmıştır. Farz edilen dünya modeli bağlanma teorisini aktif olarak kullanır. Ani ve şiddetli değişim güvensiz bir bağlanmaya yol açabilir. Mesela, babasını kaybeden bir yetişkinin yeni sorumluluklar üstlenmek zorunda kalması, aile fertleri ile kurduğu bağların kırılıp yeniden kurulmasını gerektirebilir.

Thomas Attig, farz edilen dünya modelini anlam yüklenme kavramıyla birleştirmiştir. Attig'e göre akla mantığa yatmayan ölüm kavramı beyinden çıkıp, metaforik kalbe yerleşmesi gerekmektedir. Araştırmalar kayba anlam yüklemeyi başaran kişilerin yas sürecini daha az stres ile atlattığını göstermektedir.

Birth to death vector clipart (1090/1995)
Birth to death vector clipart (1090/1995)
Goodfreephotos

Devam Eden Bağlar Kavramı

Klass, Silverman ve Nickman tarafından ortaya çıkan devam eden bağlar kavramı kaybedilen ile yas tutan arasında ölümden sonra bir bağ kurulabileceğinden bahsetmektedir. Rüya görmek, ölen kişi ile konuşmak, mezar ziyaretleri, izlendiğini yada korunduğu düşünmek, kişisel eşyaları saklamak gibi davranışlar devam eden bağlar kavramının bir parçasıdır.

Devam eden bağlar ortaya çıkana kadar ölüm sonrası kurulan bağların patolojik olduğu düşünülüyordu. Ancak yeni model bu ilişkinin sabit olmadığını her ilişki gibi gelişebilir olduğunu gösterdi. Mesela, sekiz yaşında annesini kaybeden bir genç kız, yirmi, otuz ve altmış yaşlarında anne ile ilişkisini daha farklı görür. Yas danışmanları, devam eden bağlar kavramını danışanlarına tavsiye etmek isteyebilirler. Çünkü burada bahsettiğimiz her kavram gibi, olumlu ya da olumsuz etkiler yaratabilir.

Tüm Reklamları Kapat

Agora Bilim Pazarı
Geleceğin Doğası: Biyoloji Yasaları ve İnsan Türünün Kaderi - Muhtemel İmkânsızlıklar Seti

Geleceğin Doğası: Biyoloji Yasaları ve İnsan Türünün Kaderi

Dünyanın önde gelen ekologlarından Rob Dunn, Dünya denen bu narin gezegende hayatta kalacaksak insanlığın onun değişmez yasalarını anlaması ve bu yasalara uyması gerektiğini savunuyor. Türümüz doğa hakkında şimdiye kadar örneği görülmemiş çeşit ve miktarda bilgi topladı, fakat bu bilgiyi yaşamı hâkimiyeti altına almak ve gezegeni iradesine boyun eğdirmek için kullandı. Geleceğin Doğası’nda Rob Dunn bu türden çabaların beyhude olduğunu ileri sürüyor. Kendimizi yaşamın ve doğanın efendisi gibi görüyor olabiliriz, halbuki aslında onun insafına kalmış durumdayız. Antibiyotik direncinde, doğal seçilimin biyoçeşitlilik üretme kudretinde ve hatta Londra Metrosu’nun şaşırtıcı yeraltı dünyasında Dunn, hiçbir insan faaliyetinin ortadan kaldıramayacağı yaşam kanunları buluyor. Yapay ekin adacıkları yarattığımızda, doğaya toksik atıklarımızı boca etiğimizde veya çeşitli topluluklar kurduğumuzda, aslında kadim yasaların işleyişine yeni malzemelerle katkıda bulunmaktan başka bir şey yapmıyoruz. Gelecekte Dünya üzerinde yaşamın serpilip gelişeceğinde en ufak bir kuşku yok, ama insan türünün geleceği hayli kuşku altında. Edward Wilson’ın Sosyobiyoloji’si kadar iddialı ve Elizabeth Kolbert’in Altıncı Yok Oluş’u kadar vakitli bir kitap olan Geleceğin Doğası, yaşamın çeşitlilik ve kaderini anlamak için yeni bir standart ortaya koyuyor.

Muhtemel İmkânsızlıklar

Ünlü bilim insanı ve yazar Alan Lightman’dan hiçlik ve sonsuzluğun imkân ve imkânsızlıklarına, kozmostaki yerimizin bu ikisi arasındaki salınıp durmasına dair derinlikli denemeler.

Uzam nihayetsiz olarak gitgide daha küçük birimlere bölünebilir mi? Ya da sonsuzluğa varıncaya dek gitgide daha büyük alanları kapsayacak şekilde genişlemekte midir? Bilinç dediğimiz şey, tamamen maddeden oluşan beynimize ve beyindeki nöronlara indirgenebilir mi? Hayatın kökeni nedir ve biyologlar laboratuvar ortamında sıfırdan yaşam yaratabilir mi?

The Washington Post’un “bilim yazarlarının baş şairi” diye nitelediği fizikçi ve roman yazarı Alan Lightman, Muhtemel İmkânsızlıklar’da bu soruları ve gülümsemenin anatomisinden hafızanın öngörülemezliğine, evrende yaşamın aslında çok özel bir şey oluşundan Büyük Patlama’nın öncesinde neler olduğuna kadar pek çok ilginç meseleyi yer yer felsefi bir bakışla, ama bilim insanı kimliğini asla bırakmadan tartışıyor.

Muhtemel İmkânsızlıklar, evren hakkında, yaşam ve zihin hakkında, bizlerden son derece büyük ve son derece küçük şeyler hakkında okurları derin bir tefekküre davet ediyor.

Devamını Göster
₺120.00
Geleceğin Doğası: Biyoloji Yasaları ve İnsan Türünün Kaderi - Muhtemel İmkânsızlıklar Seti

Nasıl Davranmalıyız?

Ölüm, kaçınılmaz bir gerçek. Akut Yas süresince birçok farklı reaksiyonu gözlemleyebilirsiniz. Ağlamak, başka bir konuya odaklanmaya çalışmak, hiperaktif bir şekilde cenaze işleri ile uğraşmak, hatta kahkahalar atmak bile yasın bir parçası olabilir. Gözyaşı dökmemek, kişinin yas tutmadığı üzülmediği manasına gelmez.

Kaybı takip eden ilk kırk gün boyunca ağlamak, normal karşılanabilir. Ancak, yas sürecinin bir reçetesi yoktur. Seneler sonra bile gözyaşı dökülebilir. Bu durum, komplike yas manasına gelmez. Hekim tavsiyesi dışında herhangi bir sakinleştirici ilaç kullanılmamalıdır.

Maneviyat, çoğu insanın olaylara bir anlam yüklemesine yardımcı olmaktadır. Cenaze töreni, dini ritüeller, merhum adına yapılan yardımlar, ölüme bir anlam yüklenmesi açısından yardımcı olabilir.

İkili işlem modelinin bahsettiği iki mod arasında salınım iyileşmenin bir göstergesidir. Bu süreçte zorlama yapılmamalıdır. O an ne hissedilmesi gerektiğini dikte etmek negatif bir etki yaratmaktadır. Mesela, eşini kaybeden bir kişi üç gün sonra aklını dağıtmak için işine geri dönmek isteyebilir. Sağlıklı olan iki mod arasında geçişler yapabilmektir.

Dikkat edilmesi gereken en önemli konulardan bir tanesi kaçınma davranışlarıdır. "Üzülme, ağlama, kafana takma, her şey zamanla daha iyi olacak" gibi telkinler işe yaramayacaktır. Aksine, yas tutan kişiyi dinlemek en büyük destektir.

Ülkemizde yapılan en büyük yanlışlardan bir tanesi ise, merhum hakkında konuşmaktan kaçınmaktır. Yas tutan kişiye her ne kadar acı verse de merhum hakkında konuşulması tedavi edici bir etki yaratmaktadır. Tıpkı davranışçı bilişsel terapinin teşhir tedavisi gibi merhum hakkında rahatça konuşabilmek, hatırlamak, varlığa anlam katabilmek açısından önemlidir.

Alıntı Yap
Okundu Olarak İşaretle
30
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 15
  • Muhteşem! 10
  • Üzücü! 5
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 3
  • Umut Verici! 2
  • Bilim Budur! 1
  • İğrenç! 1
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • T. A. Rando. (1993). Treatment Of Complicated Mourning. Yayınevi: Research Press.
  • S. Mughal, et al. Grief Reaction. (29 Mart 2019). Alındığı Yer: ncbi | Arşiv Bağlantısı
  • M. Osterweis. (1984). Bereavement: Reactions, Consequences, And Care.. Yayınevi: National Academies Press.
  • T. Wa, et al. (2013). Management Of Acute Stress, Ptsd, And Bereavement: Who Recommendations. JAMA, sf: 477*478. | Arşiv Bağlantısı
  • C. Hall. Beyond Kübler-Ross: Recent Developments In Our Understanding Of Grief And Bereavement. (29 Mart 2011). Alındığı Tarih: 28 Mart 2020. Alındığı Yer: Australian Psychological Society | Arşiv Bağlantısı
  • Ö. Enez. (2018). Complicated Grief: Epidemiology, Clinical Features, Assessment, And Diagnosis.. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, sf: 279-289. | Arşiv Bağlantısı
  • E. K. Ross, et al. (2005). On Grief And Grieving: Finding The Meaning Of Grief Through The Five Stages .... ISBN: 0743274504, 97807432. Yayınevi: Simon and Schuster.
  • M. Stroebe, et al. (2017). Cautioning Health-Care Professionals. Sage Publications, sf: 455-473. | Arşiv Bağlantısı
  • M. Stroebe, et al. (1999). The Dual Process Model Of Coping With Bereavement: Rationale And Description. Death Studies, sf: 197-224. | Arşiv Bağlantısı
  • C. M. Parkes. (2010). Bereavement As A Psychosocial Transition: Processes Of Adaptation To Change. Journal of Social Issues, sf: 53-65q. | Arşiv Bağlantısı
  • T. Attig. (2004). Disenfranchised Grief Revisited: Discounting Hope And Love. sage Journals, sf: 385-393. | Arşiv Bağlantısı
  • D. Klass. (1996). Continuing Bonds: New Understandings Of Grief (Death Education, Aging And Health Care). ISBN: 1560323396. Yayınevi: Routledge.
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2023 13:59:50 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/8412

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Akış
İçerikler
Sosyal
Gündem
Fare
Deniz
Yapay Zeka
Eşeyli Üreme
Skeptisizm
Metal
Homo Sapiens
Kimya Tarihi
Sars-Cov-2 (Covid19 Koronavirüs Salgını)
Charles Darwin
Hafıza
Koruma
Böcek
Köpek
Kan Hastalıkları
Uyku
Toplumsal Cinsiyet
Hominid
Karanlık Enerji
Dışkı
Elementler
Şeker
Coğrafya
Aşılar
Kurt
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Gönder
Ekle
Soru Sor
Daha Fazla İçerik Göster
Evrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Alıntı Yap
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
D. Uyanık, et al. Kayıp, Yas ve Ölümün Psikolojik Etkileri Nelerdir?. (29 Mart 2020). Alındığı Tarih: 29 Mart 2023. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/8412
Uyanık, D., Bakırcı, Ç. M. (2020, March 29). Kayıp, Yas ve Ölümün Psikolojik Etkileri Nelerdir?. Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2023. from https://evrimagaci.org/s/8412
D. Uyanık, et al. “Kayıp, Yas ve Ölümün Psikolojik Etkileri Nelerdir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 29 Mar. 2020, https://evrimagaci.org/s/8412.
Uyanık, Deniz. Bakırcı, Çağrı Mert. “Kayıp, Yas ve Ölümün Psikolojik Etkileri Nelerdir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, March 29, 2020. https://evrimagaci.org/s/8412.

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close
Geri Bildirim Gönder
Paylaş
Reklamsız Deneyim

Evrim Ağacı'ndaki reklamları, bütçenize uygun bir şekilde, kendi seçtiğiniz bir süre boyunca kapatabilirsiniz. Tek yapmanız gereken, kaç ay boyunca kapatmak istediğinizi aşağıdaki kutuya girip tek seferlik ödemenizi tamamlamak:

10₺/ay
x
ay
= 30
3 Aylık Reklamsız Deneyimi Başlat
Evrim Ağacı'nda ücretsiz üyelik oluşturan ve sitemizi üye girişi yaparak kullanan kullanıcılarımızdaki reklamların %50 daha az olduğunu, Kreosus/Patreon/YouTube destekçilerimizinse sitemizi tamamen reklamsız kullanabildiğini biliyor muydunuz? Size uygun seçeneği aşağıdan seçebilirsiniz:
Evrim Ağacı Destekçilerine Katıl
Zaten Kreosus/Patreon/Youtube Destekçisiyim
Reklamsız Deneyim
Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

Destek Ol

Devamını Oku
Evrim Ağacı Uygulamasını
İndir
Chromium Tabanlı Mobil Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
İlk birkaç girişinizde zaten tarayıcınız size uygulamamızı indirmeyi önerecek. Önerideki tuşa tıklayarak uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu öneriyi, yukarıdaki videoda görebilirsiniz. Eğer bu öneri artık gözükmüyorsa, Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Chromium Tabanlı Masaüstü Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
Yeni uygulamamızı kurmak için tarayıcı çubuğundaki kurulum tuşuna tıklayın. "Yükle" (Install) tuşuna basarak kurulumu tamamlayın. Dilerseniz, Evrim Ağacı İleri Web Uygulaması'nı görev çubuğunuza sabitleyin. Uygulama logosuna sağ tıklayıp, "Görev Çubuğuna Sabitle" seçeneğine tıklayabilirsiniz. Eğer bu seçenek gözükmüyorsa, tarayıcının Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Safari Mobil Uygulama
Sırasıyla Paylaş -> Ana Ekrana Ekle -> Ekle tuşlarına basarak yeni mobil uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu basamakları görmek için yukarıdaki videoyu izleyebilirsiniz.

Daha fazla bilgi almak için tıklayın

Önizleme
Görseli Kaydet
Sıfırla
Vazgeç
Ara
Moderatöre Bildir

Raporlama sisteminin amacı, platformu uygunsuz biçimde kullananların önüne geçmektir. Lütfen bir içeriği, sadece düşük kaliteli olduğunu veya soruya cevap olmadığını düşündüğünüz raporlamayınız; bu raporlar kabul edilmeyecektir. Bunun yerine daha kaliteli cevapları kendiniz girmeye çalışın veya size sunulan (oylama gibi) diğer araçlar ile daha kaliteli cevaplara teşvik edin. Kalitesiz bulduğunuz içerikleri eleyebileceğiniz, kalitelileri daha ön plana çıkarabileceğiniz yeni araçlar geliştirmekteyiz.

Kural İhlali Seç
Öncül Ekle
Sonuç Ekle
Mantık Hatası Seç
Kural İhlali Seç
Soru Sor
Aşağıdaki "Soru" kutusunu sadece soru sormak için kullanınız. Bu kutuya soru formatında olmayan hiçbir cümle girmeyiniz. Sorunuzla ilgili ek bilgiler vermek isterseniz, "Açıklama" kısmına girebilirsiniz. Soru kısmının soru cümlesi haricindeki kullanımları sorunuzun silinmesine ve UP kaybetmenize neden olabilir.
Görsel Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, aklınıza takılan soruları sorabilmeniz ve diğerlerinin sorularını yanıtlayabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Gerçekten soru sorun, imâdan ve yüklü sorulardan kaçının.
Sorularınızın amacı nesnel olarak gerçeği öğrenmek veya fikir almak olmalıdır. Şahsi kanaatinizle ilgili mesaj vermek için kullanmayın; yüklü soru sormayın.
2
Bilim kimliğinizi kullanın.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla sorular ve cevaplar, bilimsel perspektifi yansıtmalıdır. Geçerli bilimsel kaynaklarla doğrulanamayan bilgiler veya reklamlar silinebilir.
3
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Sahtebilimi desteklemek yasaktır.
Sahtebilim kategorisi altında konuyla ilgili sorular sorabilirsiniz; ancak bilimsel geçerliliği bulunmayan sahtebilim konularını destekleyen sorular veya cevaplar paylaşmayın.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Soru Ara
Aradığınız soruyu bulamadıysanız buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Alıntı Ekle
Eser Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Formu olabildiğince eksiksiz doldurun.
Girdiğiniz sözün/alıntının kaynağı ne kadar açıksa o kadar iyi. Açıklama kısmına kitabın sayfa sayısını veya filmin saat/dakika/saniye bilgisini girebilirsiniz.
2
Anonimden kaçının.
Bazı sözler/alıntılar anonim olabilir. Fakat sözün anonimliğini doğrulamaksızın, bilmediğiniz her söze/alıntıya anonim yazmayın. Bu tür girdiler silinebilir.
3
Kaynağı araştırın ve sorgulayın.
Sayısız söz/alıntı, gerçekte o sözü hiçbir zaman söylememiş/yazmamış kişilere, hatalı bir şekilde atfediliyor. Paylaşımınızın site geneline yayılabilmesi için kaliteli kaynaklar kullanın ve kaynaklarınızı sorgulayın.
4
Ofansif ve entelektüel düşünceden uzak sözler yasaktır.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Sözlerinizi tırnak (") içine almayın.
Sistemimiz formatı otomatik olarak ayarlayacaktır.
Gönder
Tavsiye Et
Aşağıdaki kutuya, [ESER ADI] isimli [KİTABI/FİLMİ] neden tavsiye ettiğini girebilirsin. Ne kadar detaylı ve kapsamlı bir analiz yaparsan, bu eseri [OKUMAK/İZLEMEK] isteyenleri o kadar doğru ve fazla bilgilendirmiş olacaksın. Tavsiyenin sadece negatif içerikte olamayacağını, eğer bu sistemi kullanıyorsan tavsiye ettiğin içeriğin pozitif taraflarından bahsetmek zorunda olduğunu lütfen unutma. Yapıcı eleştiri hakkında daha fazla bilgi almak için burayı okuyabilirsin.
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform; okuduğunuz kitaplara, izlediğiniz filmlere/belgesellere veya takip ettiğiniz YouTube kanallarına yönelik tavsiylerinizi ve/veya yapıcı eleştirel fikirlerinizi girebilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Önceliğimiz pozitif tavsiyelerdir.
Bu platformu, beğenmediğiniz eserleri yermek için değil, beğendiğiniz eserleri başkalarına tanıtmak için kullanmaya öncelik veriniz. Sadece negatif girdileri olduğu tespit edilenler platformdan geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
2
Tavsiyenizin içeriği sadece negatif olamaz.
Tavsiye yazdığınız eserleri olabildiğince objektif bir gözlükle anlatmanız beklenmektedir. Dolayısıyla bir eseri beğenmediyseniz bile, tavsiyenizde eserin pozitif taraflarından da bahsetmeniz gerekmektedir.
3
Negatif eleştiriler yapıcı olmak zorundadır.
Eğer tavsiyenizin ana tonu negatif olacaksa, tüm eleştirileriniz yapıcı nitelikte olmak zorundadır. Yapıcı bir tarafı olmayan veya tamamen yıkıcı içerikte olan eleştiriler silinebilir ve yazarlar geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
4
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Eser Ara
Aradığınız eseri bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.
Tür Ekle
Üst Takson Seç
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, yaşamış ve yaşayan bütün türleri filogenetik olarak sınıflandırdığımız ve tanıttığımız Yaşam Ağacı projemize, henüz girilmemiş taksonları girebilmeniz için geliştirdiğimiz bir platformdur. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Takson adlarını doğru yazdığınızdan emin olun.
Taksonların sadece ilk harfleri büyük yazılmalıdır. Latince tür adlarında, cins adının ilk harfi büyük, diğer bütün harfler küçük olmalıdır (Örn: Canis lupus domesticus). Türkçe adlarda da sadece ilk harf büyük yazılmalıdır (Örn: Evcil köpek).
2
Taksonlar arası bağlantıları doğru girin.
Girdiğiniz taksonun üst taksonunu girmeniz zorunludur. Eğer üst takson yoksa, mümkün olduğunca öncelikle üst taksonları girmeye çalışın; sonrasında daha alt taksonları girin.
3
Birden fazla kaynaktan kontrol edin.
Mümkün olduğunca ezbere iş yapmayın, girdiğiniz taksonların isimlerinin birden fazla kaynaktan kontrol edin. Alternatif (sinonim) takson adlarını girmeyi unutmayın.
4
Tekrara düşmeyin.
Aynı taksonu birden fazla defa girmediğinizden emin olun. Otomatik tamamlama sistemimiz size bu konuda yardımcı olacaktır.
5
Mümkünse, takson tanıtım yazısı (Taksonomi yazısı) girin.
Bu araç sadece taksonları sisteme girmek için geliştirilmiştir. Dolayısıyla taksonlara ait minimal bilgiye yer vermektedir. Evrim Ağacı olarak amacımız, taksonlara dair detaylı girdilerle bu projeyi zenginleştirmektir. Girdiğiniz türü daha kapsamlı tanıtmak için Taksonomi yazısı girin.
Gönder
Tür Gözlemi Ekle
Tür Seç
Fotoğraf Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, bizzat gözlediğiniz türlerin fotoğraflarını paylaşabilmeniz için geliştirilmiştir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Net ve anlaşılır görseller yükleyin.
Her zaman bir türü kusursuz netlikte fotoğraflamanız mümkün olmayabilir; ancak buraya yüklediğiniz fotoğraflardaki türlerin özellikle de vücut deseni gibi özelliklerinin rahatlıkla ayırt edilecek kadar net olması gerekmektedir.
2
Özgün olun, telif ihlali yapmayın.
Yüklediğiniz fotoğrafların telif hakları size ait olmalıdır. Başkası tarafından çekilen fotoğrafları yükleyemezsiniz. Wikimedia gibi açık kaynak organizasyonlarda yayınlanan telifsiz fotoğrafları yükleyebilirsiniz.
3
Paylaştığınız fotoğrafların telif hakkını isteyemezsiniz.
Yüklediğiniz fotoğraflar tamamen halka açık bir şekilde, sınırsız ve süresiz kullanım izniyle paylaşılacaktır. Bu fotoğraflar nedeniyle Evrim Ağacı’ndan telif veya ödeme talep etmeniz mümkün olmayacaktır. Kendi fotoğraflarınızı başka yerlerde istediğiniz gibi kullanabilirsiniz.
4
Etik kurallarına uyun.
Yüklediğiniz fotoğrafların uygunsuz olmadığından ve başkalarının haklarını ihlâl etmediğinden emin olun.
5
Takson teşhisini doğru yapın.
Yaptığınız gözlemler, spesifik taksonlarla ilişkilendirilmektedir. Takson teşhisini doğru yapmanız beklenmektedir. Taksonu bilemediğinizde, olabildiğince genel bir taksonla ilişkilendirin; örneğin türü bilmiyorsanız cins ile, cinsi bilmiyorsanız aile ile, aileyi bilmiyorsanız takım ile, vs.
Gönder
Tür Ara
Aradığınız türü bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.