Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Katilleri, Beyinlerine veya Genlerine Bakarak Anlayabilir miyiz?

Katillerin Beyninde Neler Oluyor? Vahşi Suçlara Özel Genler Var mı?

Katilleri, Beyinlerine veya Genlerine Bakarak Anlayabilir miyiz?
9 dakika
14,918
  • Sinirbilim (Nörobiyoloji)
  • Etik (Ahlak Felsefesi)

Canilik kolay değildir. İnsanlık tarihinde yaşamış "canavarlara" yönelik çok güçlü ve çoğunlukla negatif duygulara sahip olmanız normaldir: Ailelerini katleden insanlar, çocukları deşen caniler, yüz binlerce insanın canına kıyan diktatörler, onlarca genci katlettikten sonra çıkarıldıkları mahkemede sırıtan katiller...

Ama tüm bu duyguların ötesine geçip, işin sinirbilimsel boyutuna baktığımızda, şunu kabul etmemiz gerekir: Bu insanların her birinin, beyinlerindeki çok güçlü ve evrimsel kökenleri çok eskilere dayanan sinirsel devrelere karşı gelmesi gerekmiştir. Bu beyin devrelerinin bir kısmı, doğrudan doğruya genler tarafından kodlanmaktadır; yani evrimsel geçmişimizde sağladıkları avantajın bize mirasıdır.

Tüm Reklamları Kapat

Gerçekten de düşünecek olursanız, suç işlemek sanıldığı kadar kolay değildir: Alınacak cezanın büyüklüğü ve buna yönelik korku bir yana, türümüzün atalarında çok güçlü bir şefkat, suçluluk, pişmanlık ve hatta acı verdiğimiz birinin çektiği acıya eşit veya yakın miktarda acı hissedilmesine neden olan empati duygusu evrimleşmiştir.

Buna karşı gelmek veya bu devrelerin çalışması sonucu salgılanan hormonları görmezden gelmek, normal veya kolay olan bir şey değildir. Aşık olduğunuzda beyninize doluşan hormonları görmezden gelmeye çalıştığınızı düşünün. Ya da yılan korkunuz varsa, ekranda bir yılan görüverdiğinizde göğsünüzde biriken korkuyu umursamamaya çalıştığınızı hayal edin...

Tüm Reklamları Kapat

En nihayetinde her birimiz, sinirlerin ve hormonların kölesiyiz ve bunların ötesine geçebilmek, bir yerlerde bir şeylerin yanlış gittiği anlamına geliyor. Yanlış giden şey, genler düzeyinde bir mutasyon veya ebeveynlerden gelen talihsiz bir genetik kombinasyon olabileceği gibi, gelişim sırasında yaşanan bir travmanın beyinde yarattığı problemler de olabilir.

Ama fark etmez.... Eğer durum buysa... O yanlış giden şeyleri önceden tespit etmek mümkün olabilir mi? Bu durumda, çok ilginç bir etik ikilem doğuyor: Eğer katilleri genlerine veya beyinlerine bakarak önceden tespit edebilirsek... O katili eyleme geçmeden durdurmak etik olur muydu?

Katilleri Beyinlerinden Anlayabilir miyiz?

Bu yazımızda size, katillerin genetiğine ve beyinlerine yönelik iki ilginç araştırmadan bahsetmek istiyoruz. Bunlardan ilki, Social Cognitive and Affective Neuroscience dergisinde yayınlanan bir makale... Çalışmaya göre katillerin beyinlerinde, empati ve şefkate yönelik devreler normal olmayan bir şekilde değişiyor..

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Ama bu tarz araştırmalarla ilgili olarak şunu anlamanız gerek: Bir grup psikopatı toplayıp, üzerlerinde deney yapmanız çok zor, çünkü psikopatlar ne yazık ki genelde bilimsel deneylere katılım konusunda pek istekli olmuyorlar. Eh, "normal" insanların da bir psikopat gibi düşünmesi pek mümkün değil. Bu nedenle araştırmacılar, "savaş" kavramına ve bu sırada yapılan katliamlara odaklanıyorlar. Çünkü birçok insan için savaş sırasında insan öldürmek daha "normaldir". Eğer savaş sırasında katliam yapmanın insanlara daha normal gelmesinin nedenlerini tespit edebilirsek, belki katillerin beyninde neler olup bittiğini de anlayabiliriz.

İşte Avustralya'daki Monash Üniversitesi'nden psikolog Pascal Molenberghs, böylesi bir katliami "ahlaki" olarak gören bir beynin nasıl çalıştığını anlamak için 48 denek üzerinde bir çalışma yaptı. Deneklere, içinde bir silahın ateşlendiği çeşitli senaryo videoları izletti ve bu silahı ateşleyenin kendileri olduğunu hayal etmelerini istedi. Bu sırada, fonksiyonel MRI (fMRI) isimli cihazı kullanarak beyinlerini görüntüledi. Böylece belli bir senaryo sırasında beyinlerinde ne olup bittiğini görebildi.

Social Cognitive and Affective Neuroscience

Videolardan bir tanesinde bir asker, bir düşman askerini öldürüyordu. Bir sonraki videodaysa asker, bir sivili öldürüyordu. Kontrol grubu olarak kullanılan sonuncu videodaysa asker ateş ediyordu; ama hiçbir şeyi vurmuyordu. Tüm durumlarda denekler olayı askerin gözünden izliyorlardı. Bunu, first person shooter denen bir oyun gibi düşünün... Yani ateş eden kişilerin kendileri olduğunu hayal etmeleri çok da zor değildi.

Her bir videonun sonunda deneklere "Kimi vurdun?" diye soruldu ve ellerindeki 3 butondan birine basmaları istendi. Butonlar biri askeri, biri sivili, diğeriyse hiçbir şeyi simgeliyordu. Bunun amacı, deneklerin senaryoda ne olup bittiğinden tam olarak haberdar olduklarından emin olmaktı. Sonrasındaysa onlara 1'den 7'ye kadar olan bir skala verildi ve bu ölçek üzerinde, kendilerini az önceki senaryo dahilinde ne kadar suçlu hissettiklerini belirtmeleri istendi.

Sonuçlara geçeceğiz; ancak işin beyin tarafına odaklanacak olursak: Molenberghs, fMRI görüntülerinde beynin "orbitofrontal korteks"ine (ya da OFC denen bölgeye) odaklanması gerektiğini biliyordu; çünkü bu bölgenin, insanların ahlaki duyarlılığı ile, yani ahlaki yargılarımız ve nasıl davranmamız gerektiğiyle ilgili karar alma mekanizmasıyla ilişkili olduğu uzun zamandır biliniyor.

Tüm Reklamları Kapat

Social Cognitive and Affective Neuroscience

Sadece OFC de değil. Beynin yan tarafındaki temporopariyetal kesişim (TPJ) de ahlaki yükün bir kısmını üstlenir. Burası da oldukça ilginç bir bölge, çünkü bireye bir "uygulayan" (yani "ajan") olma algısını veren beyin bölgesi burası. Yani belirli bir şeyi isteyerek yapmak ve sonuçları hakkında sorumluluk almak ile ilgili verileri, beynimizin bu bölgesi işliyor. Bu bölgenin görevini şöyle düşünün: Aslında gerçek hayatta silahın yanlışlıkla ateş alıp birini vurması veya sizin bilerek birini vurmanız arasında kurban açısından pek bir fark yoktur. Sonuçta kurban, her iki durumda da ölüdür. Ancak bu iki ayrı durumda bir "ajan" olarak sizin ne algıladığınız arasında devasa farklar vardır.

Ama araştırmanın sonuçlarına geçmeden önce, bu dediğimizi bir düşünün: Beyninizde evrimleşmiş olan belirli bölgeler, size ahlaki yargılarınızı kazandırıyor; en azından ahlaki kararlar verebilmenize, faaliyetlerinizin sonuçlarına yönelik edindiğiniz etik deneyimleri algılamanıza yardımcı oluyor! Eğer bu bölgelerde bir problem veya farklılık varsa, toplum tarafından ahlak-dışı olarak algılanan davranışlar sergilemeniz daha olası olabilir. Veya davranışlarınızın ahlaksızlığını algılamanız daha zor olabilir. Beyin yapısı, algılarımızla bu kadar ilişkiliyken, benliğimizin tamamen özgür olduğunu söyleyebilir miyiz? Neyse, bu uzun bir konu, biz araştırmaya dönelim.

Social Cognitive and Affective Neuroscience

Molenberghs'in araştırmasında, kişiler askerler yerine sivilleri her vurduklarında, OFC'nin yanal bölgesinde sürekli olarak daha fazla aktivite gözlendi. Aynı zamanda siviller vurulduğunda OFC ile TPJ arasında daha fazla veri aktarımı oluyordu. Bir diğer deyişle OFC, aktif olarak "Ben suçlu hissediyorum." diyordu, TPJ ise cevaben "Evet, öyle hissetmelisin." diye ahlaki sonucu destekliyordu. Daha da önemlisi, OFC aktivitesinin aynı zamanda deneklerin 1'den 7'ye kadar olan suçluluk skalasında nerede olduklarını belirlemede de etkili olduğu gösterildi. Eğer OFC'de daha fazla aktivite varsa, birey de daha yüksek suçluluk değerlerini seçiyordu. Bu da, OFC ile bireysel suçluluk arasındaki ilişkiyi doğruluyor.

Çalışmada, OFC ve TPJ ahlaki işlemlerde aktif olan tek bölgeler olmadığı da gösterildi. Beynin alt bölgesindeki fusiform gyrus olarak bilinen bir diğer bölgenin de bir sivilin vurulması sırasında daha aktif hale geldiği görüldü. Bu bölge, aynı zamanda yüzleri analiz etmek için kullandığımız bölgedir. Bu bölgenin bu hayal etme deneyi sırasında aktif olması, deneklerin masum kurbanlarının yüzlerini ve yüz ifadelerini de canlandırmaya çalıştıklarını göstermektedir.

Tüm Reklamları Kapat

Öte yandan denekler askerleri öldürürken beynin arka tarafında bulunan lingual gyrus denen bir bölgesinde de faaliyet görüldü. Bu bölge, daha az duygusal olan, uzaysal mantıklamanın yapıldığı bölge. Kendinizce ölmesini haklı bulduğunuz birini öldürmeye giderken, soğukkanlılıkla kullandığınız bölge de burası. Yani ilginç bir şekilde, bir diğer askeri öldürürken, ahlaki yargıları işleyen bölgelerden ziyade, içinde bulunduğumuz uzay-zamana yönelik mantıklama bölgemiz daha aktif oluyor.

Bu çalışma bize, bir diğer insanın canını alan birilerinin beyinlerinde farklı bölgelerin aktif olduğunu gösteriyor. Örneğin her bir insanın beynini her an takip edebilseydik, bir kişi bir diğerini öldürmeden ve hatta buna teşebbüs dahi etmeden önce bunu öngörmemiz mümkün olabilir miydi? Eğer elimizde yeterince geniş bir veri seti olsaydı, cevap muhtemelen evet olurdu. Çünkü birilerini "yasal" gerekçelerle öldürenler ile, "yasadışı" nedenlerle veya "ayırt etmeksizin" öldürenlerde aynı beyin bölgeleri aktifleşiyor; sadece bunların çalışma biçimi farklılık göstermektedir. Buna bakarak, yapay zeka teknolojilerinin de yardımıyla, psikologların ve kriminologların ileride kimin öldüreceğini öngörmeleri ve hatta onları durdurmaları mümkün olabilir.

Vahşi Suçlar İle İlişkilendirilen Genler Tespit Edildi!

Şimdi, işin beyin tarafını cebimize koyalım ve genlere odaklanalım. Bir bütün olarak baktığımızda bizler, genlerimizin bizi yaptığı kişileriz; öyle değil mi? Genlerimiz, vücutlarımızın yapısını ve oluşumunu kodlayan kimyasal moleküllerdir. Genler, bizlerin fiziksel özelliklerinin sınırlarını ve temel yapılarını belirler; sonrasındaysa içinde bulunduğumuz çevre, kültür, eğitim, vb. faktörler bu genlerin içini doldurur, onları şekillendirir, bizim kim olacağımızı belirler. Genler ile çevrenin etkisini birbirinden tamamen izole etmek imkansızdır; ancak genlerin işin temelinde yer aldığı gerçeğini de görmezden gelemeyiz.

Bu durumda, spesifik bazı genler ile suç işleme arasında bir ilişki kurulabilir mi? Bu konudaki araştırmaların sonuçları çok net değil; ancak gelin bir tanesine odaklanalım: Molecular Psychiatry dergisinde yayınlanan ve Finlandiyalı yaklaşık 900 suçlunun genleri üzerinde yapılan bir çalışma, cinayet gibi vahşi olan davranışlarla ilişkili olan, ancak hırsızlık gibi vahşi olmayan suçlarla ilişkilendirilemeyen 2 gen tespit etmeyi başardı.

Tüm Reklamları Kapat

Bunlardan biri olan ve monoamin oksidaz A (MAOA) isimli bir proteini kodlayan gen, suçlularda normalden az çalışıyordu. Yani normal olmayan bir varyanttı. Bu gen, bağımlılıkta, beynin ödül-ceza mekanizmasında ve zevk almada büyük role sahip olan dopamin hormonun denetimiyle ilişkili bir gen. İkinci gen ise kadherin tipi bir protein olan CDH13 molekülünü kodlayan gen. Bu proteinin, madde bağımlılığına ve Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu'na (ADHD) katkı sağladığı biliniyor.

Araştırmaya göre Finlandiya'da işlenen aşırı vahşi suçların en az %5-10 arası, bu 2 gen ile ayırt edilebiliyor. Yani bu genler, sadece vahşi suçlar işlemiş kişilerde, genetik olarak ayırt edilebilir şekilde farklı çalışıyor. Diğer insanlarda, vahşi olmayan bir suç işlemişlerse bile bu genler, vahşi suç işleyenlerdekiyle aynı şekilde çalışmıyor.

Üstelik çalışmayı yürüten araştırmacılar sadece genlere bakmakla kalmadılar; aynı zamanda suçun oluşumuna neden olan çevresel faktörleri, örneğin çocukluk deneyimleri, madde kullanımı, suistimal edilip edilmedikleri gibi durumları da hesaba kattılar. Yani mümkün olduğunca suçluluk ile ilişkilendirilebilecek genleri ayıklamaya çalıştılar.

Sonuç

Şimdi, gelelim zurnanın zurt dediği yere... Peki bu durumda, vahşi bir suç işlemek gibi (suçlunun kurbana zor uyguladığı veya uygulamakla tehdit ettiği) davranışları, genlerimizden ötürü gerçekleştirdiğimizi söyleyebilir miyiz? Suçu önlemek için insanların beyin aktivitelerini kontrol etmeye başlamalı mıyız?

Elbette sadece 2 araştırmayla bu konuda sonuç beyan etmek mümkün değil. Suç, gerçekten çok karmaşık bir süreç ve bir insanın ne yapacağını etkileyen çok sayıda faktör var. Örneğin çevre, benliğimizin %30 ila %50'si arasını oluşturduğu için; suçu tamamen genlere atmak çok zor.

Ama suç ile genler arasındaki ilişkiyi %100 ortaya koyan bir çalışma olsaydı da, suç unsuru oluşmadan, sadece genlere veya beyin yapısına bakarak ceza uygulamanın ahlaki birçok sorunu bulunuyor. Bu nedenle günümüzde asıl bakılan şey, kötü bir şey yapan bir kişinin yaptığı şeyin sonuçlarını anlayacak zihinsel kapasiteye sahip olup olmadığı ve bu davranışa engel olup olamadığıdır.

Alıntı Yap
Okundu Olarak İşaretle
72
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Merak Uyandırıcı! 17
  • Tebrikler! 14
  • İnanılmaz 6
  • Muhteşem! 5
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 5
  • Bilim Budur! 2
  • Korkutucu! 1
  • Güldürdü 0
  • Umut Verici! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 27/03/2023 07:31:23 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/4486

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Akış
İçerikler
Sosyal
Gündem
Güneş
Depresyon
Koaservat
Gerçek
Çin
İfade
Rna
Yapay
Mavi
Besin
Çiçek
Sahte
Samanyolu Galaksisi
Fotoğraf
Antik
Yangın
Fizik
Hızlı
Oyun Teorisi
Gezegen
Santigrat Derece
Dişler
Yüksek
Ergen
Çağ
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Gönder
Ekle
Soru Sor
Daha Fazla İçerik Göster
Evrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Alıntı Yap
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı, et al. Katilleri, Beyinlerine veya Genlerine Bakarak Anlayabilir miyiz?. (10 Kasım 2019). Alındığı Tarih: 27 Mart 2023. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/4486
Bakırcı, Ç. M., Eren, . (2019, November 10). Katilleri, Beyinlerine veya Genlerine Bakarak Anlayabilir miyiz?. Evrim Ağacı. Retrieved March 27, 2023. from https://evrimagaci.org/s/4486
Ç. M. Bakırcı, et al. “Katilleri, Beyinlerine veya Genlerine Bakarak Anlayabilir miyiz?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 10 Nov. 2019, https://evrimagaci.org/s/4486.
Bakırcı, Çağrı Mert. Eren, . “Katilleri, Beyinlerine veya Genlerine Bakarak Anlayabilir miyiz?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, November 10, 2019. https://evrimagaci.org/s/4486.

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close
Geri Bildirim Gönder
Paylaş
Reklamsız Deneyim

Evrim Ağacı'ndaki reklamları, bütçenize uygun bir şekilde, kendi seçtiğiniz bir süre boyunca kapatabilirsiniz. Tek yapmanız gereken, kaç ay boyunca kapatmak istediğinizi aşağıdaki kutuya girip tek seferlik ödemenizi tamamlamak:

10₺/ay
x
ay
= 30
3 Aylık Reklamsız Deneyimi Başlat
Evrim Ağacı'nda ücretsiz üyelik oluşturan ve sitemizi üye girişi yaparak kullanan kullanıcılarımızdaki reklamların %50 daha az olduğunu, Kreosus/Patreon/YouTube destekçilerimizinse sitemizi tamamen reklamsız kullanabildiğini biliyor muydunuz? Size uygun seçeneği aşağıdan seçebilirsiniz:
Evrim Ağacı Destekçilerine Katıl
Zaten Kreosus/Patreon/Youtube Destekçisiyim
Reklamsız Deneyim
Kreosus

Kreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.

Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.

Patreon

Patreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.

Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.

YouTube

YouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.

Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24 saat alabilmektedir.

Diğer Platformlar

Bu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.

Giriş yapmayı unutmayın!

Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.

Destek Ol

Devamını Oku
Evrim Ağacı Uygulamasını
İndir
Chromium Tabanlı Mobil Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
İlk birkaç girişinizde zaten tarayıcınız size uygulamamızı indirmeyi önerecek. Önerideki tuşa tıklayarak uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu öneriyi, yukarıdaki videoda görebilirsiniz. Eğer bu öneri artık gözükmüyorsa, Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Chromium Tabanlı Masaüstü Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
Yeni uygulamamızı kurmak için tarayıcı çubuğundaki kurulum tuşuna tıklayın. "Yükle" (Install) tuşuna basarak kurulumu tamamlayın. Dilerseniz, Evrim Ağacı İleri Web Uygulaması'nı görev çubuğunuza sabitleyin. Uygulama logosuna sağ tıklayıp, "Görev Çubuğuna Sabitle" seçeneğine tıklayabilirsiniz. Eğer bu seçenek gözükmüyorsa, tarayıcının Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Safari Mobil Uygulama
Sırasıyla Paylaş -> Ana Ekrana Ekle -> Ekle tuşlarına basarak yeni mobil uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu basamakları görmek için yukarıdaki videoyu izleyebilirsiniz.

Daha fazla bilgi almak için tıklayın

Önizleme
Görseli Kaydet
Sıfırla
Vazgeç
Ara
Moderatöre Bildir

Raporlama sisteminin amacı, platformu uygunsuz biçimde kullananların önüne geçmektir. Lütfen bir içeriği, sadece düşük kaliteli olduğunu veya soruya cevap olmadığını düşündüğünüz raporlamayınız; bu raporlar kabul edilmeyecektir. Bunun yerine daha kaliteli cevapları kendiniz girmeye çalışın veya size sunulan (oylama gibi) diğer araçlar ile daha kaliteli cevaplara teşvik edin. Kalitesiz bulduğunuz içerikleri eleyebileceğiniz, kalitelileri daha ön plana çıkarabileceğiniz yeni araçlar geliştirmekteyiz.

Kural İhlali Seç
Öncül Ekle
Sonuç Ekle
Mantık Hatası Seç
Kural İhlali Seç
Soru Sor
Aşağıdaki "Soru" kutusunu sadece soru sormak için kullanınız. Bu kutuya soru formatında olmayan hiçbir cümle girmeyiniz. Sorunuzla ilgili ek bilgiler vermek isterseniz, "Açıklama" kısmına girebilirsiniz. Soru kısmının soru cümlesi haricindeki kullanımları sorunuzun silinmesine ve UP kaybetmenize neden olabilir.
Görsel Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, aklınıza takılan soruları sorabilmeniz ve diğerlerinin sorularını yanıtlayabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Gerçekten soru sorun, imâdan ve yüklü sorulardan kaçının.
Sorularınızın amacı nesnel olarak gerçeği öğrenmek veya fikir almak olmalıdır. Şahsi kanaatinizle ilgili mesaj vermek için kullanmayın; yüklü soru sormayın.
2
Bilim kimliğinizi kullanın.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla sorular ve cevaplar, bilimsel perspektifi yansıtmalıdır. Geçerli bilimsel kaynaklarla doğrulanamayan bilgiler veya reklamlar silinebilir.
3
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Sahtebilimi desteklemek yasaktır.
Sahtebilim kategorisi altında konuyla ilgili sorular sorabilirsiniz; ancak bilimsel geçerliliği bulunmayan sahtebilim konularını destekleyen sorular veya cevaplar paylaşmayın.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Soru Ara
Aradığınız soruyu bulamadıysanız buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Alıntı Ekle
Eser Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Formu olabildiğince eksiksiz doldurun.
Girdiğiniz sözün/alıntının kaynağı ne kadar açıksa o kadar iyi. Açıklama kısmına kitabın sayfa sayısını veya filmin saat/dakika/saniye bilgisini girebilirsiniz.
2
Anonimden kaçının.
Bazı sözler/alıntılar anonim olabilir. Fakat sözün anonimliğini doğrulamaksızın, bilmediğiniz her söze/alıntıya anonim yazmayın. Bu tür girdiler silinebilir.
3
Kaynağı araştırın ve sorgulayın.
Sayısız söz/alıntı, gerçekte o sözü hiçbir zaman söylememiş/yazmamış kişilere, hatalı bir şekilde atfediliyor. Paylaşımınızın site geneline yayılabilmesi için kaliteli kaynaklar kullanın ve kaynaklarınızı sorgulayın.
4
Ofansif ve entelektüel düşünceden uzak sözler yasaktır.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Sözlerinizi tırnak (") içine almayın.
Sistemimiz formatı otomatik olarak ayarlayacaktır.
Gönder
Tavsiye Et
Aşağıdaki kutuya, [ESER ADI] isimli [KİTABI/FİLMİ] neden tavsiye ettiğini girebilirsin. Ne kadar detaylı ve kapsamlı bir analiz yaparsan, bu eseri [OKUMAK/İZLEMEK] isteyenleri o kadar doğru ve fazla bilgilendirmiş olacaksın. Tavsiyenin sadece negatif içerikte olamayacağını, eğer bu sistemi kullanıyorsan tavsiye ettiğin içeriğin pozitif taraflarından bahsetmek zorunda olduğunu lütfen unutma. Yapıcı eleştiri hakkında daha fazla bilgi almak için burayı okuyabilirsin.
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform; okuduğunuz kitaplara, izlediğiniz filmlere/belgesellere veya takip ettiğiniz YouTube kanallarına yönelik tavsiylerinizi ve/veya yapıcı eleştirel fikirlerinizi girebilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Önceliğimiz pozitif tavsiyelerdir.
Bu platformu, beğenmediğiniz eserleri yermek için değil, beğendiğiniz eserleri başkalarına tanıtmak için kullanmaya öncelik veriniz. Sadece negatif girdileri olduğu tespit edilenler platformdan geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
2
Tavsiyenizin içeriği sadece negatif olamaz.
Tavsiye yazdığınız eserleri olabildiğince objektif bir gözlükle anlatmanız beklenmektedir. Dolayısıyla bir eseri beğenmediyseniz bile, tavsiyenizde eserin pozitif taraflarından da bahsetmeniz gerekmektedir.
3
Negatif eleştiriler yapıcı olmak zorundadır.
Eğer tavsiyenizin ana tonu negatif olacaksa, tüm eleştirileriniz yapıcı nitelikte olmak zorundadır. Yapıcı bir tarafı olmayan veya tamamen yıkıcı içerikte olan eleştiriler silinebilir ve yazarlar geçici veya kalıcı olarak engellenebilirler.
4
Düzgün ve insanca iletişim kurun.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
5
Türkçeyi düzgün kullanın.
Şair olmanızı beklemiyoruz; ancak yazdığınız içeriğin anlaşılır olması ve temel düzeyde yazım ve dil bilgisi kurallarına uyması gerekmektedir.
Eser Ara
Aradığınız eseri bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.
Tür Ekle
Üst Takson Seç
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, yaşamış ve yaşayan bütün türleri filogenetik olarak sınıflandırdığımız ve tanıttığımız Yaşam Ağacı projemize, henüz girilmemiş taksonları girebilmeniz için geliştirdiğimiz bir platformdur. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Takson adlarını doğru yazdığınızdan emin olun.
Taksonların sadece ilk harfleri büyük yazılmalıdır. Latince tür adlarında, cins adının ilk harfi büyük, diğer bütün harfler küçük olmalıdır (Örn: Canis lupus domesticus). Türkçe adlarda da sadece ilk harf büyük yazılmalıdır (Örn: Evcil köpek).
2
Taksonlar arası bağlantıları doğru girin.
Girdiğiniz taksonun üst taksonunu girmeniz zorunludur. Eğer üst takson yoksa, mümkün olduğunca öncelikle üst taksonları girmeye çalışın; sonrasında daha alt taksonları girin.
3
Birden fazla kaynaktan kontrol edin.
Mümkün olduğunca ezbere iş yapmayın, girdiğiniz taksonların isimlerinin birden fazla kaynaktan kontrol edin. Alternatif (sinonim) takson adlarını girmeyi unutmayın.
4
Tekrara düşmeyin.
Aynı taksonu birden fazla defa girmediğinizden emin olun. Otomatik tamamlama sistemimiz size bu konuda yardımcı olacaktır.
5
Mümkünse, takson tanıtım yazısı (Taksonomi yazısı) girin.
Bu araç sadece taksonları sisteme girmek için geliştirilmiştir. Dolayısıyla taksonlara ait minimal bilgiye yer vermektedir. Evrim Ağacı olarak amacımız, taksonlara dair detaylı girdilerle bu projeyi zenginleştirmektir. Girdiğiniz türü daha kapsamlı tanıtmak için Taksonomi yazısı girin.
Gönder
Tür Gözlemi Ekle
Tür Seç
Fotoğraf Ekle
Kurallar
Platform Kuralları
Bu platform, bizzat gözlediğiniz türlerin fotoğraflarını paylaşabilmeniz için geliştirilmiştir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Net ve anlaşılır görseller yükleyin.
Her zaman bir türü kusursuz netlikte fotoğraflamanız mümkün olmayabilir; ancak buraya yüklediğiniz fotoğraflardaki türlerin özellikle de vücut deseni gibi özelliklerinin rahatlıkla ayırt edilecek kadar net olması gerekmektedir.
2
Özgün olun, telif ihlali yapmayın.
Yüklediğiniz fotoğrafların telif hakları size ait olmalıdır. Başkası tarafından çekilen fotoğrafları yükleyemezsiniz. Wikimedia gibi açık kaynak organizasyonlarda yayınlanan telifsiz fotoğrafları yükleyebilirsiniz.
3
Paylaştığınız fotoğrafların telif hakkını isteyemezsiniz.
Yüklediğiniz fotoğraflar tamamen halka açık bir şekilde, sınırsız ve süresiz kullanım izniyle paylaşılacaktır. Bu fotoğraflar nedeniyle Evrim Ağacı’ndan telif veya ödeme talep etmeniz mümkün olmayacaktır. Kendi fotoğraflarınızı başka yerlerde istediğiniz gibi kullanabilirsiniz.
4
Etik kurallarına uyun.
Yüklediğiniz fotoğrafların uygunsuz olmadığından ve başkalarının haklarını ihlâl etmediğinden emin olun.
5
Takson teşhisini doğru yapın.
Yaptığınız gözlemler, spesifik taksonlarla ilişkilendirilmektedir. Takson teşhisini doğru yapmanız beklenmektedir. Taksonu bilemediğinizde, olabildiğince genel bir taksonla ilişkilendirin; örneğin türü bilmiyorsanız cins ile, cinsi bilmiyorsanız aile ile, aileyi bilmiyorsanız takım ile, vs.
Gönder
Tür Ara
Aradığınız türü bulamadıysanız buraya tıklayarak ekleyebilirsiniz.