Karıncaların Beynini Kontrol Eden Parazit: Dicrocoelium dendriticum
itsnotwhatitswhy
Bazı parazitler, ara konak veya son konaklarının davranışlarını kendi çıkarları doğrultusunda (yaşam döngülerini tamamlayabilmek için) manipüle edebilmektedir. Parazitlerin konak davranışları üzerine yapılan araştırmalar son yıllarda giderek artmakta ve popülerlik kazanmaktadır (Toxoplasma gondii, Diplostomum pseudospathaceum ve Plasmodium falciparum gibi türlerde). Bu parazitlerden biri de Dicrocoelium dendriticum'dur. Karıncaların beyinlerine yerleşir ve onları intihara sürükler.
Konak manipülasyonu parazitlerde evrimleşmiş bir özgecil (altruistik) davranışın sonucudur. Bu davranış sonucunda parazit hayatta kalma ve üreme şansını arttırarak genlerinin bir sonraki nesle aktarılmasını sağlar.
Dicrocoelium dendriticum; yassı helmintler olarak bilinen Platyhelmintes şubesinin Trematoda sınıfı altında bulunan Dicrocoeliidae ailesinde sınıflandırılmaktadır. Vücut uzunluğu 6-12 mm genişliği ise 0,8-3 mm arasında değişen yassı bir parazittir. Karmaşık bir yaşam döngüsüne ve geniş bir konak yelpazesine sahip olan bu tür, çoğunlukla koyun, keçi ve sığır gibi ruminantlarda (geviş getiren), domuz, at, köpek ve nadir olarak da insanlarda enfeksiyona neden olmaktadır. Son konakların safra yolları ve safra kesesine yerleşmektedir. Yaşam döngüsünde 2 ara konak kullanmaktadır; birinci ara konak kara sümüklüleri, ikinci ara konak karıncalardır. Son konaklarda oluşturduğu enfeksiyon dikroköliyazis (dicrocoeliasis) olarak adlandırılır.
Yaşam Döngüsü
Son konakların safra yollarında bulunan olgun parazitlerin yumurtaları dışkı ile atılır. Dışkı ile atılan yumurtada bulunan mirasidyum yumurtayı terk etmez. Birinci ara konak olan kara sümüklüleri tarafından alınan yumurtaları terk eden mirasidyumlar, sporokist ve serker aşamalarını tamamlayıp sümüklünün solunum boşluğuna göç ederler. Yüzlerce serker bir araya gelip sümüksel bir salgı ile kaplanır ve yumak haline gelirler. Kara sümüklüleri bu yumakları toprak üzerinde dolaşırken dışarıya bırakırlar.
Sonrasında ikinci ara konaklar tarafından alınan bu yumaklar sindirim sisteminde serbest kalır ve mide çeperini delerek karın boşluğunda bulunan organlara göç ederler. Burada enfektif form olan metaserker halini alırlar. Bu parazitlerin bazıları çene kaslarını kontrol eden sinirlerin yakınına, omuriliğe (medulla spinalis) ve yemek borusu altındaki (subözafagiyal) sinir gangliyonuna yerleşir. Günün sıcak saatlerinde aşırı hareketlilik gösteren karıncaların çene kaslarında şekillenen felç sonucu günün serin saatlerinde otların uç kısmına tutunup hareketsiz kalırlar. Sonkonaklar tarafından otlarla birlikte alınan karıncalar sindiriminde parçalanır ve safrayı bağırsağa döken kanal (ductus coleductus) ile safra yolları ve safra kesesine ulaşarak yaşam döngüsünü başa sarar.
Beyne giden bu parazitler kendilerini feda ederek yakın akrabalarının hayatta kalmasını ve üremesini kolaylaştırarak genlerinin bir sonraki nesle aktarılmasını sağlarlar (akraba seçilimi/kin selection).
Karıncanın beynine göç eden ve sindirim sistemine yerleşen parazitler arasında bazı farklar bulunmaktadır.
- Karın bölgesinde bulunan parazitler çift katmanlı kalın bir kist duvarı ile çevrelenirken, beyinden bulunan parazitlerde böyle bir yapı tespit edilmemiştir. Bunun sonucu olarak beyine yerleşen parazitlerin nihai bir son konakta zorlu sindirim süreçleri (örneğin çiğneme, sindirim enzimleri) sırasında hayatta kalma şansı muhtemelen azalacaktır.
- Dahası, karın bölgesinde kalan parazitlerin aksine, beyne göç edenlerin tegümentleri mitokondri bakımından daha zengindir, bu da karıncayı manipüle etmenin aktif bir enerji ihtiyacı gerektirdiğine işaret etmektedir. Bu nedenle, sonkonakta beyin bölgesine göç eden bir parazit hayatta kalmış olsa bile, azalan enerji depoları, düşük üreme potansiyeline neden olacaktır.
Coğrafik Dağılım
Avrupa, Amerika, Afrika Asya ve Avustralya gibi birçok kıtanın özellikle ılıman bölgelerinde görülebilen, kozmopolit dağılıma sahip bir türdür. Türkiye'de de görülmektedir.
Klinik Belirtiler
Dicrocoelium dendriticum gençleri karaciğer parankiminde (organın işlevsel bölgesinde) tahribata neden olurken, olgunları safra kanalı epitel hücreleriyle beslenir. Olgun parazitlerin tegümentinde diken bulunmadığı için çok fazla tahribata neden olmazlar. Karaciğerde siroz ve fibrotik alanlar oluşur. Yoğun enfeksiyonlarda parazitler, ductus coleductusu tıkayarak safra akışını engellerler. Ayrıca yumuşak dışkılama, ishal, kilo kaybı, kaşeksi gibi sindirim sistemi bozuklukları da görülebilmektedir.
Teşhis ve Tedavi
Klinik belirtiler ile teşhise gitmek çoğu zaman zordur. Dışkı bakısında sedimentasyon (çöktürme) yöntemiyle parazit yumurtaları görülerek kesin tanı koyulur. Tedavide albendazol, fenbendazol ve praziquantel gibi anti-helmintikler kullanılır.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git-
17
-
6
-
6
-
3
-
3
-
2
-
1
-
1
-
1
-
1
-
1
-
0
- R. Tınar, et al. (2006). Helmintoloji. ISBN: 9789755919515. Yayınevi: NOBEL AKADEMİK YAYINCILIK.
- D. Martín-Vega, et al. (2020). 3D Virtual Histology At The Host/ Parasite Interface: Visualisation Of The Master Manipulator, Dicrocoelium Dendriticum, In The Brain Of Its Ant Host. Nature Scientific Reports. | Arşiv Bağlantısı
- CD Criscione, et al. (2020). Clonemate Cotransmission Supports A Role For Kin Selection In A Puppeteer Parasite. PNAS. | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 26/04/2024 18:01:41 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/9357
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
