Karaciğer Kelebekleri Enfeksiyonu: Fasiyoliyazis
Bu içerik tıp ve sağlık ile ilişkilidir. Sadece bilgi amaçlı olarak hazırlanmıştır. Bireysel bir tıbbi tavsiye olarak görülmemelidir. Evrim Ağacı'ndaki hiçbir içerik; profesyonel bir hekim tarafından verilen tıbbi tavsiyelerin, konulan bir teşhisin veya önerilen bir tedavinin yerini alacak biçimde kullanılmamalıdır.
- Türkçe Adı Karaciğer Kelebekleri Enfeksiyonu: Fasiyoliyazis
- İngilizce Adı Liver Butterfly Infection: Fascioliasis
- Latince Adı Fascioliasis
- ICD 1F82
Genel Bilgiler: Patoloji ve Mekanizma
Halk arasında karaciğer kelebekleri olarak da adlandırlıan Fasciolidae familyasından Fasciola cinsine ait yassı solucanlar benzetildikleri kelebekler (Lepidoptera takımı) kadar masum değiller! Bu canlılar başta koyun ve sığırlar olmak üzere insanlar ve diğer birçok memelide vücutta paraziter yaşam sürerek enfeksiyonlara ve genel metabolizmada çeşitli aksaklıklara yol açarlar. Bu etkenlerden en çok bilineni ve karşılaşılanı Fasciola hepatica türüdür ve enfeksiyonlarına fasiyoliyazis (fascioliasis) ismi verilmektedir.
Fasciola hepatica, yassı solucanlar şubesinin (Platyhelminthes) Trematoda sınıfının Digenea alt sınıfına dahil edilen helmintlerdir. Görüntüsü yaprağı andırdığından yaprak kelebeği de denilmektedir. 20-30 milimetre uzunluğa ve 8-13 milimetre genişliğe ulaşabilen endoparazitlerdir (iç parazit). Ön taraflarında belirgin konik bir çıkıntı bulunur. Bu konik çıkıntının uç taraflarına yakın bir bölgede ağız çekmeni ve hemen arkasında karın çekmeni bulunur. Çekmen olarak adlandırılan bu yapılar parazitin beslenmesini ve dokuya yapışmasını sağlar. Basit bir sindirim ve sinir sistemine sahiptir. Çift cinsiyetli (hermafrodit) canlılardır ve üremek için başka bir bireye gereksinim duymazlar. Vücutları tegüment denilen bir kılıf ile örtülüdür. Tegüment üzerinde dikenimsi çıkıntılar bulunur ve bu yapılar parazitin karaciğerdeki göçü sırasında doku irritasyonuna sebebiyet vererek karaciğer dokusuna zarar verir. Yumurtaları sarı renkte ve ovaldir. Yumurtalarının bir kutbunda kapak bulunur. Olgun parazitler günde binlerce yumurta üretebilmektedir. Yaşam süreleri uzundur, bazen on yılı geçebilmektedir.
Olgun parazitler karaciğer ve safra yollarında bulunduğundan buralarda patolojik değişiklikler meydana gelmektedir. Göç halindeki genç parazitlerden kaynaklanan karaciğer parankiminde (işlevsel dokusunda) tahribat ve hemoraji (kanama) şekillenir. Meydana gelen kanamaların şiddetine bağlı olarak anemi tablosu görülebilir. Safra kanallarına ulaşan parazitler kolanjite (safra yolları enfeksiyonu) sebebiyet verirler. Ağır enfeksiyonlarda karaciğer büyür. Safra yolları çeperi kalınlaşır ve safra yolları daralır. Ağır enfeksiyonlarda karın boşluğunda kanlı eksudat (ödem sıvısı) birikir. Parazitin karaciğerdeki hareketlerine bağlı olarak içi kan ve dejenere hepatositlerle (karaciğerin temel işlevsel hücreleri) dolu tüneller oluşur.
Yaşam Döngüsü
Fasciola hepatica yumurtası enfekte canlılardan dışkı yolu ile dışarı atılır. Yumurta dışarı çıktığında henüz içinde mirasidyum gelişmemiştir. Mirasidyumlar 2-3 haftada gelişimlerini tamamlarlar. Bu süre çevre sıcaklığına bağlı olarak uzar ya da kısalır. Mirasidyum gelişimini tamamladıktan sonra yumurtanın kapağını açarak dışarı çıkar ve suda serbest kalmış olur. Serbest kalan mirasidyumlar suda yüzerek uygun arakonakları ararlar. Arakonakları genellikle Lymnaeidae ailesinden su sümüklüleridir. Arakonağın bedeninde sporokist, redi ve serker dönemleri gelişir.
Tek mirasidyum ile enfekte olmuş arakonaktan yüzlerce serker dışarıya çıkabilir, bu olaya pedogenez denir. Serkerler arakonağı terkederek suda yüzmeye başlarlar. Suda serbest halde bulunan serkerler bitkilerin yaprak ve kök kısımlarına yapışarak buralarda enfektif form olan metaserkerlere dönüşür. Bu bitkileri üzerinde bulunan metaserkerlerle beraber yiyen son konak enfekte olmuş olur. Bağırsaklara gelen metaserkerler bağırsak duvarını delerek önce peritona, oradan karaciğer ve safra yollarına ulaşırlar ve buralarda eşeysel olgunluğa erişerek yumurta üretmeye başlarlar. Parazitler bağırsaklardan karaciğere ve safra yollarına olan hareketleri sırasında birçok mikroorganizmayı da beraberinde taşıyabilirler.
Belirti ve Bulgular
Akut enfeksiyonlarda karın ağrısı, yüksek ateş, halsizlik gibi atipik semptomlar görülebilir. Enfeksiyonun şiddetine göre belirtiler değişir. Kronik fasiyoliyaziste zayıflık, anemi, karın bölgesinin şişkinliği dikkati çeker. Koyunlarda tipik olarak çene altı ödemi görülür.
Teşhis Yöntemleri
Akut enfeksiyonlarda atipik semptomların görülmesi nedeniyle teşhis zordur. Kronik enfeksiyonlarda ise dışkı muayenesinde F. hepatica yumurtalarının görülmesi ile tanı konur. ELISA gibi serolojik yöntemler de teşhise yardımcı olur. Dışkı muayenesi sedimentasyon (çöktürme) yönteminden yararlanılarak yapılır. Karaciğer hasarına bağlı olarak kan biyokimyasında karaciğer enzimleri (alanin aminotransferaz, aspartat aminotransferaz) miktarının değişiklik göstermesi de teşhise yardımcı olur.
Tedaviler veya İdare Yöntemleri
Tedavi amacı ile albendazole ve triclabendazole gibi anti-helmintik ilaçlar kullanılır. Parazitin bağırsaklardan karaciğere olan yolculuğunda beraberinde getirebileceği patojen mikroorganizmaların meydana getirdiği sekonder enfeksiyonlar da dikkate alınarak tedavi planlanmalıdır.
Görülme Sıklığı ve Dağılımı (Epidemiyoloji)
Kuzey ve Güney Amerika, Avrupa, Asya, Afrika ve Avustralya kıtalarında bulunur. Tropikal ve subtropikal iklimlerde daha yaygındır.
Önlem Yöntemleri
Parazit vücuda bitkilerle beraber alındığı için özellikle sulak alanlarda yetişen bitkileri çiğ tüketirken yıkama ve temizleme işlemlerine özen gösterilmelidir. F. hepatica ticari amaçlı yetiştirilen hayvanları enfekte etmesi durumunda ekonomik kayıplara yol açabilmektedir. Özellikle koyunlar F. hepatica enfeksiyonlarına duyarlıdırlar. Koruma amacıyla parazitin yaygın olduğu bölgelerdeki hayvan sürülerinde düzenli tedavi programları uygulamak enfeksiyon riskini azaltır.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git- 5
- 3
- 2
- 2
- 1
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- R. Tınar, et al. (2015). Veteriner Parazitoloji. ISBN: 978-975-277-562-6. Yayınevi: Güneş Tıp Kitabevleri. sf: 96-99.
- D. Y. Aksoy, et al. (2005). Infection With Fasciola Hepatica. Clinical Microbiology and Infection, sf: 859-861. doi: 10.1111/j.1469-0691.2005.01254.x. | Arşiv Bağlantısı
- R. Saba, et al. (2004). Human Fascioliasis. Clinical Microbiology and Infection, sf: 385-387. doi: 10.1111/j.1469-0691.2004.00820.x. | Arşiv Bağlantısı
- M. S. Mas-Coma, et al. (1999). Epidemiology Of Human Fascioliasis: A Review And Proposed New Classification.. Bulletin of the World Health Organization, sf: 340-346. | Arşiv Bağlantısı
- CDC. Cdc - Dpdx - Fascioliasis. (2 Mayıs 2019). Alındığı Tarih: 8 Aralık 2020. Alındığı Yer: CDC | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 11/12/2024 21:18:53 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/9673
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.