İklim Krizi ve Küresel Isınma Kıyameti: "Aman Canım, Dünya Sadece 1.5 - 2 °C Daha Isınırsa Ne Olur ki?"

İklim krizi tartışmalarında ağızdan ağıza dolaşan birçok farklı sayı var. Bu sayılardan en önemlisinin de 1,5 °C olduğunu söyleyebiliriz. 2015'te imzalanan Paris İklim Anlaşması'nda hükümetler, küresel ısınma seviyelerini 2 °C'nin altında tutup 1,5 °C'yi hedefleme konusunda anlaşmıştı. Görevi, iklim değişiminin altında yatan bilimsel nedenleri dünyaya bildirmek olan Birleşmiş Milletler kuruluşu Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli'nin 2018 yılında yayımladığı özel rapor, bu sayı büyüdükçe sonuçlarının ne kadar ciddileşeceğini endişe verici fakat açık bir biçimde ortaya koymuştu.^[1]

Queensland Üniversitesi'nden Ove Hoegh-Guldberg'ın yanı sıra dünyanın dört bir yanından bilim insanlarının yardımı ile yeni yayımlanan bir araştırmada 1,5 °C'a bağlı kalmanın aslında ne kadar da önemli olduğu incelendi.^[2]

İklim değişikliği şimdiden geçim kaynaklarına, şehirlere ve ekosistemlere zarar vermekte. Yakıcı sıcak ve kuraklıklardan tutun tufan ve sellere kadar, yıkıcı etkileri olan ekstrem hava olayları küresel ısınmanın olmadığı bir senaryoya kıyasla daha sık, daha yoğun ve daha öngörülemez bir hal alıyor.^[3]Isınan ve asitleşen okyanuslar, ciddi boyutlarda mercan ağarmasının (beyazlaşmasının) 1980'de gerçekleştiğinden neredeyse iki kat daha sık gerçekleşmesine yol açıyor ve bu mercanların birçoğu da iyileşemiyor.^[3]

Habitatların (yaşam alanlarının) küçülmesi, vahşi yaşamı insan yerleşkeleriyle daha fazla çakışmak zorunda bırakıyor.^[4] Sayısı giderek artan söndürmesi güç yangınlar, Kuzey Amerika ile Sibirya'daki hayatî önem taşıyan karbon depolarına zarar veriyorken ilkbaharın erken yaklaşması da birbirine bel bağlayan türlerin uyumunu bozuyor.^{[5], [6]}

İklimimizin dengesini ne kadar bozarsak insan toplumları ve ekosistemlerin içinde bulunduğu risk de o kadar büyüyecektir. 1,5 °C'lik küresel ısınmada bile yaşam dolu gezegenimizi zor zamanlar bekleyecek. Yine de 1,5 °C ile 2 °C arasındaki fark, insanlık ve ekosistemlerin bulunduğu riskli durumun hızlıca arttığı kritik bir savaş alanına benzetilebilir.

İklim Savaş Alanı

1,5 °C'lik sıcaklık artışıyla her 20 böcek ve omurgalı türünden birinin yanı sıra her 10 bitkiden biri de, anlık olarak kapladıkları alanların yarısından yok olacaklar. 2 °C'de ise bu oran bitkiler ve omurgalılar için iki katına, böcekler için de üç katına çıkmakta.

Türlerin bu kadar büyük bir oranda kaybolması, dünyadaki birçok ekosistemi çöküş riskine sokacaktır.^[7] Mahsullerin tozlaştırılması, verimli toprakların devamlılığı, sellerin engellenmesi, suyun saflaştırılması ve bundan çok daha fazlası için sağlıklı ekosistemlere muhtacız. Yani ekosistemlerin korunması, insanların yaşayabilmesi ve refah için olmazsa olmazdır.

1,5'dan 2 °C'ye çıkılan aralıkta, aşırı sıcak günlerin sayısı katlanarak artıyor.^[8] Üstüne üstlük dünyanın bazı kısımları daha az yağmur ve daha fazla ardı ardına gelen kuru günler, geri kalanı ise ekstrem sellerle karşılaşmaya hazır olmalı. Bunların hepsi tarımı, su seviyelerini ve insan sağlığını büyük bir stres altına sokacak. Özellikle de sıcaklıkların küresel ortalamadan daha hızlı artacağı Güney Afrika ulusları daha büyük bir tehlike altında.^[9] Sıcaklığın 1,5 °C'tan fazla artması riskine sahip başka bir kilit bölge ise Akdeniz. Burada kuraklığın artması, bitki örtüsü ile hayvan topluluklarını 10 bin yıldır eşi benzeri görülmemiş bir biçimde değiştirecek.^[10]

1,5 °C'luk bir ısınma seviyesinde, mercan kayalıklarımızın (resiflerimizin) %70 ila %90 kadarını kaybetme gibi bir riskimiz var. Bu risk, göz alıcı mercan ekosistemlerinin desteklediği insan geçim kaynakları ile milyonlarca deniz canlısı için korkunç bir durum olsa da okyanusların yavaşça ısınması halinde resiflerimizin, uzun vadede olsa bile, iyileşme şansları olabilir. Fakat 2 °C'lik bir ısınma seviyesine ulaşırsak, bu resiflerin %99'unu öldürebiliriz.^[11] Ne yazık ki, eğer bu sınır bir kez aşılırsa eski haline kolayca geri dönülemez ve bu da binlerce türün soyunun tükenmesi anlamına gelebilir.

Arktik deniz buzu gezegenimizde yüzlerce, binlerce hatta belki de milyonlarca yıldır her zaman var olmuştur. Eğer küresel ısınma seviyelerini 1,5 °C'de sınırlayabilirsek, var olmaya da %70 olasılıkla devam edecek. Ama 2 °C'ye gelindiğinde, bazı yazlarda Arktik bölgesinde buz bile olmayacak.^[12] Kutup ayıları ve beslenme ile yavrulama için donmuş deniz buzuna bel bağlayan diğer türler evsiz kalacak ve hayatta kalmakta zorlanacak.^[13]

Araştırmalar; sıcaklık artışı 1,5 °C kadar olursa 2300 yılına gelindiğinde deniz seviyelerinde bir metrelik, eğer 2 °C kadar olursa da bunun üzerine ek olarak 26 santimetre daha artış bekleyebileceğimizi gösteriyor.^{[14], [15]} Fakat bu iki küresel ısınma seviyesi arasında Grönland ve Batı Antarktik Buz Örtülerinin yavaş bir düşüşe geçmeye başlaması riski, yüksek derecelerde artıyor.^[16] Bunun Grönland örtüsünde gözlenmesi için en olası sıcaklık 1,6 °C artışı iken Antarktik buz örtüsünün taşma noktası da bundan pek yukarıda sayılmaz.^{[17], [18], [19]}

Eğer bu buz örtüleri erirse deniz seviyeleri önümüzdeki 200 yıl içerisinde iki metreye kadar artabilir.^[21]Bu artışlar da her yıl milyonlarca insanın su baskınlarına maruz kalmasına yol açabilir.^[20] Kıyı şehirleri, deltalar ya da küçük adalarda yaşayan çoğu kişinin yükseklerde inşa etmek ya da konum değiştirmek dışında seçenekleri kalmayacak.^[21]

Hedeften Saptık mı?

İklim krizinin etkileri gittikçe hızlanıyor. Gezegenimiz 1850-1879'lardan beri 1,1 °C kadar ısındı ama bu ısınmanın 0,2 °C'u yalnızca 2011 ila 2015 arasında gerçekleşti.^{[22], [23]}. Geçtiğimiz son 4 yıl küresel sıcaklık kayıtlarına en sıcak yıllar olarak girdi.^[24]

Tüm bu bahsedilenleri herkes biliyor; fakat yine de ülke çapındaki hiçbir vaat ve eylem, küresel ısınma seviyelerini, 1,5 °C'yi bırakın, 2 °C'ye sınırlamak için bile yeterli değil: 2,9 ile 3,4 °C'lik ısınma seviyelerine doğru ilerliyoruz.^[25] Bu noktada birçok tehlikeli eşik aşılıp sonuç olarak da yağmur ormanlarının kökünün kazınması, ölümcül sıcak hava dalgaları ve deniz seviyelerinde dikkate değer bir artışa sebep olabilir.^{[26], [27]}. Tüm böcek ve bitki türlerinin yarısının anlık olarak kapladıkları alanların yarısından fazlasından yok olacağı öngörülüyor ve bu, potansiyel olarak geniş çaplı bir ekosistem çöküşüne sebep olup organize insan uygarlığına bir risk teşkil edebilir.^[28]

Isınma seviyesini 1,5 °C'ye kısıtlamak; küresel ekonominin, uzun vadede, görünüşte devasa bir masrafı olan enerji sistemlerimizin değiştirilmesi dahil edildiğinde bile trilyonlarca dolar kurtarılmasını sağlayacak.^{[29], [30]} Ama bu sadece ekonomik ya da akademik bir sorun değil; bu, hem milyonlarca hayvan türünü ve insanları kapsayan bir ölüm kalım meselesi hem de milyarlarcasının da refahına karşı büyük bir tehdit.

İklim kriziyle başa çıkmak, büyük olasılıkla insanlığın yüzleştiği en ciddi sorun ve basit bir çözümü de bulunmuyor. İlerlememizin tek yolu ise yaşama şeklimizi kökten değiştirmemiz gerektiğini kabul etmek. Bu, kolay bir geçiş olmayacak ama insanların, vahşi yaşamın ve de ekosistemlerin iyiliğini sağlamak istiyorsak başka bir seçeneğimiz de yok. Önümüzdeki yılın hayatî bir önemi var ve hemen harekete geçmezsek, bunun sonuçları ağır olacak.