İç Çekirdeğin Sırrı: Dünya, Neden Mars Gibi Ölü Bir Gezegene Dönüşmedi?
Lisanslı Görsel
- Basın Bildirisi
- Gezegen Bilimi
- Bilim Haberciliği
Bu haber 2 yıl öncesine aittir. Haber güncelliğini yitirmiş olabilir; ancak arşivsel değeri ve bilimsel gelişme/ilerleme anlamındaki önemi dolayısıyla yayında tutulmaktadır. Ayrıca konuyla ilgili gelişmeler yaşandıkça bu içerik de güncellenebilir.
Ayaklarımızın yaklaşık 2897 kilometre altında, Dünya'nın dış çekirdeğinde dönen sıvı demir, gezegenimizin koruyucu manyetik alanını oluşturmaktadır. Gezegenimizi Güneş rüzgarlarından (güneşten gelen radyasyon akışlarından) koruduğu için, bu görünmez manyetik alan Dünya yüzeyindeki yaşam için çok önemlidir.
Ne var ki gezegenimizin manyetik alanın gücü, yaklaşık 565 milyon yıl önce, şimdikine göre %90 azaldı. Fakat Kambriyen patlaması olarak bilinen ve çok hücreli yaşamın evriminden kısa bir süre önce, gezegenimizin manyetik alanı gizemli bir şekilde gücünü geri kazandı. Bu nasıl oldu?
Manyetik Alan Gücünü Nasıl Geri Kazandı?
Rochester Üniversitesi tarafından yapılan bir araştırma, Dünya'nın katı iç çekirdeğinin, bu gençleşmenin muhtemelen doğrudan nedeni olduğunu, çünkü bunun birkaç on milyon yıl içinde meydana geldiğini ve bu iç katmanın oluşumuyla aynı zamana denk geldiğini gösteriyor. Yer ve Çevre Bilimleri Bölümü'nde Jeofizik Profesörü olan John Tarduno şunları söylüyor:
İç çekirdek, son derece önemlidir. Manyetik alan, iç çekirdek büyümeye başlamadan hemen önce çökmenin eşiğindeydi; ancak iç çekirdek büyümeye başlar başlamaz, manyetik alan da yenilendi.
Nature Communications'da yayınlanan makalede, iç çekirdeğin tarihi boyunca yaşanan önemli olaylarla birlikte, gezegenimizin bu önemli katmanının yaşı daha kesin olarak tahmin edildi.[1] Araştırma, Dünya'nın nasıl yaşanabilir bir gezegen haline geldiği ve Güneş Sistemi'ndeki diğer gezegenlerin zaman içinde nasıl değiştiği de dahil olmak üzere, Dünya'nın geçmişi, bugünü ve potansiyel evrimine ışık tutuyor.
Lisanslı GörselAntik Kayalardaki Gizli Bilgilere Ulaşmak!
Dünya, katmanlardan oluşmuştur:
- kabuk (yaşadığımız yer),
- manto (en büyük katman),
- erimiş dış çekirdek,
- katı iç çekirdek (bu katmanın da kendi içinde "dış" ve "iç" kısımları vardır).
Yeryüzünde manyetik alan ürettiği bilinen bir fenomen olan jeodinamo (İng: "geodynamo"), gezegenin dış çekirdeğinde dönen sıvı demir tarafından oluşturulan elektrik akımlarından güç almaktadır.
Bilim insanları, manyetik alan ve çekirdek arasındaki ilişki nedeniyle, gezegenimizin tarihi boyunca Dünya'nın manyetik alanı ve çekirdeğinin nasıl değiştiğini tespit etmeye çalıştılar. Ancak incelemeleri gereken malzemenin çekirdekte bulunması ve aşırı yüksek sıcaklıkları nedeniyle, manyetik alanı doğrudan ölçemediler. Fakat Dünya yüzeyine yükselen, erimiş hallerinden kurtulup soğumaya başlayan bazı malzemeler, manyetik alanın yönünü ve yoğunluğunu sabitleyen mikroskobik manyetik parçacıklar içerdiği için, modern bilim sayesinde bu tür testler yapmak da mümkün oldu.
Tarduno ve meslektaşları, iç çekirdeğin yaşını ve gelişimini değerlendirmek için bir CO2 lazer ve bir süperiletken kuantum girişim cihazı (İng: "superconducting quantum interference device" veya kısaca "SQUID") manyetometresi yardımıyla, kaya anortozitinden (İng: "anorthosite") elde edilen feldspat kristallerini inceledi. Tarduno şunları söylüyor:
Bu kristallerin içinde, mükemmel birer manyetik kaydedici olan, çok küçük manyetik iğneler bulunuyor.
Çalışmalarını paleomanyetizma olarak bilinen bir bilim dalında yürüten araştırmacılar, antik kristallerin içinde hapsolmuş manyetizmayı inceleyerek, iç çekirdeğin tarihinde iki yeni önemli tarih keşfettiler:
- 550 milyon yıl önce: Manyetik alanın, 15 milyon yıl kadar önce bir çöküşün eşiğine gelmesinin ardından, hızla yenilenmeye başladığı zamandır. Araştırmacılar, erimiş dış çekirdeği yeniden dolduran ve manyetik alanı güçlendiren katı bir iç çekirdeğin oluşumu, manyetik alanın hızlı yenilenmesinden sorumlu olduğuna inanıyorlardı.
- 450 milyon yıl önce: Büyüyen iç çekirdeğin yapısının değiştiği, en içteki ve en dıştaki iç çekirdek arasındaki sınırı işaretleyen zamandır. Yüzeydeki levha tektoniği nedeniyle, iç çekirdekteki bu değişiklikler, üzerindeki mantelin yapısındaki değişikliklerle aynı anda meydana geldi.
Tarduno şunları söylüyor:
İç çekirdeğin yaşını daha kesin olarak belirlediğimiz için, mevcut iç çekirdeğin iki parçaya ayrılma olasılığını araştırabiliriz. İç çekirdek, Dünya yüzeyindeki levha tektonik hareketlerinden dolaylı olarak etkilenmiştir ve iç çekirdeğin yapısı bu hareketlerin tarihini taşımaktadır.
Lisanslı GörselDünya, Mars Benzeri Bir Kaderden Nasıl Kurtuldu?
İç çekirdeğin ve manyetik alanın dinamiklerini ve büyümesini anlamak, yalnızca Dünya'nın geçmişini deşifre etmek ve geleceğini tahmin etmek için değil, aynı zamanda diğer gezegenlerin nasıl manyetik alanlar oluşturabileceğini ve yaşamı desteklemek için gerekli koşulları nasıl sürdürebileceğini belirlemek için de önemli çıkarımlara sahiptir.
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.
Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.
Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.
Örneğin bilim insanları, Mars'ın bir zamanlar bir manyetik alana sahip olduğunu düşünüyorlar. Ancak bu manyetik alan zamanla dağıldı, gezegeni Güneş rüzgarlarına karşı savunmasız bıraktı ve bu nedenle Mars yüzeyinde okyanus kalmadı. Manyetik alanın yokluğunda, Dünya'ya da aynı şeyin olup olmayacağını bilmiyoruz. Ama Tarduno, şunları söylüyor:
Dünyanın manyetik alanı yeniden inşa edilmemiş olsaydı, su kaybı çok daha fazla olacaktı. Gezegenimiz, şimdi olduğundan çok daha kuru ve çok farklı olurdu. Bu nedenle araştırmamız, manyetik alanın ve onu gezegensel evrim açısından sürdürecek bir mekanizmanın varlığının ve bir gezegenin milyarlarca yıl boyunca bir manyetik alanı koruyabilecek genişleyen bir iç çekirdeğe sahip olmasının önemini vurgulamaktadır.
Evrim Ağacı'nda tek bir hedefimiz var: Bilimsel gerçekleri en doğru, tarafsız ve kolay anlaşılır şekilde Türkiye'ye ulaştırmak. Ancak tahmin edebileceğiniz gibi Türkiye'de bilim anlatmak hiç kolay bir iş değil; hele ki bir yandan ekonomik bir hayatta kalma mücadelesi verirken...
O nedenle sizin desteklerinize ihtiyacımız var. Eğer yazılarımızı okuyanların %1'i bize bütçesinin elverdiği kadar destek olmayı seçseydi, bir daha tek bir reklam göstermeden Evrim Ağacı'nın bütün bilim iletişimi faaliyetlerini sürdürebilirdik. Bir düşünün: sadece %1'i...
O %1'i inşa etmemize yardım eder misiniz? Evrim Ağacı Premium üyesi olarak, ekibimizin size ve Türkiye'ye bilimi daha etkili ve profesyonel bir şekilde ulaştırmamızı mümkün kılmış olacaksınız. Ayrıca size olan minnetimizin bir ifadesi olarak, çok sayıda ayrıcalığa erişim sağlayacaksınız.
Makalelerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu makalemizle ilgili merak ettiğin bir şey mi var? Buraya tıklayarak sorabilirsin.
Soru & Cevap Platformuna Git-
16
-
11
-
6
-
6
-
1
-
1
-
1
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
- ^ T. Zhou, et al. (2022). Early Cambrian Renewal Of The Geodynamo And The Origin Of Inner Core Structure. Nature Communications, sf: 1-7. doi: 10.1038/s41467-022-31677-7. | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2025 18:37:51 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/12191
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
