Hoatzin (Ophisthocomus hoazin)

Hoatzin (veya "hoactzin"), bataklıklarda, riparian ormanlarda ve Güney Amerika'nın Amazon ile Orinoco mangrovlarında yaşayan tropik bir kuş türüdür. Hoatzin kuşlarının en dikkat çeken özellikleri, yavru bireylerde tıpkı kuşların antik atası olan dinozorlarda da olduğu gibi kanat uçlarında bulunan işlevsel kanat pençelerinin varlığıdır; ancak bu pençeler, yetişkinlikte kaybolur.^[1] Türe ait bir diğer dikkat çekici özellik, kafalarındaki turuncu ve siyah tüylerdir. Hoatzin yavruları tüysüz doğarlar; ancak kısa bir süre sonra siyah tüyler ile kaplanırlar.

Hoatzin kuşlarının ortalama boyları 65 cm olup ağırlıkları 730 gram civarında, uzun boyunlu, küçük kafalı, aşağı yukarı tavuskuşu büyüklüğündelerdir. Ortalama yaşam süreleri 8 yıldır. Krem rengi karın tüyleri, kanat uçlarında ve iç karnında bulunan kahverengi tüyleri, geri kalan bölgelerde ağırlıklı olarak bulunan siyah tüyleri, mavi renkli kafa derisi ve kırmızı gözleri ile oldukça renkli canlılardır.

Science

10 ila 50 kuştan oluşan sürüler halinde yaşarlar ve üreme mevsimleri bulundukları bölgelerdeki yağış mevsimleri ile eş zamanlıdır. Hoatzinler, ana malzemesi kuru dallar olan yuvalarını suyun üstündeki ağaçlara yaparlar ve yapım aşamasında 2 ila 6 yetişkin kuş birlikte çalışırlar.^[2] Genellikle 2 veya 3 yumurta bırakırlar ve kuluçka süreleri 32 gündür. Hoatzinler, kuluçkaya hem dişi hem erkek dönüşümlü otururlar.

Yavrular doğduktan kısa bir süre sonra, sadece iki veya üç haftalık iken, yuvadan çıkıp ağaç dallarına tırmanmaya başlarlar. Civcivler, kendileri için tehdit unsuru gördüklerinde suya atlarlarsa veya avcının ulaşamayacağı bir yere saklanırlarsa pençeleri sayesinde yeniden yuvalarına ulaşabilirler. İki ay gibi bir süre ebeveyn bakımı görürler ve ortalama 65 günlükken ise yavaş yavaş uçmaya başlarlar.

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Hoatzin, ilk olarak 1776'da tanımlanmıştır.^[3] Anatomik özellikleri dolayısıyla geçmişte tavuksular gibi başka familyalarla da ilişklilendirilmiş olsa da hoatzin, Opisthocomidae ailesine mensuptur - ve bu ailenin yaşayan tek üyesidir. Ancak taksonomideki yerleri ve akrabaları konusunda hala tartışmalar vardır.^[4]

Hoatzinlerin yakın bir akrabasına ait en tartışmasız fosil kaydı, tek bir kafatasının arka tarafı olan UCMP 42823 örneğidir.^[5] Bu fosil, miyosen kökenlidir. İlk başta 10-5 milyon yıl öncesine tarihlenmiş olsa da, sonradan yapılan analizler, fosilin Cebupitheca sarmientoi ile bir arada bulunmasından ötürü 18-12 milyon yıl öncesine ait olduğunu düşündürmektedir. Fosil, Kolombiya'nın üst Magdalena Nehri Vadisi'nde, La Venta'nın iyi bilinen faunasında bulunmuştur.^[6] Bu fosil, Hoazinoides cinsi altına yerleştirilmiştir; bu yerleştirme net değildir ancak paleontologlar, fosilin hoatzinlerle aynı aileye yerleştirilmesi gerektiğinde hemfikirdir. Keşfedilen fosil, modern hoatzinlerle benzerliklerine rağmen bariz bir şekilde farklıdır: Hoatzinlerin kafatası karakteristik bir şekilde çok kubbeli, yuvarlak ve kısadır; tüm bu özellikler, Miyosen kuşunda daha az belirgindir.

Opisthocomiformes takımının en eski kaydı, Fransa'nın Romainville kentindeki Eosen'den (yaklaşık 34 milyon yıl öncesinden) kalma Protoazin parisiensis'tir. Holotip ve bilinen tek örnek, kısmi korakoid, kısmi skapula ve kısmi pedal falanksından oluşan NMB PG.70 kod adlı fosildir. Bu fosil, bir opisthocomiform'a ait en eski fosil kaydı olmasının yanı sıra, Protoazin cinsine ait en erken bulgudur; ancak 1912 yılında keşfedilen bu fosil, bir yüzyıldan uzun bir süre boyunca unutulmuştur - ta ki 2014'te tanımlanana dek.

Opisthocomiformlar, geçmişte çok daha yaygınmış gibi görünmektedir; dolayısıyla günümüzdeki Güney Amerika dağılımı, geçmişteki dağılımın çok ufak bir kısmıdır. Grubun soyu, Erken ve Orta Miyosen arasında, muhtemelen Avrupa'da tükenmiştir; çünkü bu zamana tarihlenen ve günümüzde hoatzinin geliştiği akarsu veya gölsel paleoortamları temsil eden oluşumlar, düzinelerce kuş örneği vermiştir, ancak içlerinde hiç opisthocomiform yoktur.

Avrupa'da Geç Eosen ve Erken Miyosen arasında Protoazin'in ve Sahra Altı Afrika'nın Orta Miyosen'den sonra Namibiavis'in neslinin tükenmesini izah edebilmek için olası bir açıklama, ağaçta yaşayan etoburların gelişidir. Eğer bu bölgelerde yaşayan opisthocomiformlar da günümüzün hoatzinlerine benzer şekilde beceriksiz uçucularsa ve modern hoatzinler kadar savunmasız yuvalama stratejilerine sahiplerse, alan işgaline çok daha adaptif etoburlar tarafından avlanarak yok edilmiş olabilirler. Felidler ve viverridler, Avrupa'ya ilk olarak Turgai Denizi kapandıktan sonra Asya'dan gelmiştir ve bu olay, Eosen ile Oligosen arasındaki sınırı belirlemiştir. 3 milyon yıl önce yaşanan Büyük Amerika Mübadelesinden önce Güney Amerika'da hiçbir plasentalı avcı yoktu; bu da hoatzinin bu coğrafyada hayatta kalmasını açıklayabilir.^[7]

Hoazinavis, Brezilya'nın Geç Oligosen ve Erken Miyosen (yaklaşık 24-22 mya) yataklarından soyu tükenmiş bir erken opisthocomiform cinsidir. 2008 yılında Brezilya, São Paulo'daki Tremembé Formasyonu'nda keşfedilmiştir. İlk olarak 2011 yılında Gerald Mayr, Herculano Alvarenga ve Cécile Mourer-Chauviré tarafından isimlendirilmiştir ve tip türü Hoazinavis lacustris'tir.^[8]

Namibiavis, Namibya'nın erken Orta Miyosen (yaklaşık 16 milyon yıl öncesi) yataklarından soyu tükenmiş başka bir erken opisthocomoform cinsidir. Güney Namibya'daki Arrisdrift'te keşfedilmiştir. İlk olarak 2003 yılında Cécile Mourer-Chauviré tarafından isimlendirilmiştir ve tip türü Namibiavis senutae'dir.^[8] Yapılan filogenetik analize göre, Namibiavis daha sonradan evrimleşmiş olmasına rağmen, Protoazin'den daha bazaldir.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Amazon nehri boyunca görülen bu canlılar dolayısıyla Güney Amerika’da yaşarlar. Yaşamak İçin nehir, göl, akarsu kıyıları, bataklık ve mangrov ormanlarını tercih ederler. Venezuella, Ekvador, Kolombiya, Surinam, Peru, Bolivya, Brezilya ve Guyana’da kayıt altına alınmışlardır.^{[9], [10]}

Popülasyon ve Koruma Statüsü

Hoatzinlerin başlıca avcıları yırtıcı kuşlardır, ayrıca yumurta ve civcivleri maymunlar, tayra sansarları gibi çeşitli memeliler tarafından tüketilir buna ek olarak bazı yerli halklar tarafından da yumurtaları tüketilmek üzere toplanır.^[11] Tam popülasyon büyüklükleri bilinmemektedir; ancak 10.000 bireyden az oldukları düşünülmektedir.^[12] IUCN'e göre hoatzinler, asgari endişe altındadır. Nesilleri üzerindeki en önemi tehdit Güney Amerika'daki bir çok türün de yüzleştiği habitat kaybıdır. Ayrıca bazı türler gibi insan yardımıyla türlerinin korunması zordur çünkü esaret altında yaşatılmaları pek mümkün gözükmemektedir çünkü tercih ettikleri yiyecekler bölgeseldir.

Davranış ve Etoloji

Özellikle üreme dönemlerinde hoatzinler bölgelerini çok katı bir şekilde korurlar; çünkü doğada yuva kurmak için ideal bir yer bulmak her zaman kolay değildir. Bu sebeple üreme dönemlerinde hem dişi hem erkek yuvayı aktif olarak korur.

Su kenarındaki yuva bölgeleri nadir olabileceğinden, genç hoatzinler genellikle yumurtadan çıktıktan sonra birkaç yıl ebeveynlerine yakın yaşarlar. Bu süre zarfında, yeni yavruların bakımına ve bölgenin savunulmasına yardım ederek ebeveynlerine katkıda bulunurlar. Yakın bölgede yaşayan erkekler, birbirlerine 3 ila 5 metre aralıklarla uçarak ve havada çarpışarak, birbirlerini gagalayarak ve pençeleyerek hava savaşlarına girebilirler.

Çiftler, genellikle tek eşlidir. Besin kayaklarına göre hareket ederler ve genelde uzak mesafelere göç etmezler; zaten pek iyi bir uçucu da değillerdir. Geniş ama hantal kanatları vardır; bu yüzden uçmaktansa ağaçtan ağaca süzülmeyi tercih ederler. Zayıf uçma becerisi, karasal alanlar üzerinde uçmasına izin vermez. Uçmak için nehir kıyısındaki bitki örtüsüne ihtiyaçları vardır.

eBird

Diyet ve Metabolizma

Hoatzinlerin sıra dışı özelliklerinden bir tanesi de sindirim sistemleridir. Sabahın erken saatlerinde ve akşamın erken saatlerinde beslenirler. Zamanlarının büyük bir kısmını sessizce tüneyerek ve yemeklerini sindirerek geçirirler. Çoğu kuşun aksine bu canlıların diyetinin %87’si gibi büyük çoğunluğu yapraklardan oluşur.^[13] Yapraklar, çok liflidir ve çoğu hayvan için sindirimi oldukça zordur; dolayısıyla sindirim sistemleri de bu yönde evrimleşmiştir. Yedikleri besinler sindirim için bağırsağa gitmeden önce bakteriyel fermantasyon kullanılarak kursaklarında parçalanmaya başlar. Buna ön bağırsak fermantasyonu (İng: "foregut fermentation") adı verilir.

Bu özelliğe inek ve koyun gibi geviş getiren hayvanlardan aşinayız; ancak, hoatzinleri eşsiz kılan şey, ön bağırsak fermantasyonunu kullanan tek kuş türü olmasıdır.^[14] Bu özelliğini avantajlı kılan şey, tabii ki yaprak gibi kolay bulunabilen bir besin kaynağını sindirebilmesinin getirdiği avantajdır. Buna ek olarak bu özellik hoatzinlere çok kötü bir koku kazandırır ve insan dahil diğer avcılarından korunmasına katkı sağlar.^{[15], [16]}

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Eti koktuğu ve tadı kötü olduğu için yerli hark tarafından avlanmazlar. Ayrıca hoatzin, Guyana'nın ulusal kuşudur.

Etimoloji

Opisthocomus Antik Yunancadan gelir (ópisthen: "arka" + komḗ: "saç"). Bu sözcük, kafasının üstündeki tüylere atıfta bulunur.^[17] Hoatzin kuşun sesinin taklidi veya başka bir kuşu tanımlamak için kullanıldığı düşünülen Nahuatl dilindeki "uatzin" sözcüğünden gelir.^[18]