Hipopotam Yasası: Hipopotamlar Alternatif Bir Et Kaynağı Olabilir miydi? Peki İstilacı Türleri Defedebilirler miydi?

1910 yılında Amerika Birleşik Devletleri, Sanayi Devrimi’nin ivmesiyle hızla büyümüş; nüfus, son 50 yılda neredeyse üç katına çıkarak 100 milyona yaklaşmıştı. Ancak bu büyüme, doğanın sınırlarını yok sayan bir açgözlülükle ilerliyordu. Ormanlar yok edilmiş, dağlar delinmiş, bizonlar ve yolcu güvercinlerinin nesli neredeyse tükenmişti. Büyükbaş hayvancılık ise aşırı otlatma nedeniyle çöküşe geçmişti. Et arzı azalmış, halk arasında köpek eti tüketimi dahi konuşulmaya başlanmıştı.

Tam da bu dönemde, ülkenin güneydoğusunda farklı bir kriz baş gösterdi. 1884 New Orleans Dünya Fuarı’nda Japonya’dan süs bitkisi olarak getirilen zarif mor çiçekli su sümbülleri (Eichhornia crassipes) başta parkları ve bahçeleri süsledi. Ancak bu estetik bitki kısa süre içinde ekolojik bir felakete dönüştü. Haftalar içinde sayısı iki katına çıkan su sümbülleri, gölleri ve nehirleri boğmaya; balıkçılığı çökertmeye ve Meksika Körfezi’ne ulaşan yolları felce uğratmaya başladı. ABD Savaş Bakanlığı, bitkiyle baş etmek için <el ile temizleme, zehirleme ve hatta yakma gibi birçok yöntem denedi. Ancak hiçbir girişim bu istilacı bitkiyi durdurmaya yetmedi.

İşte tam bu noktada Louisiana milletvekili Robert F. “Kuzen Bob” Broussard sıra dışı bir çözüm önerisiyle gündeme geldi. Ona göre her iki sorunu da aynı anda çözmenin tek yolu su aygırı çiftçiliğini benimsemekti.

Kongreye Sunulan Yasa Tasarısı

1910 yılında Louisiana milletvekili Robert Broussard, Temsilciler Meclisi’ne H.R. 23261 adında sıra dışı bir yasa tasarısı sundu. Tasarının amacı Afrika’dan hipopotam ithal etmekti.^{[1], [2]} Broussard’a göre bu devasa otçullar, Louisiana ve Florida’daki su yollarını istila eden su sümbülünü yiyerek çevreyi temizleyecek, ardından da etleriyle Amerika’nın büyüyen et krizine çözüm sunacaktı. Öyle ki ortalama 1.400 ila 4.500 kg arasında olan bu canlılar yeterince semirdiğinde, çiftçiler onları kesip ucuz et piyasasını yeniden canlandırabilecekti.^[3] Üstelik bu fikir için talep edilen bütçe yalnızca 250.000 dolardı (bugünkü değeriyle yaklaşık 6,5 milyon dolar).

İlk bakışta çılgınca görünen bu fikir aslında tek bir kişinin ürünü değildi. Planın temelleri, Güney Afrika’da uzun yıllar geçirmiş Amerikalı kaşif ve asker Frederick Russell Burnham tarafından atılmıştı. Burnham, Amerika’ya Afrika’dan antilop, zürafa gibi egzotik hayvanların getirilmesini savunuyor; bu hayvanların hem et üretiminde hem de av turizmiyle ekonomik kalkınmada rol oynayabileceğini düşünüyordu.^[4]

The Times

Kısa süre içinde Broussard’ın etrafında bir ekip oluştu. Tarım Bakanlığı’ndan William Newton Irwin, hipopotamların gündüzleri suda kalıp geceleri otladıklarını, dolayısıyla bataklık alanlar için mükemmel bir aday olduklarını öne sürdü. Irwin’e göre hipopotamlar günde yaklaşık 40 kilogram ot tüketiyor ve su sümbülüyle kolayca beslenebiliyorlardı. Bu veriler projeye duyduğu inancı pekiştiriyordu. Öyle ki bugün hâlâ evcilleştirilmemiş 100’den fazla hayvan türünün her biri, Amerika Birleşik Devletleri’nin farklı ekolojik bölgelerinde yer bulabilirdi.

Bu düşünceye göre, Sahra altı Afrika'nın küçük antilopları (örneğin dik-dikler) Amerikan aile çiftliklerinde yetiştirilebilir; Cape bufaloları ve bushbuck sürüleri, Batı eyaletlerindeki geniş otlaklarda sığırların yerini alabilirdi. Gergedanlar, ülkenin güneybatısındaki kurak çölleri mesken tutar; Tibet yakları, Rocky Dağları'nın sarp zirvelerine tırmanır; yaban domuzları ise kuzey eyaletlerin soğuk iklimine adapte edilerek et üretimine katkı sağlayabilirdi. Irwin’in hayalindeki Amerika, kıtalar arası bir biyoçeşitlilik mozaiğine dönüşecek; bu yeni hayvan ekonomisi hem et krizini çözecek hem de doğaya “yeniden şekil verecekti.”

Ekipteki en ilginç figür Frederick "Kara Panter" Duquesne’di. Casus, maceraperest, şovmen ve sahte bilim insanı kimlikleriyle tanınan Duquesne, sıra dışı geçmişiyle de dikkat çekiyordu. Öyle ki ekipteki bir diğer isim olan Frederick Burnham’la, Güney Afrika’da yaşanan İkinci Boer Savaşı sırasında birbirlerini öldürmekle görevlendirilmişlerdi.

Kongrede yaptığı konuşmada Duquesne, kendi yaşam öyküsünü projeye dayanak olarak sundu: “Afrika’da doğdum... ve çocukluğumun büyük kısmı su aygırı etiyle geçti,” dedi. Bu kişisel tanıklık, hipopotamın tarihsel olarak insan beslenmesinde yer aldığına dair savlarını güçlendirme amacını taşıyordu. Nitekim Kenya’daki Homa Yarımadası’nda bulunan taş aletler de, erken homininlerin 2,6 ila 3 milyon yıl önce hipopotamları avladığını ve işlediğini göstermektedir.^[5] Duquesne, hipopotam etinin besleyici ve kaliteli olduğunu savunarak şöyle diyordu:

Bu hayvanın gıda olarak kalitesine gelince, size yalnızca Boer Savaşı boyunca hipopotam etiyle beslenen güçlü Hollandalı yerleşimcileri hatırlatmak isterim.

Tarım Bakanlığı’ndan William Newton Irwin de bu iyimser tabloya katılarak, hipopotam etinin tadını "sığır ve domuzun karışımı" olarak tanımladı. İkiliye göre, Hipopotam Yasası kabul edildiği takdirde, ekonomik düzeyi ne olursa olsun hiçbir Amerikalı bir daha etsiz sofraya oturmak zorunda kalmayacaktı.

Smithsonian Institute

Aslına bakarsanız hipopotamları ithal etme fikri, konsept olarak dönemin Amerikan halkına çok da yabancı değildi. Nitekim 1891 ile 1902 yılları arasında ABD, Alaska’daki azalan karibu popülasyonunu telafi etmek amacıyla Rusya’dan 1.280 ren geyiği ithal etmişti. 1910’daki duruşmalar sırasında, bu hayvanların yaklaşık 20.000 bireylik bir nüfusa ulaştığı ve Alaska Tundrası’nda serbestçe dolaştığı bildiriliyordu. Bu örnek egzotik türlerin Amerikan toprağına başarıyla adapte olabileceğine dair güçlü bir referans olarak sunuluyordu.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Tasarıya destek yalnızca bilim insanları ve kaşiflerden gelmedi. Eski ABD Başkanı Theodore Roosevelt, Afrika’daki av seferlerinden edindiği tecrübeler ışığında bu fikre olumlu yaklaştı ve Broussard’a açıkça destek vereceğini duyurdu. Roosevelt’in halk arasında oldukça popüler olan avcılık fotoğrafları ve doğa tutkusu, bu önerinin kamuoyundaki algısını yumuşatmayı hedefliyordu. Ne var ki Amerikan halkı, bu sıra dışı fikre Roosevelt kadar hevesle yaklaşmamıştı.

Time

Basın ise bu tuhaf ama yaratıcı planı büyük bir merakla takip etti. Daily Arizona Silver Belt, kongre duruşmalarından sonra yayımladığı yazıda şöyle diyordu:

Sürekli sebze yemekten kurtulmak için tek yapmamız gereken şey, su aygırı, gergedan, deve, eland, springbok, dik-dik, kudu, zürafa ve diğer Afrika hayvanlarının tadına alışmak. Belki de bu hayvanların, en azından bazılarının tadı kulağa geldiği kadar kötü değildir.

Bu görüşe katılan bir diğer gazeteci, William Henderson, North Dakota Evening Times’taki köşe yazısında konuyu daha da evrensel bir çerçevede değerlendirdi:

İngiltere halkı Avustralya kangurusu yedi ve beğendi. Avrupa’da at eti temel gıdalardan biri. Orta Amerika halkı ise kertenkele tüketiyor. O halde Amerikalılar neden su aygırı yemesin?

Hipopotam Eti Gerçekten Yenir mi?

Kongre üyeleri, fikir karşısında haklı sorular sordu: Hipopotamlar evcilleştirilebilir miydi? Gerçekten su sümbülü yerler miydi? İnsanlara karşı tehlikeli olabilirler miydi?

Broussard’ın ekibi, bu sorulara iyimser ve iddialı yanıtlar verdi. Hipopotamların lezzetli bir et sunduğunu, tadının domuz ve sığır eti arasında olduğunu savundular. Basın da bu sıra dışı öneriye büyük ilgi gösterdi. Hatta New York Times, hipopotam etine “göl ineği pastırması” (İng: "Lake Cow Bacon") adını verdi.

Wikimedia Commons

Her şey plana uygun ilerliyor gibiydi. Ancak yasa tasarısı, 1910 yılı sona ermeden oylanamadı. Broussard, tasarıyı ertesi yıl tekrar sunmayı planladı, fakat ekip dağıldı. Irwin yaşamını yitirdi, Burnham Meksika’daki bir isyana müdahale etmek üzere görevlendirildi, Duquesne ise fikrinin çalındığını düşünerek paranoyaya kapıldı. Broussard ise 1918 yılında yaşamını yitirdi. Hipopotam planı, bir daha asla gündeme gelmedi.

Peki Ya Plan Gerçekleşseydi?

Hipopotamlar gerçekten çözüm olabilir miydi? Belki. Ancak ciddi riskler içerdiği açıktı. Hipopotamlar ot ile beslenen canlılar olsalar da son derece agresif, bölgelerini koruyan ve ölümcül hayvanlardır. Her yıl Afrika’da yüzlerce insan hipopotam saldırıları sonucu yaşamını yitirmektedir.

Ayrıca, vekillerin sandıkları gibi su sümbülü temel besinleri değildir. Mesela hipopotamlar geceleri karada otlarla beslenmeyi tercih edebilirlerdi. Dahası, hipopotamlar günde 40 kilograma kadar dışkı üretebilir ve bu dışkıyı doğrudan suya bırakırlar. Bu durum, bulundukları su yollarını kısa sürede besin açısından zengin, ancak ekolojik olarak dengesiz ve sağlıksız ortamlara dönüştürebilir.^[6] Hipopotam dışkısı özellikle azot ve fosfor bakımından yoğun olup, bu maddelerin birikimi su ekosisteminde zincirleme çevresel sorunlara yol açar. Öncelikle, aşırı besin yükü su yüzeyinde alglerin hızla çoğalmasına neden olur; bu olaya alg patlaması (İng: "algal bloom") denir.

Algler, gece saatlerinde oksijen tüketir ve öldüklerinde çürürken de sudaki çözünmüş oksijen seviyesini azaltır. Bu süreç sonunda hipoksi (düşük oksijen) ya da anoksi (oksijensizlik) koşulları gelişir. Oksijenin tükenmesi, balıklar başta olmak üzere birçok sucul organizmanın ölümüne yol açar. Bununla birlikte yoğun alg varlığı suyun rengini ve kokusunu değiştirir, bulanıklık yaratır ve suyu içme, temizlik ya da tarımsal sulama gibi amaçlarla kullanılmaz hâle getirir. Tüm bu etkiler hipopotam dışkısının yalnızca yerel besin döngüsünü değil, aynı zamanda tüm sucul ekosistemin dengesini tehdit eden bir unsur olduğunu göstermektedir.

Bugün, Broussard’ın hipopotam önerisinin olası sonuçlarına dair en somut ipuçlarını Kolombiya’da gözlemleyebiliyoruz. 1980’lerde uyuşturucu baronu Pablo Escobar’ın özel hayvanat bahçesi için Afrika’dan ithal ettiği dört hipopotam, zamanla kontrolsüz biçimde çoğalarak günümüzde 170’yi aşkın bireye ulaştı.^[7] Başlangıçta tehdit olarak görülmeyen bu hayvanlar, bugün Kolombiya’nın doğal su sistemlerinde ciddi ekolojik değişimlere yol açmaktadır.

Su aygırları hızla çoğalmakta, su ekosistemlerini dönüştürmekte ve yerli türler üzerinde baskı oluşturarak potansiyel istilacı kimliklerini net bir şekilde ortaya koymaktadırlar. Nüfus kontrolü ise son derece güçtür. Pablo Escobar 1993 yılında öldürüldüğünde, evcil hayvan olarak ithal ettiği çoğu hayvan (zebralar, zürafalar, kangurular ve gergedanlar) ya öldürülmüş ya da hayvanat bahçelerine transfer edilmiştir. Fakat su aygırları yok edilmeleri zor görüldüğü için kendi hallerine bırakılmışlardır. O günden bugüne yalnızca sayıları değil, etkileri de artmıştır. Örneğin 2009’da üç su aygırı Escobar’ın arazisinden kaçmış; birkaç sığırı öldürmüştür. Bir tanesi vurularak etkisiz hale getirilmiş, kalan ikisi ise geri yakalanmıştır.

Popular Science

Kolombiya’daki bu olay, su aygırlarının evcilleştirilebilirliğine dair beklentilerin de büyük ölçüde gerçek dışı olduğunu ortaya koymuştur. Bu hayvanlar insanlara karşı sıklıkla agresif tavırlar sergilemekte ve Duquesne’in onları “tasma takılıp gezdirilebilecek evcil canlılar” olarak tanımlayan ifadesini ciddi biçimde sorgulatmaktadır.

Ekolojik etkileri ise bilim dünyasında hâlen tartışma konusudur. Bazı araştırmalara göre hipopotamlar, karasal besin maddelerini sucul ortama taşıyarak besin döngüsüne katkıda bulunmakta ve sulak alanlarda yeni su yolları oluşturarak geçmişte nesli tükenen yerli megafaunaların sağladığı bazı ekosistem hizmetlerini kısmen üstlenmektedir. Ancak Kolombiya, hipopotamların doğal yaşam alanı değildir. Bu nedenle, bu türün varlığı yerli organizmaların evrimsel yolculuğunu etkileyebilir; hatta ekosistem yapısını kalıcı olarak bozabilir.^[8]

Agora Bilim Pazarı

Antik Tarih ve Mitoloji Dersleri II

Evrim Ağacı Antik Tarih ve Mitoloji Dersleri 2. kısım, 3 Mayıs 2025 tarihinde saat 17.00’da ilk dersi ile başlayacaktır. Toplamda 4 ders yapılacaktır ve 4 hafta sürecektir. 


Her ders 45 dakikalık 3 oturum halinde yapılacaktır.

Konuşmacı: Timuçin Alp Aslan, MA.
Orta Doğu Teknik Üniversitesi Tarih bölümünden lisans derecesini aldı. Bologna Üniversitesi’nde Latince, Koç Üniversitesi Kapadokya Okulu, Nümizmatik okulu ve Çevresel Arkeoloji programları gibi uluslararası etkinliklerde yer aldı. Ankara Çayyolu Höyük, Muğla – Milas Labraunda antik kutsal alanı ve Yunanistan’da Büyük İskender’in ilk başkenti Pella’da alan çalışmalarında bulundu. Turist rehberliği alanında yüksek lisans derecesi vardır.

Dersler, 50 kişilik kontenjan ile sınırlıdır. 50 kişiye ulaşılması durumunda kayıtlar kapanacaktır. Kontenjan dolduktan sonra yatırılan ücretler iade edilecektir.

Fiyatlandırma Bilgisi:
Dersler, öğrenci ve tam olmak üzere iki fiyatlandırmaya tabi olacaktır. Aktif olarak bir eğitim kurumunda öğrenim gören kişiler “öğrenci” sayılacaktır ve bu fiyat üzerinden ödeme yapacaktır. Diğer kişiler ise “tam” sayılacaktır ve bu fiyat üzerinden ödeme yapacaktır.

Ayrıca bankanıza bağlı olarak İYİZİCO üzerinden eğitimlerimize taksit imkânı bulunmaktadır.

Tek Bilet Öğrenci: 250 ₺

Toplu Bilet Öğrenci: 850 ₺


Tek Bilet Tam: 350 ₺

Toplu Bilet Tam: 1300 ₺

Derslerin sonunda katılımcılara Evrim Ağacı tarafından bir katılımcı belgesi verilecektir. Katılımcı belgesi etkinlik fiyatına dahildir.

Konum Bilgisi

Dersler, 100. Yıl Pablo Artisan Cafe konumunda yapılacaktır. 


Adres: Çukurambar, İşçi Blokları Mah, 1516. Cd. 43/A, 06502 Çankaya/Ankara



Konum bilgisi için: https://g.co/kgs/CyMRruD

Ders Konuları ve Planı
1. Antik İran: Medeniyetler Köprüsü

2. Antik Yunan: Zeus ve Olymposlular
3. Antik Uzakdoğu: Çin ve Japonya

4. Antik Amerika: Maya, Aztek ve İnka



Not: Etkinlik bitiş tarihinden sonra Ankara içi ve çevresindeki tarihi alanlara gezi yapılacaktır. Gezinin tarihine katılımcılar ile karar verilecektir.

Evrim Ağacı bilim severlerin destekleri ile faaliyetlerini sürdürmektedir.

Devamını Göster

₺250.00

Satın Al Tüm Ürünler

Tüm bu ekolojik risklere karşın, su aygırları Kolombiya’da önemli bir turistik ilgi odağı hâline gelmiştir. Yerel topluluklar için ekonomik fayda sağladıkları da göz ardı edilemez. Bu durum, çevresel tehdit ile sosyoekonomik fırsat arasındaki karmaşık ilişkiyi gözler önüne sermektedir.

Erken 20. Yüzyılın İkilemi: Refah mı, Sürdürülebilirlik mi?

H.R. 23261 numaralı yasa tasarısı, hem kamuoyunda yarattığı heyecan hem de uygulanabilirlikten uzak yapısıyla, 20. yüzyılın başlarında hâkim olan çelişkili zihniyeti yansıtmaktadır: Bir yanda daha konforlu bir yaşam için doğal kaynakları sınırsızca tüketme arzusu, diğer yanda ise doğanın sınırlı kapasitesine dair yeni yeni gelişen bir farkındalık.

Her ne kadar çevresel koruma kisvesi altında sunulmuş olsa da, bu yasa tasarısının esas amacı Amerika’nın güney eyaletlerinde su yollarını ulaşım için açık tutmak ve bölgenin ekonomik faaliyetlerini devam ettirebilmekti. Bu amaca hizmet edecek hayvanın türü, ekosisteme uyumu veya potansiyel riskleri geri planda bırakılmış; öncelik yalnızca işlevsellik ve ekonomik fayda üzerinden değerlendirilmişti.

Tasarının ardında yatan temel çelişki ise, bir istilacı türün (su sümbülü) yarattığı ekolojik tahribatı, başka bir istilacı türle (hipopotam) gidermeye çalışmak gibi oldukça ironik bir yaklaşımdı. Ne hipopotamların bataklık ekosistemleri üzerindeki etkileri ne de et üretimi açısından uzun vadeli sürdürülebilirlikleri ciddi anlamda analiz edilmişti. Yasa teklifi, o dönemin et krizi ve çevresel tıkanıklıkları gibi acil sorunlarına hızlı, dikkat çekici ve sözde “yenilikçi” bir çözüm olarak sunulmuş, ancak olası uzun vadeli sonuçlar büyük ölçüde göz ardı edilmişti.

İstilacılarla Savaş: Su Sümbülü

Parlak yeşil yaprakları ve mor çiçekleriyle süs bitkisi olarak değer gören bu tür, gerçekte dünyanın en yıkıcı istilacı bitkilerinden biridir. Amazon Havzası’na özgü olan su sümbülü, bugün tropikal ve subtropikal bölgelerde hızla yayılmış ve yerli ekosistemleri ciddi biçimde tehdit eder hâle gelmiştir. Antarktika dışında tüm kıtalarda istilalar rapor edilmiştir.^[9]

Su sümbülü, tatlı su ekosistemlerinde ciddi bozulmalara neden olur. Göl, nehir, bataklık ve sulak alanlarda yoğun yaprak katmanları oluşturarak ışığın su altına ulaşmasını engeller. Bu durum, fotosentetik su canlılarının ölümüne ve fitoplankton üretiminin azalmasına yol açar. Bitki örtüsüyle kaplı yüzeylerde çözünmüş oksijen seviyesi ciddi biçimde düşer. Sonuç olarak balık popülasyonları azalır, biyolojik çeşitlilik kaybolur ve sucul besin ağları çöküşe geçer.

WUSF

Ayrıca, bu bitki hastalık taşıyan sinekler ve salyangozlar için uygun yaşam alanı sunarak sıtma ve şistozomiyazis gibi hastalıkların yayılımına zemin hazırlar. Geniş yaprak örtüleri, göl ve nehir kenarındaki toplulukların suya erişimini zorlaştırır, balıkçılığı ve taşımacılığı sekteye uğratır.

Su sümbülü istilaları, hidroelektrik santraller için de büyük bir tehdittir. Baraj türbinlerine dolan bu bitkiler jeneratör arızalarına, soğutma sistemlerinin bozulmasına ve elektrik üretiminde aksamaya neden olabilir. Tarımsal sulama kanallarında da benzer biçimde tıkanmalar yaşanmakta ve su kaynaklarının kullanımı sınırlanmaktadır.

Hipopotam önerisi hiçbir zaman hayata geçirilmemişti, ancak Louisiana halkı, 100 yılı aşkın süredir su sümbülünü kontrol altına almak için neredeyse denenmedik yöntem bırakmadı. Bitkiyi elle toplamaktan yakmaya, üzerine yağ dökerek batırmaya, pestisit uygulamaktan biyolojik mücadeleye kadar pek çok yöntem devreye sokuldu. Umutlar zaman zaman doğadan medet ummaya yöneldi. Örneğin, Çin’den getirilen çim sazanları su sümbülünü tüketecekleri düşüncesiyle sulak alanlara salındı, ancak balıklar bu istilacı bitkiye pek ilgi göstermedi.

Ardından, bitkinin çoğalmasını engellemek amacıyla üç farklı böcek türü doğaya bırakıldı.^[10] Bu böcekler, su sümbülünün çiçek açmasını engelleyerek yayılım hızını düşürdü. Ancak tüm çabalara rağmen istilayı tamamen durdurmak mümkün olmadı.

İstilacılar: Yeni Bir Tehlike Değil, Eski Bir Döngü!

İstilacı türler yalnızca modern çağın bir sorunu değildir. Doğada türlerin bir yerden başka bir yere taşınması binlerce yıldır süregelen doğal bir süreçtir. Rüzgarlar, göçmen kuşlar ve okyanus akıntıları, bitki tohumları ya da küçük canlıları kilometrelerce uzağa taşıyabilir. Örneğin, antik DNA araştırmacısı Logan Kistler’in yaptığı çalışmalar, Afrika kökenli Lagenaria siceraria (şişe kabağı) tohumlarının okyanus akıntıları üzerinde yüzlerce gün boyunca canlı kalabildiğini ve bu şekilde Amerika kıtasına ulaşmış olabileceğini ortaya koymuştur.^[11]

Ancak modern çağda türlerin kıtalararası yayılımındaki en büyük etken artık doğa değil, insandır. Başlangıçta bu yayılım çoğunlukla farkında olmadan gerçekleşti; günümüzde ise kimi zaman tamamen kasıtlı şekilde yürütülüyor. Örneğin, kudzu bitkisi 19. yüzyılın sonlarında erozyonla mücadele amacıyla Asya’dan Amerika Birleşik Devletleri’ne getirildi. Ne var ki, hızla yayılması sayesinde ekosistemlerin kontrolünü ele geçirdi ve "Güney’i yiyen sarmaşık" olarak anılmaya başladı; çünkü günde 30 santimetreye kadar büyüyerek önüne çıkan tüm canlıları ve bitkileri kaplıyor, boğuyordu.^[12]

The Nature Conservancy

Bu tür olaylar, dün olduğu gibi bugün de devam etmektedir. “Egzotik” ya da “yararlı” olduğu düşünülen türler hâlâ, çoğu zaman farkında olunmadan, farklı kıtalara taşınıyor. Ülkemizde bulunan yeşil papağan, aslan balığı, zebra midyesi gibi türler de istilacı türlere örnek verilebilir.^[13]

Bu konudaki en dikkat çekici örneklerden biri 2016 yılında San Francisco Havalimanı’nda yaşanmıştır. Yetkililer tarafından ele geçirilen bir kargo paketinde, Asya’da hem atıştırmalık hem de doğal ağrı kesici olarak tüketilen Asya dev eşekarısına ait canlı larvalar tespit edilmiştir. Muhtemelen iyi niyetle hediye olarak gönderilen bu paket, eğer yakalanmamış olsaydı, ABD’deki arıcılık sektörü ve doğal ekosistemler için büyük bir tehdit oluşturabilirdi.

Çünkü bu dev yaban arıları, bal arılarına saldırarak onları kısa sürede yok edebilmekte ve bu durum hem polinasyon süreçlerini sekteye uğratmakta hem de tarımsal üretimi ciddi şekilde riske atmaktadır. Aynı zamanda, doğal dengeyi bozarak yerel ekosistemlerde geri dönüşü zor etkiler yaratma potansiyeli taşımaktadır.

Koruma Bilimi: Başarılar, Sınırlılıklar ve Gelecek

Modern koruma bilimi, istilacı türlerin ekosistemler üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmayı amaçlayan çeşitli stratejiler geliştirmiştir. Kimyasal mücadele, biyolojik kontrol (doğal düşman türlerin salınması) ve mekanik toplama yöntemleri günümüzde en sık kullanılan yaklaşımlar arasında yer alır. Ancak bu yazıda da bazı örneklerini okumuş olduğunuz üzere, yöntemlerin çoğu kısa vadeli çözümler sunmakta; yüksek maliyetleri, sınırlı etki süreleri ve bazı durumlarda çevresel yan etkileri nedeniyle istenen başarıyı kalıcı olarak sağlayamamaktadır.

Yine de umut verici örnekler de yok değildir. Örneğin, 1993 yılında Güney Atlantik’teki St. Helena Adası’nda, yanlışlıkla Güney Amerika’dan taşınan kabuklu bir bit türü, yerli sakız ağaçlarını tehdit etmeye başlamıştı. Bunun üzerine bilim insanları, istilacı böceklerle beslenen uğur böceklerini adaya bıraktı. Bu biyolojik kontrol yöntemi sayesinde istilacı popülasyon baskılandı ve 1995’ten bu yana zararlı tür ortadan kalktı. Sakız ağaçları ise yeniden büyümeye başladı.

Benzer bir başarı öyküsü, Kaliforniya açıklarındaki Santa Cruz Adası’nda yaşandı. 2005 yılında başlatılan sistematik bir av operasyonu sonucunda, adanın yerli ekosistemini tahrip eden yabani domuzlar tamamen ortadan kaldırıldı. Bu müdahale sayesinde, adada nesli tehlike altında olan sekiz farklı tür toparlanma sürecine girdi.

Tüm bu çabalara rağmen, doğayı koruma mücadelesinde hâlâ ciddi bir hız kaybı yaşanıyor. Geleneksel yöntemler; istilacı türlerin yayılımı, habitat kaybı ve iklim değişikliği gibi birbirine bağlı ve karmaşık çevresel tehditler karşısında artık yeterli değil. Bu nedenle yalnızca reaktif değil, aynı zamanda proaktif ve yenilikçi stratejilere ihtiyaç duyuluyor.

Yeni nesil koruma yaklaşımları, genetik mühendislik, sentetik biyoloji, yapay zekâ destekli izleme sistemleri ve daha önce “uçuk” sayılan çözümlerden güç alacak gibi görünüyor. Örneğin, gelecekte biyomühendislik sayesinde istilacı türlere karşı dirençli bitki türleri geliştirilebilir. Otonom drone sistemleri, istilacı canlıları gerçek zamanlı olarak tespit edip etkisiz hâle getirebilir ya da yayılım haritaları oluşturabilir. Ya da türdiriltimi teknolojileri sayesinde zehre dirençli canlılar oluşturulabilir.

Sonuç

1910 yılında “göl ineği pastırması” hayaliyle gündeme gelen Hipopotam Yasası, Kongre’de kabul edilmedi. Ancak geride günümüzde hâlâ geçerliliğini koruyan önemli bir mesaj bıraktı: İnsanlık, doğayla kurduğu ilişkiyi yalnızca ihtiyaçları doğrultusunda değil, bu ihtiyaçların doğa üzerindeki etkilerini de dikkate alarak yeniden tanımlamak zorundadır.

Günümüzde türlerin yok oluş hızı küresel ölçekte hâlâ alarm verici seviyelerdedir. Yine de 19. yüzyıldaki kontrolsüz sömürü anlayışının aynı hızla devam etmemiş olması, başlı başına bir ilerleme sayılabilir. Artık dünyanın dört bir yanında kamu kurumları, araştırma merkezleri ve sivil toplum kuruluşları, biyolojik çeşitliliği koruma yönünde somut adımlar atıyor. Kaçak avcılıkla mücadeleden deniz ekosistemlerinin korunmasına, çevre bilincinin artırılmasından türdiriltimi teknolojilerine kadar çok çeşitli alanlarda çalışmalar yürütülüyor.

Ancak çağımızın çevresel krizleri, yalnızca iyi niyetle ve geleneksel yöntemlerle aşılabilecek boyutta değil. İklim değişikliğiyle birleşen bu çok katmanlı tehditler, bizden daha radikal, yenilikçi ve teknoloji odaklı çözümler talep ediyor. Doğayı korumak istiyorsak, artık daha cesur bir koruma anlayışına; kısacası, yeni bir çevresel paradigma inşa etmeye ihtiyacımız var.