Havai Fişekler Çok Eğlenceli; Ya Ödenen Çevresel Bedeller?

Dünyanın dört bir yanında yeni yıla havai fişek gösterileri ile giriliyor. Bu muhteşem ışık gösterileri, insanları şaşkınlık ve hayranlık içinde bırakıyor. Neredeyse bin yıldır yapılan bu gösteriler insanların hayatlarının bir parçası oldu artık. İnsanlar havai fişekleri marketlerden kolayca alıp arka bahçelerinde patlatıp eğlenceler yapıyorlar. Havai fişek gösterileri ile eğlenirken, doğal yaşamı nasıl etkilediğini düşünüyor muyuz acaba?

Havai Fişekler Kimyasal Kirlilik Yaratır

Son yıllarda artan havai fişek kullanımları yüzünden oluşan kimyasal kirlilik çok büyük boyutlara ulaşmış durumdadır. Eğer önlem alınmazsa, bu kirlilik artacak ve tüm canlıları olumsuz etkileyecektir.

Havada Asılı Kalan Metal Partiküller

Havai fişek dumanları küçük metal partikülleri açısından çok zengindir. Yüksek partikül seviyesi canlıların sağlığını olumsuz yönde etkiler. Bu partiküller çok küçük tanecikler olup havada asılı kalırlar ve solunum problemlerine yol açarlar. Bu partiküllere uzun süre maruz kalmak ise solunum ve kardiyovasküler hastalıklara yol açar.

ABD'de yapılan bir araştırmada, 4 Temmuz Bağımsızlık Günü’nde yapılan havai fişek gösterilerinden sonraki 24 saat içinde partikül yoğunluğunun %370'e kadar arttığı bulunmuştur.

Havai fişeklerindeki renkler farklı metallerin oluşturduğu bileşiklerden elde edilir. Bakırdan mavi, stronsiyum veya lityumdan kırmızı, baryum bileşiklerinden parlak yeşil veya beyaz renkler elde edilir. Kurşun ve krom metallerini içeren bileşikler oldukça toksiktir. Bazı ülkelerde bu metalleri içeren havai fişekler yasaklanmıştır.

NASA

Suya Karışan Perklorat Bileşikleri

Bu metallerin yanı sıra oksitleyici olarak kullanılan perklorat bileşikleri de kimyasal kirlilik yaratmaktadır. Yapılan araştırmalarda havai fişek gösterilerinden sonra yakınlardaki su kaynaklarında perklorat konsantrasyonunun önemli ölçüde arttığı, bazı durumlarda ortalama değerin 1000 katından fazla arttığı görülmüştür. İnsandaki perklorat alımının artmasının tiroid hormonlarının üretimine müdahale edebileceğine dair endişeler vardır.

Zehirli Gazlar

Ayrıca havai fişek patlamalarında azot dioksit ve kükürt dioksit gibi gazlar da üretilir - ki bu gazlar solunum problemelerine yol açarlar.

Londra'daki araştırmacılar, Hindistan’da yapılan Diwali ve Londra’da yapılan Guy Fawkes kutlamalarından sonra havadaki partikülleri topladılar. Bunların, trafikten kaynaklanan kirlilikten daha fazla toksisite içerdiğini buldular. Hindistan'da kaydedilen solunum problemlerinde %30 ila %40'lık artışın, Diwali kutlamaları sırasında atılan havai fişeklerden kaynaklı olduğu düşünülüyor.

Havai Fişekler Doğal Hayata da Zarar Veriyor!

Havai fişeklerin dünyayı bizimle paylaşmaya çalışan diğer canlıların yaşamını da olumsuz etkilediğini hepimiz biliyoruz; ama etkiler, sandığımızdan da fazla olabilir. Örneğin en basitinden arka bahçemizde patlayan havai fişeklerin etrafta yaşayan diğer canlıları nasıl etkilediğini düşündünüz mü hiç?

Yüksek sesler ve parlak ışıklar bizim için çok eğlenceli olabilir ama diğer canlılar için tam bir kabustur. Örneğin kuşlar, yüksek sesler onları o kadar çok strese sokar ki kaçmaya çalışırken, oraya buraya çarparak yaralanıp ölme riskleri çok fazla artar.

En acı örneklerden biri 2010 yılında, Amerika'da küçük bir Arkansas kasabası olan Beebe'de yaşanmıştır. Havai fişek gösterilerinden sonra, 5000'den fazla kırmızı kanatlı karatavuk kuşu ölmüştür.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

The New York Times

Amsterdam Üniversitesi’ndeki araştırmacıların hazırladığı aşağıdaki videoda 2017 ve 2018 yeni yıl kutlamalarında atılan havai fişeklerden sonra, Hernijnen'deki KNMI hava radarına giren su kuşları vardır. Görüntülerdeki kırmızı lekeler yağmur bulutları olup, aniden ortaya çıkan kırmızı-yeşil renk kalabalığı ise panikle ve stresle havai fişeklerden uzaklaşmak için daha yükseklere çıkan kuşlardır. Doğal uçuş ortamları olmayan bu irtifalarda uçmak kuşları olumsuz yönde etkilemektedir.

Havai fişeklerin kuşlar üzerindeki etkilerini daha çok biliyoruz ama ya diğer hayvanlar? Çalışmalar yapıldıkça diğer hayvanlar üzerindeki etkileri de ortaya çıkacaktır. Bu konuda daha fazla bilgiyi buradaki yazımızdan alabilirsiniz.

Neler Yapabiliriz?

Aslına bakarsanız kesin çözüm, havai fişeklerin tümden yasaklanmasıdır; ama bilim insanları bunun gerçekleşmeyeceğini düşündüğünden, daha az zararlı havai fişek bileşimlerini bulmak için uğraşıyorlar. Örneğin son yıllarda, havai fişek bileşimlerinde perklorat bileşiklerini kullanma ihtiyacını azaltan bileşimler geliştirilmiştir.

Bazı ülkeler toksisite oranı yüksek olan havai fişeklerin satılmasını ve kullanılmasını yasaklamıştır; ama ülkelerin çoğunda bu havai fişekler hala kullanılmaktadır.

İnsanların duyarlılıkları ile başlatılan kampanyalar da bazen işe yarayabilmektedir. Örneğin, İngiltere'deki büyük süpermarket zincirlerinden biri olan Sainsbury's, 2019 yılından beri havai fişek satmamaktadır.

Eğer illa havai fişekler kullanılacaksa, doğal yaşam mutlaka düşünülmelidir. Tek başınıza veya arkadaşlarınızla havai fişek fırlatacaksanız bile, yaşadığınız yere bağlı olarak, çevrenizdeki doğal yaşamı ve hayvanları düşünmelisiniz.