Eliminasyon İletişimi Nedir? Bebeklere Doğumdan İtibaren Tuvalet Alışkanlığı Kazandırmak Neden Önemlidir?

Eliminasyon iletişimi (İng: "elimination communication"), bir bebeğe bakım veren kişinin (ebeveyn, bakıcı, vs.) doğru zamnalama, sinyalleme, işaretleme ve içgüdüleri kullanarak dışkılama ve işeme ("eliminasyon") ihtiyacını gidermesini hedefleyen bir yöntemdir. Bebek bezlerine ihtiyaç duymayan (veya bu ihtiyacı azaltmayı hedefleyen) bu yöntemde bakıcılar, bebeklerin bedensel ihtiyaçlarını daha yakından takip ederek, bebek bezi içine değil de tuvalet gibi uygun görülen bir yere çiş ve kakalarını yapmalarını sağlarlar. Bu konuda uzmanlaşılana kadar bebek bezinden de yardım alınabilir; ancak amaç, bu bağımlılığı en aza indirmektir. Eliminasyon iletişiminin ikinci bir amacıysa, bakıcı ile bebek arasındaki iletişimi güçlendirmek, böylece bakıcının bebekle ortak bir döngüye girerek daha yakın bir bağ kurmasını sağlamaktır.

"Eliminasyon iletişimi" terimi, bebek bezine erişimi olmadığı için bu yönteme başvuran daha az sanayileşmiş ülkelerde ve avcı-toplayıcı kültürlerde kullanılan yöntemden gelmektedir. Bu yöntem, doğumdan hemen sonra uygulamaya konulabilir ve 0-4 ay arası, yöntemi uygulamaya başlamak için en iyi zaman aralığıdır. Fakat teknik olarak herhangi bir yaşta bu yöntem kullanılmaya başlanabilir. Ayrıca tam zamanlı, yarı zamanlı veya arada sırada da uygulanabilir.

İyi ama neden? Neden böyle bir şeye ihtiyaç duyuluyor? Neden sadece bebek bezi kullanıp geçmiyoruz? Bunu anlamak için, bebek bezlerine biraz daha yakından bakmakta fayda var.

Tek Kullanımlık Bebek Bezleri

Tek kullanımlık bebek bezlerinin hayatımıza girmesi, yaklaşık 40 sene öncesine dayanıyor. Bu ürünler ebeveynlerin hayatını oldukça kolaylaştırmış olsa da bebekler için kısa ve uzun vadede bazı istenmeyen sonuçları da beraberinde getiriyor. Tahmin edebileceğiniz gibi bunun nedeni, bebek bezinin yapısında bulunan kimyasalların bebeklerin en hassas vücut bölgelerinden bir kısmıyla doğrudan ve uzun süreli temasıdır. Dahası, her ne kadar bu bezlerin emiciliği şaşırtıcı bir kimyaya sahip olsa da bebeğin kendi dışkısı ve idrarının üzerinde uzun süreler oturuyor olmasının pek bir hijyenik tarafı yoktur. Ancak modern dünyada bebeklerin ulu orta idrar ve dışkı yapmasındansa, ihtiyaçlarını bu tür bezlere yapmaları genel olarak daha hijyenik ve kontrol edilebilir bulunmaktadır.

İçeriğinde ve oranında değişiklikler olabilmekle birlikte, birçok bebek bezi çeşitli boyalar (Disperse Blue 106/124, Disperse Yellow 3, Disperse Orange 3), koku maddeleri (sitral), klor, sodyum poliakrilat, akrilik asit, dioksinler ve diğer bazı kimyasalları içerebilmektedir.^[1] Bu kimyasalların hangi oranda kullanımının bebeğe ne kadar zarar verebileceği tartışmalı olmakla birlikte, sonuç olarak bebeğin bu kimyasal maddelerle sürekli temas halinde olduğu gerçeği göz ardı edilemez. Bu durum, bebeklerin idrar ve dışkı ile ilişkisine farklı perspektiflerden yaklaşma çabasını doğurmuştur.

Yılda 4,1 Milyon Ton Bebek Bezi!

Her şeyden önce, bebek bezlerinin çevreye de çok ciddi bir yükü vardır: ABD Çevre Koruma Ajansı'nın yayınladığı verilere göre, 2018 yılında üretilen bebek bezi miktarı 4,1 milyon ton civarındadır.^[2] Üstelik bu atığın geri dönüşüm miktarı ile ilgili kayda değer bir veri bulunmamaktadır. Bu atıkların bozunmasının 500 yıl sürebileceği öngörülmektedir.

Adept Dad

Tek kullanımlık bebek bezlerinde bulunan bileşenlerin içinde açık ara en pahalı bileşen plastiktir, bu plastik yüksek raf ömrü, ısı ve hava koşulu gibi çevresel etmenlere dirençli olacak dayanıklılıkta üretilir. Sorunsa burada yatar: Bebek bezini parçalanmaya ve bozunmaya karşı dirençli yapan unsurlar, aynı zamanda onu doğada da parçalanamaz bir atık haline getirir.^[3]

National Geographic'te 2019 yılında yayınlanan sayılara göre şimdiye kadar üretilen tüm plastiklerin yarısı son 15 yılda üretilmiştir ve bu üretim, 1950'de 2,3 milyon tondan, 2015'e kadar 448 milyon tona katlanarak yükselmiştir (2050 yılına kadar iki katına çıkacağı öngörülmektedir).^[4]

Bebek Bezi Ekonomisi

Bebek bezleri genellikle tek başına kullanılmaz; bebek bezi kullananlar çoğu durumda pişik kremi, pudra, yağ ve ıslak mendil de kullanmaktadır. Pudra kullanımından söz etmişken, Johnson & Johnson (J&J) firmasına ait talk pudrasının asbest içerdiği ve yumurtalık kanseri geliştirmesine sebep olduğunu iddia eden kadınlara tazminat ödenmesine yönelik temyiz başvurusunun reddedildiğine de değinmekte fayda var. Johnson & Johnson, ürünlerindeki asbest bulgularından hatalı test yöntemleri ve kalitesiz bilimin sorumlu olduğunu savundu.^[5] Öte yandan şirket, geçen yıl talk bazlı bebek pudralarının satışını ABD ve Kanada'da sonlandırdı.^[6]

İşin sağlık ve çevre boyutunun yanı sıra maddi bir boyutu da elbette söz konusudur. Bebek bezlerinin maliyeti; kullanım süresine, miktarına ve kullanılan bebek bezine de bağlı olmak üzere değişir. Ancak ortalama bir bebek sadece ilk yaşına kadar 2.700'den fazla bebek bezi kullanabilir ve bunun tek kullanımlık bebek bezi başına ortalama 0.20 dolarlık fiyatı olduğu gözetilirse, yılda 550$'dan fazla bir maliyete karşılık gelebilir. Bu, sadece bebek bezinin maliyetidir ve krem, pudra, ıslak mendil ya da yağ gibi ürünlerin fiyatı buna dahil değildir. Dolayısıyla aslında devasa bir pazardan söz ettiğimiz hatırlanmalıdır.^[7]

Bebek Beziyle Ortaya Çıkan Sağlıksız Pozisyon ve Açıklanamayan Ağlamalar

Sindirim sistemini inceleyen bazı araştırmacılar, bağırsakların boşaltılması sırasında doğal insan postürünün çömelmek olduğu tespit etmişlerdir.^[8] Bunun nedeni ise oldukça öngörülebilirdir: Ormanda olduğunuzu ve boşaltım yapacağınızı düşünürseniz, muhtemelen hepimizin bulunacağı pozisyon da çömelme pozisyonu olacaktır. Alafranga tuvalet ise çömelme pozisyonunu engellemektedir. Buna bağlı olarak, dışkılamada problem yaşayan kişilere, klozette çömelme pozisyonunun sağlanabilmesi için tabure kullanımı önerilmektedir. Böylece daha az zorlanma ve süreğen bir bağırsak hareketi ile dışkılama sonuçlanmaktadır. Bebek bezleri ise bebeklere böyle bir pozisyon sağlayamaz.

Evidently Cochrane

İşte bundan yola çıkan bazı çocuk gelişimi uzmanları, bebek bezi kullanımından uzaklaşmayı sağlayan bazı yöntemler geliştirmişlerdir. Bunlardan biri olan Eliminasyon İletişimi, bebek bezinden kurtulmayı sağlamakla kalmaz; aynı zamanda güvenli bir çömelme pozisyonunu içerir. Yapılan bir çalışmada, Eliminasyon İletişimi ile boşaltım yapan bebeklerin, bebek bezi kullanan bebeklere göre 6. haftada ortalama %50.3 daha az ağladığı tespit edilmiştir.^[9] Peki nedir bu Eliminasyon İletişimi?

Eliminasyon İletişimi ile Bez Kullanımını Bırakmak...

Bebekler onlarla ilgilenenler ile konuşmuyorken bebeklerle nasıl "iletişim" kurabileceği bir soru işareti olabilir. Ancak bebeklerin konuşmaması, onların iletişim kurmadıkları anlamına gelmez. Eliminasyon İletişimi yeni bir trend değildir, dünyanın bir çok yerinde bunu uygulayan medeniyetler bulunmaktadır ve aslında tam olarak bir "tuvalet eğitimi" değildir.

Uygulama, temelde şu şekildedir: Bebekler, tuvaletleri geldiklerinde bir takım sinyaller verirler. Bunlar, bebekten bebeğe değişebilmekle birlikte; genellikle gerginlik, bacaklarını çekme, ıkınma, homurdanma şeklinde olabilir. Bu sinyali tanıyan ebeveyn (veya bir diğer bakıcı), bu işaretle karşılaştığında bebeği tuvalete, lavaboya, lazımlığa ya da tercih ettiği herhangi bir kovaya gider ve bebeğin sırtını kendi karnına yaslayıp bacaklarını ise nazikçe kendine doğru çeker. Tıpkı cenin pozisyonunda olduğu gibi... Bu esnada bebek ile iletişim kurmak ve ona tuvalet ile ilişki kurması için ipucu vermek oldukça önemlidir. Yani bebek, idrarını yaparken belirlediğiniz bir sesi (örnek: "şşş"), dışkısını yaparken ise belirlediğiniz başka bir sesi her seferinde çıkarırsanız, bebek bu sesleri idrarı ve dışkısı ile ilişkilendirir.

Eliminasyon İletişiminin 4 Bileşeni

Yazı başında da belirttiğimiz gibi, eliminasyon iletişiminin 4 temel bileşeni vardır: zamanlama, sinyalleme, işaretleme ve içgüdü.

Zamanlama

Zamanlama, bir yavrunun eliminasyon ihtiyacının doğal zamanlamasını ifade eder. Yeni doğan bebekler yaklaşık her 10-20 dakikada bir çiş yapma ihtiyacı duyarlar; ancak bunun ne düzende olduğu bebekten bebeğe değişebilir. Daha büyük çocuklar da düzenli olabilirler ama son yeme veya uyku saatine göre düzenleri değişebilir. Çocukların yaşı ilerledikçe, birbirini takip eden iki eliminasyon ihtiyacı arasındaki süre de artar. 6 aylık olduklarında, bebeklerin birçoğu uyanıkken en azından 1 saat boyunca eliminasyon ihtiyacı hissetmeyebilirler, derin uykudayken ise bu ihtiyacı hiç hissetmezler.

Dışkılama ihtiyacı ise daha düzensiz ve çocuğun bağırsak hareketleriyle ilgilidir: Bazı çocuklar günde birkaç kez dışkılarken, bazıları birkaç günde bir dışkılayabilir. Bazı ebeveynler, 3 aylık bebeklerin bile dışkılama ihtiyacını geciktirebildiklerini belirtmektedir; bu durum, onların eliminasyon iletişimini öğrenmelerinin mümkün olduğunu göstermektedir. Kendi çocuğunuzun idrar ve dışkı düzenini takip ederek, doğru zamanlamayı tutturma ihtimalinizi arttırabilirsiniz ve aynı zamanda size de uygun zamanlarda çocuğunuzu tuvalete götürerek onun sizin döngünüzle uyuşmasına aracılık edebilirsiniz.

Sinyalleme

Sinyalleme, bakıcının bebeğin verdiği sinyalleri takip ederek eliminasyon ihtiyacını fark etmesi demektir. Bazı bebekler eliminasyon ihtiyacını çok küçük yaşta bile çok net sinyallerle bildirirler; bazı bebeklerin sinyallerini tespit etmek içinse daha çok çaba sarf etmek gerekir. Kimi ise hiçbir sinyal vermez. Ayrıca verilen sinyalin türü ve şiddeti de bebekten bebeğe, zamandan zamana değişebilir. Bu sinyaller bir yüz ifadesi, belli bir ağlama türü, kıvranma ve aniden gelişen huzursuzluk olabileceği gibi, bambaşka ve bebeğe özgü bir sinyal de olabilir.

Bu sinyalleri tespit etmenin en iyi yolu, 2 hafta boyunca bebeği bebek bezsiz bırakıp gözlemektir. Böylece bu sinyallere daha duyarlı hale gelebilir ve doğrudan gözle görebilirsiniz. Örneğin meme emen bebeklerin birçoğu, eliminasyon ihtiyacı hissettiğinde memeyi bırakıp tekrar emme, sonra tekrar bırakıp tekrar emmeye başlama gibi davranışlar sergilerler. Dışkılama içinse homurdanma ve gaz çıkarma yaygın sinyallerdir.

Bebekler büyüdükçe, sinyalleri de daha bilinçli ve kontrollü hale gelir; hatta bir süre sonra bebekler, eliminasyon ihtiyacı duyduklarında ebeveynlerine bu ihtiyacı elleriyle sinyalleyebilirler. Bu noktada bebeklere işaret dilini öğretmek de bir yöntem olabilir; çünkü "tuvalet" işaretini öğrenen bir bebek, bu işareti yaparak ihtiyacını bildirebilecektir.

İşaretleme

İşaretleme, bebek tarafından değil, bakımveren tarafından verilen bir işarettir. Bu, bir ses veya diğer türden bir işaret olabilir ve amacı, bebeğin eliminasyon ihtiyacını giderebileceğini söylemektir. Bunu yapmak için Pavlovyen eğitim kullanılabilir; yani bebek işerken veya dışkılarken belli işaretler veya sesler çıkararak, bebeğin bu işaret ve seslerle eliminasyon ihtiyacını ilişkilendirmesi sağlanır. Bebek bunu bir kez öğrendikten sonra, bu işaret verildiğinde (eğer ihtiyacı varsa) eliminasyon ihtiyacını gidermeye çalışacaktır. Yaygın kullanılan işaretler arasında "çişşş", "hmm hmm", "psss pssss" gibi sesler ve çömelme hareketi, belirli el hareketleri gibi görsel işaretler vardır.

İçgüdü

İçgüdüde faydalanılan, bakımveren ile yavru arasındaki bağın evrimsel kökenlerine güvenmektir. Kimi zaman bebeğinizin eliminasyon ihtiyacı olabileceğinin aklınıza gelmesi ("hissetmeniz"), bu ihtiyacı gidermek için iyi bir fırsat olabilir. Bunu fark ettiğiniz anda ötelemek yerine ona öncelik verirseniz, içgüdülerinize ne zaman güvenmeniz gerektiğini daha iyi öğrenebilirsiniz. İçgüdülere güvenmek, diğer 3 bileşeni de daha başarılı bir şekilde yerine getirmenizi sağlayacaktır.

Eliminasyon İletişiminin Avantajları

Bu yöntem sayesinde bebeğin cildi daha fazla nefes alır, daha az atık üretilmiş olur, bebek ebeveynleri ile daha güçlü bir ilişki kurar, daha erken yaşta mesanenin eksiksiz boşaltılabilmesini ve mesane farkındalığını sağlar, daha doğal bir yürüyüşü kazanır ve ücretsizdir. Dezavantajı olarak sayılabilecek şey ise bebeğinize daha çok dikkat etmeniz ve ilgi göstermeniz gerekebilir - ki bu da zaman alıcıdır.

Eliminasyon İletişimine Yönelik Eleştiriler

Bu yöntem, tartışmasız değildir: Bazı eleştirmenler, bebeğin bu duruma hazır olmasının beklenmemesini veya ebeveynlerinin bebeğe saatlerce vakit ayırmasına neden olduğunu söyleyerek karşı çıkmaktadırlar. Bu kişiler, geleneksel lazımlık eğitimini tavsiye etmektedir. Bu tavsiye, "hazırlık yaklaşımı" olarak bilinen ve Thomas Brazelton tarafından yapılan araştırmalara dayanır.^[10] 2 ve 3 yaşlarındaki çocuklar, bu eğitimi almaya uygun görülür. Ancak Thomas Berry Brazelton'ın P&G Corporation tarafından finanse edilen Pampers Ebeveynlik Enstitüsü'nün başkanı olarak görev yapması ve bebek bezi için Pampers reklamına katılması sebebiyle bu konudaki fikirlerinin tarafsızlığı sorgulanmaktadır.^[11]

Sonuç

Çoğu durumda bebek bakımında evrensel doğrular yoktur; sadece bebeğe fayda sağladığı ve zarar verdiği bilinen bazı gerçeklere ek olarak, geniş bir gri bölge vardır. Bu gri bölgede olan uygulamaları genel geçer olarak nitelemek zordur; bakımverenler (örneğin ebeveynler), kendileri ve bebekleri için en uygun olan uygulamaları seçmelidirler. Eliminasyon iletişimi de evrensel olarak faydalı bulunan bir yöntem değildir; kimi ebeveynlerin bu tür bir iletişimi öğrenecek ve uygulayacak vakitleri olmayabilir. Fakat eğer burada anlattıklarımız makul ve uygulanabilir geliyorsa ve diğer yöntemlerle ilgili sıkıntılar çekiyorsanız, eliminasyon iletişimi sizin için faydalı bir araç ve bebeğinizle etkili bir iletişim kurma yöntemi olabilir.