Dusicyon avus: Güney Amerika'nın Antik "Evcil Tilkisi"yle Tanışın!

Tilki deyince insanların aklına genellikle masallarda, çizgi filmlerde veya belgesellerde sıkça karşımıza çıkan kızıl tilki gelir. Bu oldukça normaldir çünkü kızıl tilkiler (Vulpes vulpes) ülkemizde ve dünyada çok yaygın bir şekilde bulunur.

Aslında tilki uzun kürkü, sivri kulakları ve dar burnu ile küçükten orta büyüklüğe kadar değişen, köpekgillerin (Canidae) üyesi olan hayvanlardan herhangi birini ifade eder. Dar anlamda tilki, "gerçek tilkiler" olarak sınıflandırılan ve Vulpes cinsine ait yaklaşık 10 türü kapsar.^[1]

Pexels

Vulpes cinsi dışında sınıflandırılan birkaç tilki türü daha vardır. Bu türler arasında Kuzey Amerika gri tilkisi, beş Güney Amerika tilki türü, yarasa kulaklı tilki ve yengeç yiyen tilki bulunur.

Tilkiler, geniş bir coğrafi alanda ve farklı ekosistemlerde yaşarlar. Her bir tür, yaşadığı ortamın gereksinimlerine uyum sağlayarak farklı fiziksel ve davranışsal özellikler geliştirmiştir. Örneğin, Arktik tilkisi soğuk iklimlere uyum sağlamak için kalın kürk geliştirirken yarasa kulaklı tilki büyük kulaklarıyla sıcağa dayanıklı hale gelmiştir.

Genellikle gececil olan tilkiler, küçük memeliler, kuşlar, böcekler ve meyvelerle beslenirler. Zekâları ve kurnazlıkları ile bilinen bu hayvanlar, çeşitli mitolojilerde ve halk hikayelerinde de önemli yer tutar. Aslında modern insanlar da dahil olmak üzere birçok insan türü, tarih boyunca tilkilerle aynı ortamlarda yaşamıştır.

Modern insan, yani Homo sapiens, zamanla bazı hayvan türlerini evcilleştirmiştir. Bunlar arasında en bilinenleri köpekler, kediler, inekler, koyunlar, domuzlar ve tavuklardır. Bu canlılar günümüzde dünyanın hemen hemen her yerinde varlıklarını sürdürmektedir. Sanılanın aksine, tilkiler de evcilleştirilmiştir ve bu süreç, ünlü bir deney olan Belyaev'in Gümüş Tilki Deneyi ile dikkat çekmiştir.

Belyaev'in Gümüş Tilki Deneyi, tilkilerin evcilleştirilebileceğini ve evcil hayvanlara özgü davranış özellikleri kazanabileceğini göstermiştir. Bu deneyde, tilkilerin seçici olarak yetiştirilmesi sonucunda daha uysal ve insan dostu bireyler elde edilmiştir. Bu deney, evcilleştirmenin genetik temelleri hakkında önemli bilgiler sunmuştur. Ek olarak evcil gümüş tilkiler ABD gibi ülkelerde evcil hayvan olarak da beslenmektedir.

ScienceNews

Ancak, tilkilerin evcilleştirilme tarihleri çok daha eskiye dayanmaktadır. Öyle ki antik dönemlerde avcı-toplayıcı topluluklar, tilkileri evcil hayvan olarak beslemiş olabilirler. Bu insanlar tilkileri o kadar çok sevmişler ki onları "ahirete" kadar yanlarında taşımak istemişledir. Arjantin'in Patagonya bölgesinde bulunan 1.500 yıllık bir mezarlık alanında, insan iskeletinin yanında gömülü bir tilki bulunmuştur. Bu bulgu, tilkilerin geçmişte insanlar tarafından sevilen ve değer verilen yoldaşlar olabileceğini düşündürmektedir.^[2]

Cañada Seca'da Keşfedilen Esrarengiz Tilki

İlk olarak 1991'de keşfedilen Cañada Seca arkeolojik alanı, Patagonya'nın kuzeybatısında yer alıyor ve bir avcı-toplayıcı topluluğun en az 24 üyesinin kalıntılarını içerir. Bu mezarlardan birinde, araştırmacılar tanımlanamayan bir köpekgil iskeleti bulmuşlardır. Ancak, bu hayvan ve insan mezar arkadaşının ilişkisi uzun süre belirsizliğini korumuştur.

Gizemi Aydınlatan Araştırma

2024 tarihli bir çalışmada bu gizemi çözmek için antik kemiklerin genetik, morfolojik ve izotop analizleri gerçekleştirilmiştir. Bu analizler, kemikleri bulunan hayvanın daha önce düşünüldüğü gibi gri bir tilki (Urocyon cinereoargenteus) değil, yaklaşık 500 yıl öncesine kadar Güney Amerika'da yaşayan ve artık nesli tükenmiş bir tür olan Dusicyon avus olduğunu ortaya çıkarmıştır. Dusicyon avus, 10-15 kg arasında tahmini vücut ağırlığına sahip orta büyüklükte bir tilkidir. Fosil kayıtları bu türün Güney Brezilya, Uruguay, kuzeydoğu Arjantin, Pampa ve Patagonya dahil olmak üzere geniş bir coğrafi dağılıma sahip olduğunu göstermektedir. Türün açık alanlar ve çeşitli iklim koşullarına uyum sağladığı bilinmektedir.

ArtStation

Çalışmanın en dikkat çekici sonuçlarından biri, bu tuhaf mezarın sosyal bağlamını aydınlatması olmuştur. Önceden, insan ve tilki kemiklerinin "karışık" halde bulunması, bu düzenlemenin kasıtlı mı yoksa tesadüfi mi olduğunu anlamayı zorlaştırıyordu. Ancak tilki kemiklerindeki karbon ve nitrojen izotoplarını inceleyen araştırmacılar, hayvanın vahşi bir tilkiden daha fazla bitki ve daha az et içeren, insanlarınkine benzer bir diyetle hayatta kaldığını belirlediler. Bu bulgu, hayvanın sistematik olarak beslendiğini ve avcı-toplayıcılar için muhtemelen bir yoldaş veya evcil hayvan olduğunu göstermektedir.^[3]

ResearchGate

Bu canlıların yaşamları boyunca insanlarla güçlü bir bağ kurmuş olması, sahiplerinin veya etkileşimde bulundukları insanların ölümünden sonra mezar eşyası olarak yerleştirilmelerinin başlıca sebebi olmuştur. Bu sonuç, hayvanın kemiklerinin radyokarbon tarihlemesiyle de desteklenmektedir; bu tarihleme, tilkinin ilgili insanla aynı dönemde gömüldüğünü göstermektedir.

Ek olarak Dusicyon avus, Güney Konisi'ndeki (İng: "Southern Cone") tarih öncesi toplumlarla en güçlü etkileşim kanıtlarını gösteren yabani köpekgildir. Yani bu tilki türü, o dönemde insanlar ile yakın ilişkiler kurmuş ve bu ilişkilerin izleri arkeolojik kayıtlarda net bir şekilde görülmektedir. Bu türe ait çok sayıda arkeolojik kayıt, insan yerleşimleri ile ilişkilidir ve iki tür arasında önemli ve belirgin sembolik bağlantılar olduğunu göstermektedir. Örneğin, Loma de los Muertos sahasında bir birey mezarlık alanında tek başına gömülmüş ve evcil hayvan olarak yorumlanmıştır. Río Luján 1 sahasında ise bu türe ait bir kafatası insan mezarı için mezar hediyesi olarak yerleştirilmiştir.

Güney Amerika'da İnsan-Tilki İlişkileri

Güney Amerika, 11 mevcut köpekgil türüyle büyük bir çeşitliliğe ev sahipliği yapar: Bunlar Atelocynus microtis, Cerdocyon thous, Chrysocyon brachyurus, Speothos venaticus, Urocyon cinereoargenteus ve Lycalopex cinsine ait altı türdür. Ayrıca, bu bölgede bir zamanlar yaşayan iki soyu tükenmiş köpekgil de bulunur: Yazının ana konusu olan Dusicyon avus ve Falkland/Malvinas Adaları'na özgü Dusicyon australis. Palaeogenetik çalışmalar, bu iki Dusicyon türünün yaklaşık 16.000 yıl önce ayrıldığını göstermektedir.

Etnografik araştırmalar, yabani hayvanlarla insanların etkileşimlerinden doğan çeşitli ilişki türlerini göstermiştir. Bu ilişkiler, avdan evcil hayvana kadar değişebilir. Örneğin, Amazon yerli topluluklarında genç yabani köpekgiller sıkça evlat edinilmekte ve aile bireyi gibi muamele görmektedirler. Benzer şekilde, evcil köpekler de (Canis lupus familiaris) avcılıkta yardımcı, koruyucu ve yoldaş olarak önemli roller üstlenmişlerdir.

Güney Amerika toplumları, çevrelerinde yaşayan yabani köpegillerle çeşitli ilişkiler sürdürmüşlerdir. Ancak, insanlar ve yabani tilkiler arasındaki ilişkiler üzerine yapılan araştırmalar sınırlıdır. Arkeolojik buluntular, tilkilerin Güney Amerika toplumlarında ekonomik ve sembolik roller oynadığını göstermektedir. Örneğin, Arjantin ve Peru'daki insan mezarlarında Peru çöl tilkisi(Lycalopex sechurae), And tilkisi ( Lycalopex culpaeus) ve Pampa tilkisi (Lycalopex gymnocercus) türlerine ait dişler kişisel süs eşyası olarak kullanılmıştır.

Dusicyon avus'un Nesli Neden Tükendi?

Çalışmanın bir diğer önemli noktası ise tilkinin neslinin tükenme nedenlerini araştırmasıdır. Bir hipoteze göre, D. avus evcil köpeklerle çiftleşerek bir melez soy oluşturmuş ve sonunda köpek gen havuzuna genetik olarak karışmış olabilir. Ancak, D. avus ile modern köpekler arasındaki genetik farklılık o kadar büyüktür ki muhtemelen yaşayabilir melez yavrular üretememişlerdir. Dolayısıyla bu tür bir melezleşmenin gerçekleşip gerçekleşmediği hâlâ kesinleşmemiştir. Bunun yerine son çalışmanın yazarları, hayvanın yok oluşunun muhtemelen iklim değişikliği ve insan müdahalesinin bir kombinasyonu nedeniyle olduğunu öne sürmüşlerdir.