Dünya'yı Tehdit Eden Salgın Hastalıklar: COVID-19 Sadece Bir Salgın. Diğerlerine Hazır mıyız?

COVID-19 pandemisi tüm Dünyada konuşuluyor; ancak şu anda gezegenimizi kasıp kavuran tek salgın SARS-CoV-2 virüsü kaynaklı değildir. Sadece devam etmekte olan salgınlar bir yana, yeni ve ''potansiyel salgın'' riskine sahip enfeksiyonlar da düzenli olarak Dünya Sağlık Örgütü'ne bildirilmektedir.

Bu yazımızda, COVID-19 pandemisi haricinde şu anda dünyada süregelen salgınları ele aldık. Son zamanlarda medyada yer alan potansiyel salgın riskine sahip bazı enfeksiyonları ve olası senaryolarını inceledik. Oldukça yaygın olan ve CDC, WHO gibi kurumların haklarında uyardığı şu hastalıkları ele alıyoruz:

• Dang Humması (İng: "Dengue Fever")
• Sarı Humma (İng: "Yellow Fever")
• Ebola Virüsü Hastalığı (İng: "Ebola Virus Disease")
• Orta Doğu Solunum Sendromu (İng: "MERS-CoV")
• Kolera Hastalığı (İng: "Chorela")
• G4 Domuz Gribi Virüsü (G4 EA H1N1)

Pexels, cottonbro

Elbette Dünya genelinde bunlar dışında yerel salgınlar ve başka enfeksiyonlar da var; lakin medyanın ve Sağlık Kuruluşlarının dikkat çektikleri, genellikle bu enfeksiyonlar olmuştur. Yazımızı okumadan önce COVID-19 pandemisinin bu hastalıklara göre oldukça yeni olduğunu ama buna rağmen çok hızlı bir yayılım gösterdiğini unutmamak gerekir.

Güneydoğu Asya ve Güney Amerika da Yükselen bir Tehlike: Dang Humması (Dengue Fever) Nedir?

Her yıl, yaklaşık 50-100 milyon insanın yakalandığı, 125'ten fazla ülkede yaygın bir şekilde devam eden bir hastalıktır. Aşısı ve kesin tedavisi bulunmayan enfeksiyonel bir hastalıktır. Hastalığın yayılmasında ana vektör, Dang virüsü taşıyan sivrisineklerdir. Virüsün bulaştığı insanların büyük bir kısmı asemptomatiktir, belirti gösteren kişilerde ise hastalık seyri hafif geçmekte olup, ölüm riski azdır. Hastalığa sebep olan virüs, yeni koronavirüs (COVID-19) ile benzer özellikler göstermektedir. Virüsün kuluçka süresi 3-14 gün arasında değişir. Kronik hastalığa sahip kişilerde daha ağır geçmektedir. Hastalığa yakalanan insanlarda ortaya çıkan belirtiler de yeni koronavirüs (COVID-19) ile benzerdir.

Virüsün belirtileri arasında genellikle akut yüksek ateş (40°C üzeri), baş ağrısı, göz ve çevresinde ağrı, kemik ve kas ağrısı (kişiler genellikle kemikleri kırılıyormuş gibi bir acı hisseder), kızamık benzeri kızarıklıklar (peteşi) vardır. Daha az görülmek ile birlikte bulantı, kusma, ishal, kaşınma, ağız ve burundan kan gelmesi sayılabilir. İlerleyen vakalarda kan damarlarında trombosit (pıhtılaştırıcı) azalması gibi sebeplere bağlı sızıntı sonucu organ yetmezliği, gastointestinal kanalda kanama, hemorajik ateş, düşük tansiyon, düşük kalp atım hızı (bradikardi), felç, amnezi (unutkanlık), akut karaciğer yetmezliği ve çeşitli enfeksiyonlar görülebilir.

Pixabay, skeeze

Dang hummasından korunmak için çöp birikintilerinin ve kirli su kaynağına sahip bölgelerin ilaçlanması gerekmektedir. Artan sıcaklık-nem ve yağışlar hastalığı taşıyan sivri sineklerin artmasına sebep olacağından potansiyel salgın riski söz konusudur. Küresel sıcaklıklar arttıkça, vektör kaynaklı hastalıkların insidansının artacağı yaygın olarak ifade edilmektedir. Son zamanlarda Dang Humması gibi bazı vektör kaynaklı hastalıkların yüksek bir ivme sergilenmesinin sebeplerinden birisi bu etken olabilir.

Dang humması, diğer bulaşıcı hastalıklardan daha yüksek bir oranda artmaktadır (2000-2013 arasındaki 13 yılda %400 artış göstermiştir). Yıllık dang humması insidansının yılda 100 milyon semptomatik vaka olduğu, yaklaşık 300 milyon asemptomatik enfeksiyon olduğu tahmin edilmektedir. En fazla vaka, Asya'da (vakaların %75'i) görülür ve bunu Latin Amerika ve Afrika takip etmektedir.

Dünya Sağlık örgütü salgın konusunda zaman zaman üst düzey uyarılar vermektedir. Hükumetler mücadele konusunda hassas olunmasını tavsiye etmektedir. Dünya Sağlık Örgütü dang hummasını ihmal edilen 16 tropik hastalıktan biri olarak görmekte ve olası risk ihtimali yüksek olan 10 hastalık listesinde bulundurmaktadır.

Pexels, Miguel Á. Padriñán

COVID-19 ve Dang Humması Hastalığı Hakkında Önemli Uyarılar:

Dang Humması sivrisinek ile bulaşan bir hastalıktır. COVID-19 ise solunum yollarından bulaşmaktadır. Tedbirsizlikte koranavirüsün daha hızlı bir yayılım sergilemesi solunum yolları ile bulaş riski yüksek olduğundan mümkündür. Ayrıca Dang Humması vektörü olan sivrisinek her bölgede çok fazla bulunmamakla birlikte, solunum yollarını kullanarak (hatta havadaki aerosoller yoluyla geçebileceği spekülasyonlarına sahip olan) SARS-CoV- 2 virüsü ve sebep olduğu COVID-19 hastalığı ile denk tutulamaz.

Dang Humması, İkinci Dünya Savaşından beri bilinen bir hastalıktır. Her iki hastalığın da kesin bir tedavisi, antiviral ilacı ve aşısı olmamasına rağmen, Dang humması virüsü hakkında birçok çalışma yapılmıştır. Virüsün yayılmasına sebep olan vektörünün durdurulmasına yönelik çok sayıda önlem geliştirilmiştir.

Her iki hastalık için de gerekli önlemlerin alınması bizleri koruyacaktır, lakin sivrisinekleri kovmak, öldürmek konusunda birçok yöntem varken, SARS-CoV-2'ye karşı alabileceğimiz önlemler genel hijyen, maske kullanımı ve sosyal mesafelendirme kurallarından ibarettir. Kişiler, uzun kıyafetler giymek gibi basit tedbirler ile kendini koruyabilir. Sivrisineklerden koruyucu ağlar altında uyumak, vücut losyonları kullanmak ve üremelerine sebep olacak yerleri azaltmak bizleri solunum yolları ile yayılan koranavirüse göre alacağımız tedbirlerden daha kolay koruyacaktır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Dang humması hastalığına yakalanan insanların %80’inde hiçbir semptom görülmemektedir. Hastalığa yakalanan her 100 kişiden 5’inde hastalık daha şiddetli geçmekte bu 5 kişinin yarısından daha azında ölüm ihtimali bulunmaktadır. İyi bir tedavi sonrası ölüm oranı %1 den daha azdır. COVID-19 hastalığında ise vakaların %90’ında ateş görülmekte olup %40-45’inin asemptomatik olduğu tahmin edilmektedir. Hastalık yaşlılarda ölüm oranı %7-9 arası olduğuna dahil iddialar vardır. Hastalık çoğu kişide hafif geçmekte olup öldürücülük oranı ortalama %0.5-2 civarı olduğu düşünülmektedir. COVID-19 tam olarak tanımlanmamış, ölüm ve yayılım olanları Dang Hummasında olduğu gibi çok iyi tahmin edilememektedir bu yüzden daha sıkı ve sert önlemler alınması doğaldır.

Farklı Coğrafyalarda Durum

Brezilya'da Durum:

1 Ocak 2020 ile 3 Temmuz 2020 tarihleri arasında ülkede, PLISA Health Information Platform for the Americas (PAHO) verilerine göre 1.135.243 vaka tespit edilmiş, 382 kişi ölmüştür. 2019 yılında ülkede 2.225.461 vaka tespit edilmiş, 789 kişi ölmüştür, uzmanlar bu seneki vakaların önceki seneki vakaları geçmemesini temenni etmektedir.

Yeni koronavirüs (COVID-19) salgınında ise durum, ilk vakanın tespit edildiği 26 Şubat 2020 den beri 1.496.858 vaka, 61.884 ölüm kayıtlara geçmiştir. Ölüm oranları arasında ciddi bir fark göze çarparken vaka sayıları birbirine yakındır.

Bolivya'da Durum:

1 Ocak 2020 ile 3 Temmuz 2020 tarihleri arasında ülkede, PLISA Health Information Platform for the Americas (PAHO) ve Wikipedia verilerine göre 82.793 vaka tespit edilmiş, 19 kişi ölmüştür. 2019 yılında ülkede 80.460 vaka tespit edilmiş, 23 kişi ölmüştür, önceki yıla göre vaka ve ölüm sayılarında ciddi bir artış gözlemlenmekte ve önceki yıldan daha fazla vaka 2020 yılının ilk yarısında görülmüştür.

Ülkede yeni koronavirüs (COVID-19) salgınında artış ilk vakanın tespit edildiği 11 Mart 2020 den beri 35.528 vaka, 1.271 ölüm kayıtlara geçmiştir. Ölüm oranı koranavirüste daha fazla iken ''Dang Hummasın'' da vaka sayısı daha fazladır.

Paraguay'da Durum:

1 Ocak 2020 ile 3 Temmuz 2020 tarihleri arasında ülkede, PLISA Health Information Platform for the Americas (PAHO) ve Wikipedia verilerine göre 219.541 vaka tespit edilmiş, 73 kişi ölmüştür. 2019 yılında ülkede 11.811 vaka tespit edilmiş, 9 kişi ölmüştür, önceki yıla göre vaka ve ölüm sayılarında çok ciddi bir artış gözlemlenmektedir, diğer salgının yükseldiği Güney Amerika ülkelerine oranla en fazla yükseliş Paraguay da görülmüştür.

Ülkede yeni koronavirüs (COVID-19) salgınında artış ilk vakanın tespit edildiği 11 Mart 2020 den beri 2.303 vaka, 19 ölüm kayıtlara geçmiştir. Dang Humması ve COVID-19 arasında çok ciddi bir fark vardır.

PLISA Health Information Platform for the Americas

Malezya'da Durum:

Malezya'da 2018 yılında, 80.615 vaka gözükürken; 2019 yılında, 130.101 vaka görülmüştür. Malezya Sağlık Bakanlığı ''Dang Humması'' izleme ve raporlama sitesi verilerine göre, 29 Aralık 2019 ile 2 Temmuz 2020 tarihleri arasında 55.762 adet vaka tespit edilmiş olup 92 kişi vefat etmiştir. Dang Humması Malezya’da, 25 Ocak 2020 de başlayan COVID-19 salgını günlük vakaları ve 2 Temmuz 2020 sürecine kadar tespit edilen toplam COVID-19 vakalarının çok üstünde bir tablo ile seyir etmektedir. Örnek vermemiz gerekirse 19 Haziran ile 2 Temmuz arasında ülkede toplam 114 kişide Koronavirüs tespit edilmişken bu oran Dang Hummasında günlük 200 küsür vakadır, 3 Temmuz 2020 tarihinde 298 vaka tespit edilmiştir (kuluçka süreleri göz önünde bulundurulmalıdır).

Malezya Sağlık Bakanı (Dr. Adham Baba) bu konuda şöyle demiştir:

Ülkedeki dang humması vakalarının yeni tip koronavirüs (COVID-19) vakalarının bir hayli üzerinde olduğunu görülmektedir. Dang tehlikesinin hafife alınmaması ve gerekli önlemlerin artırılması gerekmekte olup potansiyel riskler göz önünde bulundurulmalıdır. Haziran ve eylül ayları arasında İkinci Dang Humması dalgası öngörülmektedir, geçen yıla oranla vakalarda azalış kaydedilse de son sekiz haftada vakalar da gözle görülür bir artışının başlamıştır. Her hafta %8’lik bir artış gözükmektedir.

Malezya da bu tablolar gözükür iken sağlık bakanı ayrıca ''Dang hummasının'' yanı sıra Batı Nil, sarıhumma ve Zika virüsünün de yayılımına sebep olan Aedes cinsi sivrisinek türlerine karşı gerekli ilaçlama ve korunma önlemlerinin alınması gerektiğini belirtmiştir. Hali hazırda var olan COVID-19 pandemisi sebebiyle de alınması gereken önlemleri şöyle sıralamıştır:

Devlet daireleri ve özel sektör de dahil olmak insanların bu konu ile mücadeleleri teşvik edilmektedir. İnsanların haftada 10 dakikalarını ayırıp sivrisineklerinin üremesine engel olmak için yapacakları temizliğin, sosyal mesafeye dikkat etmenin, maske kullanmanın, elleri hijyen kurallarına uygun olarak en az yirmi saniye boyunca sabunla yıkamanın veya el dezenfektanı kullanmanın dang humması önleme faaliyetlerine fayda sağlayacağından bu ve benzeri tedbirler teşvik edilmektedir.

İdengue

Singapur'da Durum:

Singapur Ulusal Çevre Ajansı verilerine göre 21 Haziran ile 3 Temmuz 2020 arasında 2581 adet ''Dang Humması'' vakası tespit edilmiştir. Yeni koranavirüs (COVID-19) da ise belirtilen tarihlerde 2646 vaka tespit edilmiştir, günlük vaka tespit oranları birbirine yakındır (virüslerin kuluçka süreleri göz önünde bulundurulması gerekir). Ülke çapında 1 Ocak ile 3 Temmuz 2020 arasında 14.939 vaka tespit edilmiş ve 16 ölüm gerçekleşmiştir.

Ülkede yeni koronavirüs (COVID-19) salgının ilk onaylanmış vakası 23 Ocak 2020'de görülmüş olup 3 Temmuz gününe kadar toplam 44.479 vaka tespit edilmiş 26 ölüm gerçekleşmiştir. Uzmanlar virüsün bu hızla yayılmaya devam etmesi halinde ülkede görülen en büyük ''Dang humması'' salgını yılı olarak bilinen 2013 yılındaki 22.170 vaka, 8 ölümün (16 ölüm ile geçmiştir) çok üzerine geçeceğini düşünmektedir. COVID-19 pandemisi için alınan tedbirler gibi, Dang Humması içinde uzmanların tavsiye ettiği önlemler aynı titizlik ve dikkatle alınması gerektiğinin altı çizilmektedir.

National Environment Agency

Grafikte de görüldüğü üzere, Malezya'da da olduğu gibi diğer haftalara ve yıllara oranla ciddi bir artış gözlemlenmektedir. Uzmanlar Malezya da yapılan uyarılara benzer uyarılarda bulunmakta ve Dang hummasından korunmak için uyulması gerekenleri şöyle sıralamaktadır:

Agora Bilim Pazarı

Neden Sorusunun Kitabı: Yeni Bir Neden-Sonuç Bilimi

“Korelasyon nedensellik değildir.” Bilim insanları tarafından bir asırdan fazla bir süre boyunca dile getirilen bu mantra, nedensellik tartışmalarına gerçek bir yasak getirdi. Bugün bu tabu öldü. Judea Pearl ve meslektaşlarının kışkırttığı nedensel devrim, bir asır süren kafa karışıklığını azalttı ve nedenselliği sağlam bir bilimsel temele dayandırdı. Pearl’ün bu çalışması bir şeyin bir başkasına neden olup olmayacağını bilmemize imkan tanımakla kalmıyor, aynı zamanda içinde yaşadığımız dünyayı keşfetmemizi de sağlıyor. Eser bize insan düşüncesinin özünü ve yapay zekânın anahtarını gösteriyor.

• Çevirmen: Murat Havzalı
• Yayın Tarihi: 02.10.2020
• Baskı Sayısı: 1. Baskı
• Sayfa Sayısı: 408
• Cilt Tipi: Karton Kapak
• Kağıt Cinsi: Kitap Kağıdı
• Boyut: 13.5 x 21 cm
• ISBN: 9786050640922

Devamını Göster

₺200.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

1. Mozzie Wipeout denilen, sineklerin üremesini engellemek için yapılan bazı tedbirler almak (kovanın dibindeki suyu ters çevirip boşaltmak, çiçekleri canlı tutmak için konulan su dolu bardakları vb. dökmek, saksı altlıklarını düzenli kontrol ederek su birikmesini engellemek, sertleşmiş toprağı gevşetmek, çatılardaki su kanalları temizlemek ve ilaçlamak),
2. Evin kuytu ve karanlık köşelerine böcek ilacı püskürtmek,
3. Sivrisinek ısırıklarından korunmak için önlemler almak,
4. Evlerde sivrisinek kovucu elektronik veya benzer koruyucu ekipman, cihazlar kullanmak.

National Environment Agency

Endonezya'da Durum:

25 Haziran 2020 tarihine kadar ülkede 65.251 vaka tespit edilmiş, 385 kişi ölmüştür. 2020 yılının ilk üç ayındaki vakalar geçen yıla göre karşılaştırıldığında %15.7 arttığı görülmektedir. Sağlık Bakanlığı Vektörel ve Zoonotik Hastalıklar Dairesi Direktörü (Siti Nadia Tarmizi), ülkede koronavirüs ile birlikte hastalığının daha hızlı arttığını neden daha hızlı bir şekilde arttığının sebeplerinin araştırıldığını belirtmiş ve şöyle demiştir:

Sayılara bakarsak 68 bine ulaşmak üzereyiz, vaka sayısı Haziran ayında azalması bekleniyordu; lakin böyle bir olayın önceki yıllardan oldukça farklı bir şekilde gelişmesi bizleri şaşırttı. Vakaların hızla artması salgının neden bu hızda yükselmesini araştırmamıza sebep oldu.

Uzmanlar yeni koronavirüs salgınının (COVID-19) daha fazla olduğu yerlerde ''Dang hummasının'' da daha fazla görüldüğünü ve çift enfeksiyon eğilimi riskinin değerlendirilmesi gerektiğinden bahsetmektedir.

Wikimedia

Ayrıca Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi (ECDC) ve bazı yerel sağlık yetkilileri, Şili, Fransız Guyanası, Guadeloupe, Martinik, Saint-Martin ve Saint-Barthelemy’de Dang humması vakalarında ciddi bir artış olduğunu ve potansiyel bir salgın ihtimalinin yüksek olduğunu bildirdi.

Etiyopya, Gabon ve Togo da Potansiyel Salgın Riskine Sebep Olabilecek Sarı Humma (Yellow Fever) Hastalığı Nedir?

1700'li yıllardan bu yana bilinen, hafif grip benzeri enfeksiyondan çok ağır tablolara yol açabilen akut ateşli bir hastalıktır. Dang Hummasında da olduğu gibi hastalığın bulaşmasında ana vektör sivrisineklerdir. Hastalığın belirtileri Dang hummasına benzer olmakla birlikte aşısı bulunduğundan dolayı kontrol edilmesi daha kolaydır.

Virüse yakalanan çoğu kişi asemptomatiktir, belirti gösterenlerin büyük kısmında hastalık hafif geçmektedir. Virüsün kuluçka süresi 3-7 gün arasıdır. Afrika ve Latin Amerika'da 44 endemik ülkede 900 milyondan fazla nüfus risk altındadır. Afrika’da 31 ülkede tahminen 500 milyon kadar insan risk altındadır. İnsanları enfekte ettiği gibi en yakın akrabalarımız olan maymunları da enfekte etmektedir.

Virüsün belirtileri arasında genellikle akut yüksek ateş (39°C üzeri), baş ağrısı, titreme, sırt ağrısı, bulantı, kusma görülmektedir. Hastaların %15'in den azında hastalık daha da şiddetlenebilir ve kalp atım hızının yavaşlaması (bradikardi), karaciğer yetmezliği, sarılık, göz bebeğinde kızarıklık, kanlı kusma, hemorajik ateş, çeşitli enfeksiyonlar, gastrointestinal kanama görülebilir.

Hastalığın kesin bir tedavisi yoksa da aşısı bulunduğundan ve dang hummasında saymış olduğumuz tedbirler alınması halinde korunma yüksek olacaktır. Sarı hummanın endemik olduğu 44 ülkenin 32'sinde aşılama programları olsa da, bu ülkelerin çoğunda tüm insanların %50'sinden azı aşılanmaktadır.

Wikimedia

Her yıl ortalama 200.000 kişi hastalığa yakalanmakta 30.000 kişinin öldüğü düşünülmektedir. Hastalığa yakalanan kişilerin %90'ı Afrika kıtasında bulunmaktadır. Yukarıda belirttiğimiz gibi aşılama çalışmaları düzgün uygulanmamaktadır. Siyahi insanlar sarı humma hastalığına doğuştan dirençlidir. Dang hummasından korunmak için alınan önlemler sarı humma hastalığında da alınmalıdır.

Farklı Coğrafyalarda Durum

Nijerya'da Durum:

Nijerya Hastalık Kontrol Merkezi, Eylül 2017'de başlayarak günümüze kadar sürekli sarı humma vakaları bildirmektedir. O zamandan beri, salgın ülke çapında genişlemiştir.

Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi (CDC) ikinci seviye uyarı ile Nijerya da sarı humma salgını olduğunu belirtmiştir. Nijerya Sağlık Bakanlığının 36 eyalette ve Federal Başkent Bölgesi'nde hastalık vakaları bildirdiğini bu yüzden olası seyahatlerde çok dikkatli olunmasını söylemiş, mutlaka sarı humma aşısının yapılması gerektiğini vurgulamıştır. Bölgede sivrisineklerden korunmak için önlemler alınması gerektiğini söylemiştir. Nijerya da sarı humma salgını yüksek risk olarak kabul edildiğinden önceki aşılamaya bakılmaksızın tekrar aşı olunmasını tavsiye edilmektedir. Sarı humma aşısı olmayanların Nijerya seyahatine gidilmemesi gerektiğini söylemiştir.

Nigeria Center for Disease Control Recruitment

Yakın tarihlerde, özellikle Afrika kıtasında yeni vakalar tespit edilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü bu konuda uyarılar vermektedir. Sudan, Etiyopya, Gabon ve Togo'da Şubat ve Haziran aylarında yeni vakalar tespit edilmiş ve aşılama çalışmalarının titizlikle uygulanması gerektiği vurgulanmıştır.

Gabon'da Durum:

Gabon'da en son 2019 yılında tespit edilen vakalardan sonra yeni vakalar 15 Nisan'da tespit edilmiştir. Dünya Sağlık Örgütü desteği ile yerel yetkililer inceleme ekibini olay yerine göndermiş ve kişilerin aşısız olduğunu tespit etmiştir. Sarı humma aşısı 2000 yılında rutin aşılamaya sokulmasına rağmen Gabon'daki sarı humma aşılama kapsamının yetersiz (% 85'ten az) olduğu bildirilmektedir (WHO/ UNICEF tahminleri, 2018).

Togo'da Durum:

20 Nisan 2020'de aşı öyküsü olmayan bir kadında sarı humma tespit edilmiştir. Bölgede 22 Mart 2020'de disiplinli bir inceleme yapılmış, kişinin seyahat öyküsü olmadığı tespit edilmiştir. O tarihten günümüze çalışmalar titizlikle sürdürülmeye devam etmektedir. Sarı humma aşısı, Ocak 2005'te rutin aşılamaya sokulmuştur. Togo'daki sarı humma aşılama kapsamının yüksek (>% 85) olduğu, ancak etkilenen sağlık alanında (Galangashie) daha düşük olduğu bildirilmiştir (2019'da %78 kapsama alanı).

Etiyopya'da Durum:

Hastalık Önleme ve Kontrol Merkezi (CDC) birinci seviye uyarı ile Etiyopya da sarı humma salgını olduğunu belirtmiştir. Ülkeyi ziyaretten önce önlemlerin alınması ve aşılama yapılması gerektiği söylenmiştir. Mart 2020'den bu yana ülkede sarı humma vakaları bildirilmektedir. Aşılama yoksa Etiyopya'da bulunan Güney Ulusları ve Halkları Bölgesi (SNNPR) asla gidilmemesi gerektiğini vurgulamıştır.

Demokratik Kongo Cumhuriyeti Başta Olmak Üzere Afrika Kıtasını Tehdit Eden Ebola Virüsü Hastalığı (Ebola Virus Disease) Nedir?

Ebola, 1976 yılında Sudan ve Demokratik Kongo Cumhuriyetinde ortaya çıkan, eş zamanlı iki salgına yol açmıştır. Öldürücülük oranı çok yüksek bir hastalıktır. Ebola virüsünün bir çok türü vardır. Hastalığa yakalananların %25 ila %90'ı ölmektedir. Her yıl ortalama 1000 kişi enfekte olmaktadır. Kesin bir tedavisi ve aşısı yoktur.

Pixibay, bhossfeld

Hastalık sivrisinekler ile geçmemektedir. Virüsü taşıyan hayvanların (meyve yarasaları, primatlar) kan, vücut sıvıları ve dokularıyla temas yoluyla geçer. Enfekte kişinin kullandığı eşyaları kullanmak, kan ve vücut sıvıları ile temasa geçmek, cinsel ilişkiye girmek, enfekte hayvan eti yemek ile geçebilir.

Yeterli tıbbi ekipmana sahip olmayan yerlerde virüs daha hızlı yayılabilir. Koruyucu ekipmanlar ve intravenöz-muscular girişim aletleri uygun şekilde temizlenmeli ve imha edilmelidir. Sterilizasyona dikkat edilmezse virüs bulaşımı devam eder ve salgın büyüyebilir.

Virüsün kuluçka süresi 2-21 gün arasıdır. Virüsün belirtileri arasında akut ateş, mide ağrısı, boğaz ağrısı, kas ve kemik ağrısı, halsizlik ve baş ağrısıdır. Bazı vakalar da kaşıntı, gözlerde kızarıklık, hıçkırık, öksürük, boğaz ağrısı, göğüs ağrısı, nefes almakta güçlük, yutkunma zorluğuna neden olabilir. İlerleyen vakalarda karaciğer yetmezliği, böbrek yetmezliği, kusma, gastrointestinal kanama, diş etlerinde kanama görülebilir.

Dünya Sağlık Örgütü

Ülkenin doğusunda 2018 yılında ortaya çıkan 10. Ebola salgını dalgasının 25 Haziran'da sona erdiği ilan edilmiştir. Bir süre sonra ülkede 11. dalga Ebola salgını başlamış, vaka sayısı 33'e yükselirken, tedavi gören bir hasta taburcu edildiği, şu ana kadar 13 kişi hayatını kaybettiği yetkililerce açıklanmıştır. Ülkedeki onuncu Ebola salgınında günümüze kadar 3470 kişi enfekte olmuş, 2280 kişi hayatını kaybetmiştir.

Ebola ile ilgili çok daha fazla bilgiyi buradaki yazımızdan alabilirsiniz.

Suudi Arabistan ve Bazı Orta Doğu Ülkelerini Tehdit Eden Orta Doğu Solunum Sendromu (MERS-CoV) Nedir?

İlk vaka 2012 yılında Ürdün ve Suudi Arabistan'da tespit edilmiştir. Koronavirüs enfeksiyonudur, COVID-19 pandemisine neden olan SARS-CoV-2 virüsünün kuzenlerinden birisidir. Virüsün bulaştığı hastaların yaklaşık olarak %35-40'ı hayatını kaybetmektedir. Kuluçka süresi 2-15 gün arasındadır. Kesin bir tedavisi ve aşısı yoktur.

Virüsün belirtileri arasında genellikle yüksek ateş (38°C üzeri), baş ağrısı, öksürük, nefes darlığı görülür. Bazı hastalarda ishal, bulantı, kusma şeklinde sindirim sistemi bulguları da tabloya eşlik eder. Bir çok hastada zatürre ve böbrek yetmezliği gibi ciddi komplikasyonlar gelişir ve yaklaşık %30’u ölür. COVID-19 ve yukarıda bahsettiğimiz hastalıklar gibi kronik hastalığa sahip kişiler yüksek risk altındadır.

COVID-19 hastalığına neden olan SARS-CoV-2 virüsü ile ortak özellikleri vardır. Her iki hastalık içinde benzer önlemler alınır. Başlıca alınması gereken önlemler şunlardır:

• Ellerinizi sık sık, 20 saniye süreyle su ve sabunla yıkamak, dezenfektan kullanmak,
• Öksürürken veya hapşırırken ağzınızı ve burnumuzu kapatmak,
• Kirli ellerle ağzınıza, burnunuza ve gözlerinize dokunmamak,
• Maske kullanımına ve sosyal mesafeye dikkat etmek.

1 Nisan ve 31 Mayıs 2020 arasında Suudi Arabistan'da hastane ortamında 5 ölüm, 9 yeni MERS-CoV enfeksiyonu vakası bildirilmiştir. Hastalardan yedisi Riyad çevresinde bulunmakta olup ikisi hariç hepsi kronik hastalığa sahiptir. Dünya Sağlık Örgütü, sağlık tesislerinde MERS-CoV'un muhtemel yayılmasını önlemenin kritik öneme sahip olduğunu ve gerekli önlemlerin alınması konusunda tavsiyede bulunmuştur.

Dünyayı Etkisi Altına Alan Kolera (Chorela) Hastalığı Nedir?

19. yüzyıldan günümüze kadar etkisini sürdüren, gelişmiş ülkelerde çok gözükmezken gelişmemiş ülkelerde yaygın olan bir hastalıktır. Her yıl 1.3-4 milyon vaka tespit edilmektedir. Kolera her yıl yaklaşık 58.000-143.000 insanın ölümüne sebep olmaktadır. Kuluçka süresi genellikle kısadır (1-5 gün). Yetersiz hijyen, su ve kanalizasyon sistemleri koleraya zemin hazırlar. Kolera bakterisi genellikle dışkıyla kirlenmiş sular veya besinlerle bulaşır. Kolera hastaları hızlı ve düzgün bir şekilde tedavi edilirse, ölüm oranı %1'den azdır; ancak tedavi edilmemiş kolera hastalarında ölüm oranı %50-60'a kadar yükselir. Kolera virüsü için etkinliği ispatlanmış, yüksek bağışıklık sağlayan aşı yoktur. Tedavisi semptomatiktir.

Virüsün belirtileri arasında yaygın olarak pirinç suyu gibi görülen ishal ve kusma vardır. İlerleyen vakalarda bacak krampları, huzursuzluk ve sinirlilik, kalp atışında hızlanma (taşikardi), kan basıncında ani düşme (hipotansiyon), cilt elastikiyetinin kaybı, ani gelişen böbrek yetmezliğiyle karakterize ağır tablo gelişebilir.

Dehidrasyon ve elektrolit dengesizliği sebebiyle kişi çok fazla miktarda sıvı kaybetmektedir. Hasta hızla değerlendirilmeli ve tedaviye hemen başlanmalıdır. Birinci ve en önemli tedavi hastanın kaybettiği sıvı ve tuzların rehidrasyonla düzeltilmesidir. Hastalara tuz, şeker ve sudan oluşan Oral Rehidrasyon Sıvısı (ORS) verilir. Ciddi vakalarda hastaneye yatırılarak damar yolundan sıvı ve antibiyotik tedavisi uygulanır.

Wikimedia

Çin'de Görülen G4 Domuz Gribi Virüsü (G4 EA H1N1) Nedir?

Yakın zamanda Çin'de domuz endüstrisinde çalışan insanlarda tespit edilen ve Dünya Sağlık Örgütünü harekete geçiren bir virüstür. Hem domuzlarda hem insanlarda ölümcül etkiler doğurabilen virüsün "pandemik potansiyele" sahip olduğu belirtilmiştir. Virüs yeni değildir, 2011-2018 yılları arasında 10 Çin eyaletindeki mezbahalardaki domuzlardan 30.000 örnek toplanmış ve G4 EA domuz gribine sahip 179 domuz bulunmuştur. Çin Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Zhao Lijian son zamanlarda tespit edilen vakaları ve nedenleri yakından takip ettiğini belirtmiş ve şöyle demiştir:

Gelişmeleri yakından takip ediyoruz. Herhangi bir virüsün yayılmasını engellemek ve yeni salgınları önlemek için gerekli tüm önlemleri alacağız.

Türkiye COVID-19 Bilim Kurulu üyesi ve Sağlık Bakanı konu hakkında açıklama yapmıştır, Bilim Kurulu üyesi Prof. Dr. Ateş Kara virüs, hakkında sosyal medyada bir yazı paylaşmıştır:

Çin'de pandemi yapma riski olan yeni bir grip virüsünün "G4 H1N1", domuzlar arasında yaygın olarak tespit edildiği bildirildi. Bugün için hayvanlarla yakın teması olan insanlara geçebildiği ancak insandan insana bulaşı olmadığı da açıklandı. Lütfen; mesafe, maske, el yıkama.

Pexels, Matthias Zomer

Sağlık Bakanı Fahrettin Koca ise virüs hakkında şöyle demiştir:

Domuz gribi H1N1 olarak adlandırılan ve bu aileden olan bir virüsten bahsediliyor, insana bulaştığı bilinen insandan insana bulaştığı bilinmeyen, mutasyona uğrayan bir virüsten bahsediyoruz. Bunu da yakından takip ediyoruz.

Sonuç

Tüm bu nedenlerle insanlar, bir salgının devam ettiği bir ülkeye gidecek olurlarsa, mutlaka tavsiye edilen önlemleri almalı ve yerel yetkilileri dinlemelidir. Seyahat öncesi gidilecek bölgeler araştırılmalı ve hastalık riski varsa önlemler alınmalıdır. Aşılama mutlaka yapılmalı ve hepsinden öte toplum doğru ve düzgün kaynaklardan bilinçlendirilmelidir. Aşı karşıtlığı, son zamanlarda maske ve sosyal mesafeye dahi karşı çıkan bazı topluluklar her türlü enfeksiyonun artmasına sebep olmaktadır.