Dünyada Kaç Deniz, Kaç Okyanus Var? Denizler ile Okyanusları Nasıl Ayırt Ediyoruz?

Gezegenimizin %70'i sularla kaplıdır; bunu ilkokulda öğreniriz. Peki ya bu su kütleleri hakkında ne kadar biliyoruz?

Denizleri tanımlayabilmek için, bir adım geri atıp, öncelikle okyanusları tanımlamamız gerekmektedir: Okyanus, çok geniş bir alanı kaplayan su birikintisi olarak tanımlanmaktadır. Genellikle denizlerden çok daha büyük olan su birikintileri için kullanılmaktadır. Okyanuslar, büyük kara parçalarını birbirinden ayıran su birikintileridir.

Denizler ise, okyanuslardan çok daha küçük olan ve genellikle okyanuslar ile karaların buluştuğu bölgede yer alan su birikintileridir. Denizlerin etrafı genellikle karalar ile sarılıdır. Bu tanımların tek istisnası Sargasso Denizi'dir; çünkü bu deniz sadece okyanus akıntıları ile tanımlanmaktadır.

Dünya üzerindeki deniz ve okyanusların sayısı pek net değildir. Çünkü teknik olarak, Dünya üzerinde tek bir okyanus vardır; ancak biz insanlar, onu geleneksel olarak 4-5 alt okyanusa bölmekteyiz (Pasifik, Atlas, Hint, Arktik ve Antarktik gibi). Dünyadaki deniz sayısı ise daha da tartışmalıdır; çünkü denizlerin tek ve evrensel bir tanımı bulunmamaktadır. Buna rağmen, Dünya üzerinde 50 civarında deniz olduğu kabul edilmektedir ve bunların her biri, oldukça farklı özelliklere sahiptir.

Denizlerimizi Tanıyalım

Dolayısıyla denizlerimizi tanıyacaksak, belki de tek tek sıralamak yerine, denizlere yönelik olarak bazı genel sorular sormak daha öğretici olacaktır. Gelin bunu yapalım ve denizlerimizi biraz daha yakından tanıyalım:

En Küçük Deniz Hangisi?

Gezegenimiz üzerindeki en küçük denizin hangisi olduğu net değildir; ancak ülkemiz sınırlarında bulunan Marmara Denizi, en iyi adaylardan birisidir. Marmara Denizi'nden sonra sırasıyla Kortez Denizi, Pers Körfezi, Baltık Denizi ve Sarı Deniz gelmektedir.

Wikimedia

Ancak bunlardan sonra karşımıza çıkan, 2.261 milyon kilometre karelik alanı kaplayan Bering Denizi'dir. Alaska ve Siberya arasında yer alan bu deniz, özellikleri kışları aşırı zorlu iklimler yaşar. Bu deniz içerisinde şu anda 400'den fazla balık türü yaşamaktadır. 

Akdeniz'i Daha Yakından Tanıyın!

"Deniz" denince bizlerin aklına, 2.509 milyon kilometre kare alanıyla Akdeniz gelmektedir. İlginç bir şekilde, Akdeniz'in bu devasalığına rağmen Atlas Okyanusu'na açılan açıklığı (Cebelitarık Boğazı) sadece 17 kilometre genişliğindedir. Ortalama derinliği 1.5 kilometre olan Akdeniz'in İngilizce adı olan "Mediterranean", Latincede "Dünya'nın ortasında" veya "iç karada" anlamına gelmektedir. Avrupalılar'ın, Avrupa'yı merkez alarak çizdikleri haritalarda ortada yer alan devasa bir deniz olmasından ötürü bu ismi almıştır.

Akdeniz üzerinden her gün geçen 300 civarındaki petrol tankeriyle, her yıl ortalama 370 milyon ton petrol taşınmaktadır. Ne yazık ki Akdeniz'in son birkaç on yılda giderek daha sıcak ve tuzlu hale gelmesi, Küresel İklim Değişikliği'nin doğrudan bir sonucudur ve bu değişimi giderek hızlandıran faktörlerden de birisidir.

Mesela, fotoğrafta görüldüğü gibi, Akdeniz'i Kuzey Amerika'yla kıyaslayacak olsak pratik olarak ABD'yi boydan boya kaplayacağını biliyor muydunuz? 

Karayip Denizi

Bir diğer meşhur deniz olan Karayip Denizi ise, 2.514 milyon kilometre kare alana yayılmaktadır. Bu denizin sıcaklığı yaklaşık 24 derecedir ve yıl boyunca oldukça sabit kalmaktadır. Bu nedenle Atlas Okyanusu'nun en meşhur turistik mekanlarından birisi haline gelmiştir. Karayip Denizi'nde bulunan ve saat yönünün tersine olan akıntılar, durmaksızın devam eden depremler ve volkanik faaliyet gibi doğal özellikleri, Karayipler'i eşsiz bir yaşam alanı haline getirmektedir. 

Wikimedia

Güney Çin Denizi

Güney Çin Denizi, kimi zaman politik açmazlarla gündeme gelen meşhur bir diğer dennizdir. 2.973 milyon kilometre alanı kaplayan bu deniz üzerinde sayısız ada ve adacık bulunur. Bu adaların büyük çoğunluğunda insanlar yaşamamaktadır ve halen bu adaların kime ait olduğu konusunda anlaşmazlıklar sürmektedir. Bu deniz içerisinde bulunan ve Spratly Adaları civarında bulunan 100 kadar ufak adada, bol miktarda balık ve petrol bulunmaktadır. Şu anda bu adalar üzerinde Çin, Tayvan, Vietnam, Melezya ve Filipinler hak iddia etmektedir.

Wikimedia

Arap Denizi

3.861 milyon kilometrelik alana yayılan Arap Denizi'ne kıyısı olan ülkeler arasında Hindistan, Yemen, Umman, İran, Pakistan, Maldivler ve Somalya bulunmaktadır. Asırlar boyunca Hindistan ve Avrupa ülkeleri arasındaki ticaretin kalbinde yer almış olan bu deniz, aynı zamanda "Arap Geceleri" isimli folklorik hikayelere de ilham kaynağı olmuştur.

Encyclopedia Britannica

Okyanuslarımızı Tanıyalım!

Bu noktadan sonra ise denizlerden çıkarak, okyanuslara geçiş yapmaktayız.

Kuzey (Arktik) Okyanusu

Karşımıza çıkan en küçük okyanus, Arktik Okyanusu'dur. 13.2 milyon kilometre kare alana yayılan bu okyanus, Avrasya ve Kuzey Amerika tarafından sarılmaktadır. Kabaca ortasında ise Kuzey Kutbu yer alır. Arktik Okyanusu'nda yaşayan sayısız canlı arasında, soyu tükenme tehdidi altında olan manateler, deniz aslanları, foklar, kaplumbağalar ve balinalar da bulunmaktadır. Her ne kadar bu okyanusun büyük bir kısmı buzullarla kaplı olsa da, Küresel İklim Değişimi'ne bağlı olarak bu buzullar dikkate değer biçimde azalmıştır. Tarihteki en az miktardaki buzul, 16 Eylül 2007'de ölçülmüştür.

NOAA

Güney (Antarktika) Okyanusu

52.646 milyon kilometre kareye yayılan Güney (veya Antarktikta) Okyanusu ise, Antarktika kıtasının etrafını sarmaktadır ve batıdan doğuya doğru akan akıntılara sahiptir. Tıpkı Arktik Okyanusu gibi birçok türe ev sahipliği yapan bu okyanus, albatros gibi soyu tükenme tehdidi altında olan dev kuşları da barındırmaktadır. Bu kuşların, antik halk hikayelerinde, ölmüş denizcilerin ruhları olduğuna inanılmaktadır.

Blue Growth

Hint Okyanusu

Bir sonraki okyanusumuz Hint Okyanusu... 73.555 milyon kilometre kare alana yayılı bu okyanus, Afrika'nın doğusunda, Asya'nın güneyinde, Avustralya'nın batısında, Antarktika'nınsa kuzeyinde yer alır. Gezegen üzerindeki en sıcak okyanustur. Oldukça tuzlu olan Hint Okyanusu üzerinde bulunan Madagaskar Adası, Dünya'nın en büyük 4. adasıdır (ilk üç sırasıyla Grönland, Yeni Gine ve Borneo'dur). Hint Okyanusu'nun sakin suları, ticaretin yılın daha erken dönemlerinde açılabilmesini mümkün kılmaktadır. Bu sakinliğine rağmen Hint Okyanusu, tarihin gördüğü en yıkıcı tsunamilerinden birine ev sahipliği yapmıştır. 26 Aralık 2004'te meydana gelen bir okyanus altı depremi, Hint Okyanusu kıyılarını döven tsunamiler yaratmıştır ve 226.000'dan fazla insanı katletmiş, 1 milyondan fazla insanı evsiz bırakmıştır.

Encyclopedia Britannica

Atlantik (Atlas) Okyanusu

Son iki ise meşhur Atlantik ve Pasifik Okyanusları. Bu ikili arasından ufak olan, Atlas Okyanusu olarak da bilinen Atlantik Okyanusu... 86.5 milyon kilometre kare alana yayılan bu okyanus, Dünya'nın %21'ini kaplamaktadır. Kuzey ve Güney Amerika'yı, Avrupa ve Afrika'dan ayıran bu okyanus, aynı zamanda gezegenimizin en genç okyanusudur; yani jeolojik olarak en son (günümüzden 200-150 milyon yıl önce, Jura Devri'nde) oluşmuştur.

On the World Map

Pasifik Okyanusu

Dünya üzerindeki en büyük okyanus, Pasifik Okyanusu'dur. 166.2 milyon kilometre kare alana yayılan bu okyanus, Güney Okyanusu, Asya ve Avustralya arasında yer alır. Pasifik Okyanusu içerisindeki su miktarı, Atlas Okyanusu'nun yaklaşık 2 katı kadardır! Aynı zamanda tabanı jeolojik olarak en yaşlı olan okyanus da Pasifik'tir. Portekiz Dili'nde "sakin" anlamına gelen Pasifik, günümüzden 200 milyon yıl kadar önce oluşmuştur.

Reddit

Gezegenimizdeki toplam okyanus hacminin 1.332 milyar kilometre küp olduğu hesaplanmaktadır. Yani bütün suları alıp bir küp içerisine sığdıracak olsak, kübün bir kenarı 1100 kilometre olurdu. Yani kabaca, Ankara ile Yüksekova arasındaki mesafe kadar! Gezegenimizdeki okyanusların ortalama derinliği ise 3682 metredir (3.5 kilometre kadar).