Dile Dolanan Şarkılar (Kulak Kurtları): Şarkılar Neden Dilimize Takılır? Bir Şarkıyı Aklımızdan Çıkarmak İçin Neler Yapabiliriz?

Müzik söz konusu olduğunda, akılda kalıcı ve sinir bozucu arasında ince bir çizgi vardır. Bazen tek bir şarkı sözü bile günlerce beyninizde kalabilir ve zihninizden çıkmayı reddedebilir.^{[1], [2]} Halk arasında kulak kurdu (İng: "earworm") olarak bilinen bu sözcüğe, bilimde İstem Dışı Müziksel Görüntü veya Takılmış Şarkı Sendromu adı verilir.^{[3], [4], [5]}

Elbette, konunun gerçek bir "kurt" ile ilgisi yoktur; bu, daha ziyade, tıpkı bir elmayı işgal eden bir elma kurdunun yaptığı gibi, müziğin zihnimizi işgal ettiğini ifade eden bir benzetimdir. Benzer şekilde, bu durum gerçek bir "sendrom" da değildir; örneğin, palinakusis olarak bilinen, temporal lobun aldığı hasar sonucu oluşan işitsel halisünasyonlarla karıştırılmamalıdır.^[6]

Gelin bu yazıda, şarkıların neden dilinize takıldığını ve daha da önemlisi, onları ait oldukları yere, beyninizin derinliklerine göndermek için ne yapabileceğinize bir bakış atalım.

Şarkılar Neden Dilimize Takılır?

Öncelikle bunun kişisel bir problem olmadığını, son derece yaygın bir olgu olduğunu belirterek başlayalım: Cincinnatti Üniversitesi’nden pazarlama profesörü James J. Kellaris tarafından yapılan bir araştırmaya göre, insanların yaklaşık %98'i hayatlarında en az 1 kez kulak kurdu denen bu olayı deneyimlemiştir ve diline takılan bir şarkıdan kurtulmakta zorlanmıştır.^[7] Cinsiyetler arasında kulak kurduna yakalanma oranlarında dikkate değer bir fark gözlenmemiştir; ancak kadınlarda bir şarkının dile dolanma süresi genellikle daha uzun ve şarkının zihinde yarattığı rahatsızlık hissi daha şiddetlidir.^[8]

Uygulamalı psikolog Aditya Shukla, "İstem Dışı Müzikal Görüntü" (İng: "Involuntary Musical Imagery" veya kısaca "INMI") olarak adlandırdığı, bir şarkıyı kulak kurdu haline getiren şeyin ne olduğunu bir özellik listesi geliştirmiştir.^[9] Shukla'ya göre, kulak kurdu olmaya yatkın şarkılar:

• Aynı akor dizisine sahiptir; yani kendisini sürekli tekrarlayan ve hatırlanması kolay küresel bir müzik temasına sahiptir.
• Şarkı içindeki, özellikle kırılma noktalarında meydana gelen değişikliklerin gradyanı alışılmadık ve beklenmedik inişler ve çıkışlar, aralıklar, duraklamaları içerir.
• Kulak kurtları pozitif duyguları da negatif duyguları da içeren şarkılardan kaynaklanabilir; ancak dilimize takılmayan şarkılara göre, nispeten daha iyimser şarkı sözleri içerir ve yüksek bir tempoya sahiptir.^[10]

Ayrıca kulak kurtlarının sözlerle ilgili olduğuna yönelik de güçlü bulgular mevcuttur: Yapılan çalışmalarda, sözlü şarkıların kulak kurtlarının %73.7'sine, reklam müziklerinin %18.6'sına müzikal şarkılarınsa sadece %7.7'sine sebep olduğu gösterilmiştir.^[11] Amerikan Psikoloji Derneği tarafından 2020 yılında yayınlanan bir çalışmada, en sık kulak kurduna dönüşen İngilizce şarkılar şöyle sıralanmıştır:^[4]

1. Bad Romance - Lady Gaga
2. Can't Get You Out of My Head - Kylie Minogue
3. Don't Stop Believin' - Journey
4. Somebody That I Used to Know - Gotye
5. Moves like Jagger - Maroon 5
6. California Gurls - Katy Perry
7. Bohemian Rhapsody - Queen
8. Alejandro - Lady Gaga
9. Poker Face - Lady Gaga

Kulak kurtları, sadece bir şarkı duymakla değil, aynı zamanda hafıza, ruh hali, stres ve hatta can sıkıntısı ile de tetiklenir. Quebec'teki McGill Üniversitesi'nde müziğin sinirbilimi üzerine çalışan psikolog Daniel Levitin, insanların kafalarının içinde dönüp duran şarkıların melodik ve ritmik olarak basit olma eğiliminde olduğunu belirtiyor:

Bu, genellikle, başından sonuna kadar hepsi değil, şarkının sadece bir bölümü oluyor. Nöral devrelerin sonsuz bir döngüde sıkışıp kaldığını ve o şarkıyı tekrar tekrar çaldığını düşünüyoruz.

Yapılan bir çalışmada, çoğu kulak kurdunun 15-30 saniye arası bir süreye sahip olduğu ve müziğe ilgi duyan kişilerde daha sık görüldüğü gösterilmiştir.^[7]

Bir Şarkıyı Kafanızdan Nasıl Atarsınız?

Bir şarkıyı kafanızdan atmak tamamen sizin bu konudaki yeteneğinize bağlıdır. Ne yazık ki bilim tarafında, kulak kurtları için doğrulanmış bir tedavi henüz bulunmuyor. Ancak bu, onlarla savaşmak için başarılı bir yöntem bulamayacağınız anlamına gelmez. Kendilerini bu konuda oldukça çaresiz hissedenlere yardım etmeye adamış birkaç bilim insanı ve araştırmacı, yardımcı olabilecek birkaç yöntem öneriyor.

O Şarkıyı Baştan Sona Dinlemek

Kulağa gerçek olamayacak kadar basit geliyor; ancak kulak kurdu hâline gelen şarkıyı baştan sona dinlemenin, onu takıldığı yerden çıkartmasının bilimsel olarak test edilmiş bir nedeni bulunuyor. Bu etki, adını psikolog Bluma Zeigarnik'ten alan "Zeigarnik Etkisi" olarak adlandırılır. Zeigarnik, bir etkinliği veya düşünce sürecini kesintiye uğratmanın, onu tamamlanmış bir görevden daha akılda kalıcı hâle getirebileceğini öne sürmüştür. Bu tanımdan yola çıkarak; akılda gereğinden fazla kalan parçanın tamamını dinlemenin, beyninizin unutamadığı "yarım kalmış işler listesi"nden çıkarmaya yardımcı olacağını varsayabiliriz. En azından denemeye değer!

Şarkıyı Bulmak ve Ortadan Kaldırmak

Bazı durumlarda en kötüsü, kafanıza bir melodi ya da nakarat takılması ama onun hangi şarkıya ait olduğunu bilmemektir. Bir şarkıyı başından sonuna kadar dinlemek, onu kafanızdan çıkarmak için yeterliyse, önce onun hangi şarkıya ait olduğunu bilmelisiniz.

O şarkıyı bulmak için, Soundhound veya Shazam gibi bir uygulamadan yardım alabilirsiniz (hatta Google Asistan da bunu yapabilmeye başlamıştır). Şarkıyı uygulama sayesinde bulacak kadar şanslı değilseniz, hatırladığınız şarkı sözlerini arama motorunuza yazarak bulmayı deneyebilirsiniz.

Başka Bir Şarkıyla Değiştirmek

Bir kulak kurdundan kurtulmanın başka bir yolu da, onu akılda kalıcı bir başka şarkıyla değiştirmektir. Bildiğiniz başka bir akılda kalıcı şarkıyı düşünebilir, akılda kalıcı favoriler listesinden bir şarkı seçebilir veya güncel bir pop hit dinleyebilirsiniz. Bu yöntem, gerçek anlamda pire için yorgan yakmaya benzese de en azından aklınızdan ilk şarkıyı çıkarır. Ayrıca "İyi Ki Doğdun" gibi basit, ritmik ve bilindik şarkılar da bir kulak kurdunu öldürmenize yardımcı olabilir.

Sakız Çiğnemek

Reading Üniversitesi'nde yapılan bir araştırma, sakız çiğnemenin beynin işitsel işleme merkezlerine müdahale ederek döngüsel düşünceleri yerinden oynatmaya yardımcı olduğunu keşfetti.^[12] Çalışmanın ortak yazarı Dr. Philip Beaman, sakız çiğnemenin etkisini, kafanızın içinde kendi kendinize konuşmaya benzetiyor. Sakız çiğnemenin, kısa süreli hafızanızı ve işitsel sisteminizi etkileyerek, kulak kurtlarından kurtulmak için oldukça güzel bir yöntem olduğunu düşünüyor.

Dikkatinizi Dağıtmak

Bir kulak kurdundan kurtulmanın diğer bir yaygın çözümü de dikkatinizi dağıtmaktır. Bazı iradeli insanlar için bu, başka bir şey düşünmek kadar basit olacaktır. Geri kalanımız için ise biraz daha fazla pratik gerektirir. Philip Beaman, bulmaca gibi basit bir zihinsel egzersiz yapmanın zihninizi şarkıdan arındırmaya yardımcı olabileceğini öne sürüyor.^[13] Örneğin anagram, bulmaca veya Sudoku çözmek veya basitçe bir kitap okumak şarkıyı zihninizden çıkaracaktır.^[14]

Sonuç

Tüm çabalarınıza rağmen şarkı beyninizden silinmiyorsa yapabileceğiniz pek bir şey kalmamıştır. Beklemekten başka çarenizin olmadığını kabullenip hayatınıza devam edebilirsiniz. Bir kulak kurdu size zarar veremez ve bir süre sonra kendiliğinden zihninizi terk edecektir.