Deniz Salyası (Müsilaj): Bitki ve Mikroorganizmaların Salgısı Kontrolden Çıktığında Denizlerin Korkulu Rüyası Olabilir!

Marmara Denizi'ni kaplaması sonrası meşhur olan "müsilaj" ya da halk arasındaki adıyla "deniz salyası" (veya "deniz sümüğü"), neredeyse tüm bitkiler ve özellikle de fitoplanktonik protistalar olmak üzere çok sayıda mikroorganizma tarafından salgılanan, yapışkan ("zamksı") bir maddedir. Bu maddeyi oluşturan ana unsurlar proteinler (özellikle de glikoproteinler), karbonhidratlar (özellikle de ekzopolisakkaratlar) ve yağlardır. Yani kimi zaman haberlerde iddia edilenin aksine, "yosun" örneğinde olduğunun aksine, bu madde mikroorganizmaların kendisi değildir, salgılarıdır. Elbette müsilaj içinde mikroorganizmalar da yaşamaktadır. Buna az sonra geleceğiz.

Denizler söz konusu olduğunda, müsilajın ana kaynağı protistalardır; çünkü birçok protista, hareket etmek için bu zamksı maddeyi salgılar: Adeta bir roketin hareket etmesi gibi, ters yönde salgılnan müsilaj sayesinde protista salgı yaptığı yönün aksi yönde hareket eder.^[1]

Normalde müsilaj, bitkiler tarafından da salgılanarak toprağa karışır ve toprağın dengesine katkı sunar. Özellikle de toprak içerisindeki ekzopolisakkarat (yani vücut dışına salgılanan şeker) üreten toprak algleri, toprağın sağlığı için çok önemlidir. Bu madde, aynı zamanda tek hücreli veya filamentli yeşil algler (özellikle de Volvocales veya diğer adıyla Chlamydomonadales ailesinden sahte-silli yeşil algler) ile siyanobakterilerin de vücudunu kaplar.

Neredeyse tüm bitkilerde de müsilaj üretiliyor olmasına rağmen, bu üretim protistalara göre daha kısıtlı miktardadır ve bu nedenle belirgin değildir (kimi zaman tohumların etrafını sarmış halde görmek mümkündür). Drosera ve Pinguicula cinsi etçil bitkilerde ise müsilaj üretimi yoğunlaşacak biçimde evrimleşmiştir ve bu sayede böceklerin kendilerine yapışmalarını sağlarlar. Yani müsilaj, Marmara Denizi'nde gördüğümüz dengesizlik bir yana, ekosistem ve canlı biyolojisi için önemli bir salgıdır.

The Washington Post

Kontrolsüz Müsilaj Üretimi

Normalde bir ekosistemde fitoplankton sayısı, fitoplanktonların erişebildiği besinler ve onları tüketen hayvanların sağlığı ile dengelenmiş haldedir; dolayısıyla deniz içerisinde müsilaj çoğu zaman gözle görülebilecek boyutlarda değildir. Ancak aşırı avlanma, deniz kirliliği, küresel ısınma gibi faktörler deniz ekosistemini bozduğunda, fitoplanktonların sayısı hızlanarak artabilir ve aşırı fitoplankton üretimi, bu mikroorganizmaların vücudunu kaplayan salgının miktarının da aşırı yükselmesine neden olur ve deniz yüzeyinin, hatta yüzeyin onlarca metre altına kadar bu salgıyla kaplanmasına neden olabilir. Bu, deniz ve okyanus yaşantısı için ölümcül olabilir; çünkü denizlerdeki oksijen oranlarını düşürür, Güneş ışınlarının denizin derinliklerine ulaşmasını engeller ve ekosistemin daha da bozulmasına neden olur.

Bu abartılı fitoplankton büyümesine sebep olan şey, özünde, deniz ekosisteminin dengesinin bozulmasıdır. Özellikle de küresel ısınmaya bağlı olarak deniz sıcaklıklarının normalin üzerinde daha uzun kalması, denizde bulunan besin miktarlarının artması ve hava olayları bakımından kısmen sakin geçen günler, deniz yüzeyinde bu tabakanın birikmesine neden olabilir. Özellikle de denizdeki azot ve fosfor seviyesinin normalin üzerine çıkması, fitoplankton popülasyonlarının patlamasına neden olmakta ve denizin "deniz salyası" denen bu maddeyle kaplanmasına neden olmaktadır.

Dijimag

Müsilaj, Yenebilir ve Kullanılabilir Bir Maddedir!

Aslında bu mukus tabakasının kendisi zararlı değildir; tam tersine, aslında müsilaj, düzgünce toplandığı ve işlendiği durumda insanlar tarafından yenerek tüketilebilecek bir maddedir! Örneğin "marshmallow" gibi ürünler, geleneksel olarak Althaea officinalis gibi bitkilerin müsilaj salgılarından üretilmektedir ve Kuzey Amerika'da yaşayan Ulmus rubra ağacının müsilaj salgısı demülsent (mukus bastırıcı) ve öksürük şurubu yapımında kullanılmıştır!^[2] Benzer şekilde, suyla karıştırılan müsilaj, zamk olarak (özellikle de posta pulları ve zarflarının yapışkanlarında) kullanılabilir.^{[3], [4]}

Natto soya fasulyesinin fermentasyonu sırasında Bacillus natto bakterisinin ürettiği hücre dışı salgılar, bitkinin şekeriyle karışarak müsilaj üretir ve bu müsilaj, karışımın oranına bağlı olarak farklı koku, tat ve akışkanlığa sahip olur (bunlar da yediğimiz fasulyenin tadını etkiler). Drosera ve Pinguicula cinsi etçil bitkilerin ürettiği müsilaj ise, filmjölk adı verilen, yoğurt-benzeri bir kıvama sahip bir İsveç yiyeceğinin yapımında kullanılır.^[5]

Ayrıca insanlar tarafından tüketilme haricinde müsilajın ekolojide de önemli rolleri vardır. Örneğin tohumların etrafını saran müsilaj tabakası, onların su stresine direnmesini, alelopati adı verilen ve bitkilerin diğerlerinin büyümesini engelleme çabasıyla mücadele etmesini ve hatta topraktaki parçalara yapışarak bitkinin çimlenmesini sağlar.^{[6], [7], [8]} Bazı araştırmacılara göre müsilaj, tohumlardaki DNA'nın radyasyondan korunmasına da yardımcı olmaktadır.^[9] Bir bitkinin bulunduğu ortam ve bu ortama yayılımı, o bitkinin tohum başına ürettiği müsilaj miktarını etkileyen bir faktör olarak ölçülmüştür.^[10] Benzer şekilde, Meksika'da yaşayan mısır bitkilerinde müsilajın, yüksek şekerli ve düşük oksijenli yapısı içerisinde barındırdığı bakteriler sayesinde bitkinin azot bağlamasına yardımcı olduğu da gösterilmiştir.^[11]

Mega Haber 27

Kontrolsüz Müsilaj Üretiminin Tehlikeleri

Ancak bu tabaka, özellikle de denizlerde ve diğer su birikintilerinde kontrolsüz bir şekilde biriktiği zaman, E. coli gibi zararlı olabilen patojenler için harika bir yaşam alanı sunmaktadır ve bu nedenle sağlık tehdidi de oluşturabilmektedir.^[12] Ayrıca denizi kaplayarak balıkçılık faaliyetlerini engelleyebilir, denizin oksijenlenmesini bozarak balıkların ölmesine neden olabilir. Bu oluşum bir kez başladıktan sonra, insan müdahalesiyle bile durdurmak çok zor olabilir. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Hidrobiyoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Özgür Baytut, Karadeniz'de de görülen deniz salyasıyla mücadele konusunda şöyle söylüyor:^[13]

İnsanlık olarak bizim yapabileceğimiz şeyler; lokal olarak temizlik yapılabilir. Deniz ölçeğinde büyük olduğunda ise yapılacak pek bir şey yok. Beklemek ve deniz salyasını artıracak faaliyetleri engellemek gerekir. Bu da kirliliği önleme şeklinde ortaya çıkabilir. Deniz salyası tabakasının olduğu yerlerde çok fazla balık olmaz. Toksik türler, salyaya karışırsa problem oluşturur. O yüzden salyalı denizde balık avlanmasını tavsiye etmem. Balıkçılar da bunu bilirler.

Ayrıca müsilaj içindeki patojenler, Savalia savaglia türü altın resifleri ve Paramuricea clavata türü morumsu deniz kamçılarını ciddi anlamda etkilemekte ve bu da Marmara ekosistemini daha da bozmaktadır. Eğer bu müsilaj problemi kısa bir sürede çözülemezse, özellikle de deniz dibinde yaşayan omurgasız hayvanlar bundan oldukça kötü ve belki de geri döndürülemez bir şekilde etkilenecektir.

Küresel ısınmayı tek bir ülke olarak çözmemiz imkânsız olduğu için, bu problemle mücadelede yapabileceğimiz tek şey, yukarıda Dr. Baytut'un da söylediği gibi, balıkçılık faaliyetlerini azaltmak ve atık suların boşaldığı yerleri temizlemek ve filtrelemek olacaktır.^[14] Çünkü aşırı balıkçılık, müsilaj üreten fitoplanktonları yiyen filtreleyici türleri yok etmektedir ve buna bağlı olarak normalden fazla fitoplankton oluşumu gözlenmektedir. Yapılabilecek şeylerden bir diğeri, aktif olarak müsilajı toplamak olabilir; ancak daha önceden de yapıldığı gibi, onlarca ton müsilaj toplanmasına rağmen denizin temizlenmesi mümkün olmayabilir.^[15]

NTV

Müsilaj, Giderek Büyüyen Bir Problem Olabilir!

Marmara Denizi'nde (ve genel olarak Türkiye sularında) 2007 yılı öncesine bu boyutta müsilaj oluşumu çok nadir görülen bir doğa olayıydı (ancak 18. yüzyıldan beri bu olay, ara ara Akdeniz'de gözlenmişti).^[16] Dr. Baytut, şöyle anlatıyor:

Deniz salyası aslında doğal bir durum. Yapılan çalışmalara göre Akdeniz’de 18. yüzyıldan beri biliniyor. İtalya’nın Napoli kentinde sıklıkla görülmüş. Buna da İtalyanlar ‘kirli deniz’ adını vermişler. 2000’li yılların başından itibaren de Marmara Denizi’nde bilim insanlarının dikkatini çekmiş. Karadeniz’de Akdeniz deniz sisteminin bir parçası olduğu için Karadeniz’de de 15-20 yıl önce olduğunu biliyoruz.

Burada normal olmayan; son yıllarda deniz salyası sıklığının ve miktarının artması. Deniz salyası, ilkbaharda güneşlenme ve sıcaklığın artmasıyla birlikte durgun bir denizde Haziran’ın ortalarına kadar meydana gelebilir. Son zamanlarda kirliliğin artması, müsilajın çok sık ve miktarının da çok yaygın olmaya başlamasına neden oldu. İşin anormal tarafı da budur.

Çevre Yüksek Mühendisi Ozan Deniz ise şöyle diyor:^[14]

Deniz salyası 2010’lu yıllardan sonra balıkçılığın önemli bir sıkıntısı oldu. Bu çamur yapısında olan, jelimsi, mukoza şeklinde bir madde, özellikle balık ağlarını ağırlaştırarak denizin dibine inmesine ve balıkçılığın bu anlamda olumsuz etkilenmesine sebep oluyor.

Halk TV

Beklenti, deniz salyasının birkaç hafta veya birkaç ay daha kalıp, mevsim sıcaklıklarının normale dönmesi ve hava olaylarının değişmesine bağlı olarak kendiliğinden düzelmesidir. Ancak iklim değişimi hız kazandıkça ve deniz temizliğine özen gösterilmedikçe, müsilaj oluşturabilecek durumların yaşanma ihtimali artıyor ve bu durumların süresi de uzuyor. Bu nedenle kapsamlı temizlik çalışmaları ile önleyici yasal adımların atılması şarttır.

İklim değişiminin etkilerini hissetmemizden önce bile Marmara Denizi ağır sanayileşme ve yoğun insan nüfusu dolayısıyla ekosistem bozulmalarıyla yüzleşmişti. Şimdi, küresel iklim krizinin de ağırlığı çöktükçe, bu nadide denizimizi çok daha zor günler bekliyor demek uygun olacaktır. Eğer şimdi harekete geçilmezse, sonradan yaşanacak sıkıntılar çok daha büyük ve çok daha geri döndürülemez olacaktır.