Değer-Eylem Tutarsızlığı: İnsanlar Neden İnandıkları Değerlere Göre Hareket Etmezler?

Değer-Eylem Tutarsızlığı, insanların inançlarına ters düşecek şekilde davranmalarını içeren bir fenomendir. Yani insanlar, değerlerini desteklemeyen veya değerlerine ters düşen bir eylemde bulunduklarında, Değer-Eylem Tutarsızlığına kapılırlar. Örneğin birçok insan çevresel sorunlarla ilgilenmelerine rağmen, sorunları çözecek eylemlerde bulunmaz, yani Değer-Eylem Tutarsızlığı gösterirler.

Değer-Eylem Tutarsızlığı, yaygın bir fenomendir ve birçok alanda önemli etkileri vardır. Bu nedenle anlaşılması önemlidir. Bu makalede Değer-Eylem Tutarsızlığının ne olduğunu ve gereken durumlarda nasıl azaltılabileceğini öğreneceksiniz.

Değer-Eylem Tutarsızlığına Örnekler

Değer-Eylem Tutarsızlığına bir örnek, insanların sağlıklı olmaya dikkat etme konusunda söyledikleriyle daha sağlıklı olmak için yaptıklarının genelde tutarsız olmasıdır.^[1]

Başka bir örnek, tüketici alışkanlıklarında görülür. Birçok insan aldıkları ürünü üreten işçilerin çalışma koşullarını önemsediğini söylese de sadece bazıları tercihlerini bu kriter doğrultusunda yapar, özellikle de bu tercihin biraz daha yüksek bir fiyat gibi dezavantajları varsa...^{[2], [3], [4]}

Ek olarak, insanların genelde inançlarına uygun hareket etmediği çevresel sorunlar bağlamında Değer-Eylem Tutarsızlığına birçok örnek gösterilebilir:^{[5], [6], [7]}

• İnsanların geri dönüşüme ne kadar önem verdiklerini söylemeleri ile, gerçekten ne kadar geri dönüşüm yaptıkları tutarsızlık gösterir.^[8]
• Organik gıdaların daha iyi olduğunu söyleyen insanlarla, gerçekten organik gıda tüketen insanların sayısı birbirine uymaz.^[9]
• Karbon emisyonuyla ilgilendiğini söyleyen insanların sayısı ile, pratikte karbon emisyonunu azaltmak için alışkanlıklarını değiştiren insanların sayısı farklıdır.^[10]

Değer-Eylem Tutarsızlığının Sebepleri

Değer-Eylem Tutarsızlığı birçok nedenden ötürü ortaya çıkabilir:

• Değerlere uygun hareket etmek için niyetli olmamak.
• Değerlere uygun hareket etmek için fırsatları görememek.
• Motivasyon karmaşası. Mesela farklı eylemleri destekleyen iki farkı değerin mevcut olması gibi.^[11]
• Sosyal ikilemler. Birçok insanın desteklemediği bir değer yargısının desteklenmemesi gerektiği düşüncesi gibi.^[11]
• Değerlere uygun hareket etmenin işe yarayacağından duyulan şüphe. Bir ürünü geri dönüşüm kutusuna atsanız bile geri dönüştürüleceğine inanmamak gibi.^[11]
• Değerlerden daha ağır basan teşvikler. Daha etik koşullarda üretilen bir ürünün muadillerinden daha pahalı olması gibi. (Burada durum bir nitelik değiş tokuşudur, ürünün daha etik üretilmiş olması ile daha pahalı olması arasına seçim yaparsınız.)^{[11], [12], [13]}
• Seçenek eksikliği veya seçimin zorluğu. Mesela ihtiyacınız olan ürünün çevre dostu bir versiyonunu bulamamak.^[11]
• İnsanları değerleri dışında davranmaya iten dış etkenler. Sağlıksız ürünleri öne çıkaran pazarlama teknikleri gibi.^[14]

İnsanların inanç ve değerlerini eylemlere dönüştürmesi gerekir. Yukarıdaki sorunlar bu süreci geciktirdiği veya tamamen bozduğu için Değer-Eylem Tutarsızlığının altında yatan nedenler olabilirler. Genelde insanların belli bir eylemi gerçekleştirecek noktaya gelmesi için aşağıdaki adımları sırayla takip etmeleri gerekir:

• Öncelikle belirli bir konu hakkında gerekli bilgileri edinmek.
• Bu bilgileri değer oluşturacak şekilde işlemek.
• Sonrasında oluşturdukları değerleri harekete geçmek üzere niyetlere dönüştürmek.
• Son olarak niyetleri eylemlere dönüştürmek.

Ek olarak bazen, eyleme geçmek için bir fırsat olduğunu görmek gibi bazı fazladan adımlara ihtiyaç duyulabilir.^[15]

Yani bilgi, değer ve niyetlerini eylemlere dönüştürmek için çaba göstermek gerekir. Bazen insanlar eylemden alıkoyan belirli bir sorun yokken sadece bu çabada başarılı olamadıkları için eyleme geçemeyebilirler.^{[16], [17]}

Genel olarak, Değer-Eylem Tutarsızlığı oluşur çünkü değerleri eylemlere dönüştürmek için birçok adımdan geçmek gerekir ve bu süreç çelişen değerler, teşvikler ve seçenek eksikliği gibi sebeplerce bozulabilir.

Not: Bazı durumlarda Değer-Eylem Tutarsızlığı başka sebeplere de bağlı olabilir. Örneğin insanlar değerleriyle ilgili sorulara sosyal olarak kabul edilebilir değerlere sahip olduklarını göstermek için önyargılı cevaplar verebilirler. Yani insanların değerleri söylediklerinden farklı olabilir ve asıl değerleri taklit ettiklerine göre daha çok eylemlerine yansıyabilir.^[11]

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

İlgili Konseptler

Değer-Eylem Tutarsızlığı aralarında bazı farklar olsa da Tutum-Eylem, Tutum-Davranış veya İnanç-Davranış Tutarsızlığı gibi benzer isimlerle ifade edilir.^[18] Buna göre tutum ve davranışları arasındaki tutarlılığı yüksek seviyede olmayan kişilerin değerlerine göre hareket etmesi daha az olası olduğundan Değer-Eylem Tutarsızlığı tutum ve davranışlar arasında düşük tutarlılık olarak da açıklanabilir.^{[19], [20], [21]}

Ek olarak Değer-Eylem Tutarsızlığıyla bağlantılı bazı başka tutarsızlıklar da mevcuttur.^[22] Örnek olarak Niyet-Eylem Tutarsızlığı veya bireysel, kurumsal veya toplumsal düzeyde gözlenebilen Bilgi-Tavır-Eylem Tutarsızlığı verilebilir.^{[23], [24], [25], [26], [27]}

Bu tutarsızlıklar Değer-Eylem Tutarsızlığıyla hem neden hem de sonuçlar açısından çeşitli benzer ve farklı yönler taşımaktadırlar.

Dahası, Değer-Eylem Tutarsızlığı, yukarıdaki tutarsızlıklardan biriyle birlikte de görülebilir. Örneğin insanların değerlerine dayanarak niyetler oluşturduğu, ancak niyete bağlı eyleme geçmediği durumlarda, Niyet-Eylem Tutarsızlığıyla birlikte görülebilir.

Değer-Eylem Tutarsızlığının Açıklaması

Değer-Eylem Tutarsızlığını açıklayabilmek, kendinizin veya başkalarının eylemlerini tahmin etmek veya anlamak açısından önemlidir. Örneğin önceden bu tarz bağışlar yapmış insanlardan hayır amaçlı para toplamak istiyorsanız, ne kadar insanın bağış yapacağını tahmin etmenizde yardımcı olabilir.

Değer-Eylem Tutarsızlığını açıklamanın anahtarı, insanların her zaman değerlerine uygun davranmadığını göz önünde bulundurmaktır. Yani birisi belirli bir değere olan desteğini ifade etse de bu değer yönünde eyleme geçmeyebilir.

Ayrıca, aşağıdaki faktörlere bakarak gelecekteki bir olay için Değer-Eylem Tutarsızlığının ne derecede olacağını tahmin edebilirsiniz:

• İnsanlar ilgili değere bağlılıkları,
• İnsanların bu değeri eyleme dönüştürmesi için yapması gerekenler,
• Değer-Eylem Tutarsızlığına sebep olabilecek durumlar (Çelişen değerler veya teşvikler gibi).

Bu tahmini yaparken, insanların geçmişte benzer durumlara nasıl tepki verdiğine bakarak gelecekte verecekleri tepkiyle ilgili bir öngörü edinebilirsiniz.

Değer-Eylem Tutarsızlığını Nasıl Azaltabilirsiniz?

Kendinizde veya başkalarında Değer-Eylem Tutarsızlığını azaltmanın yolu asıl sebebi bulmak ve sorunu tanımaktan geçer. Örneğin birisi değerlerine uygun davranmak için eline geçen bir fırsatı fark edemediğinden Değer-Eylem Tutarsızlığı gösteriyorsa bu fırsatları kişiye açıkça göstererek sorunu çözebilirsiniz.

Ek olarak Değer-Eylem Tutarsızlığını azaltmanın genel yolları da vardır:

• İnsanlara değerlerini hatırlatın. Bu insanların değerlerine uygun davranma olasılıklarını artıracaktır, özellikle de bu hatırlatmayı ortada bir fırsat varken yaparsanız.^{[21], [28]} Örneğin birine tam araba almadan önce çevresel sorunlara olan duyarlılığını hatırlatırsanız, çevre dostu bir araba alma ihtimallerini artırmış olursunuz.
• İnsanların değerlerine daha çok önem vermesini sağlayın. Belli bir değere daha çok önem vermek kişinin bu değere uygun davranma ihtimalini artırır. İnsanların değerlerine daha çok önem vermesini sağlamak için ilgili değerin ahlaki açıdan ne kadar önemli olduğunu veya benlik algılarıyla nasıl örtüştüğünü anlatabilirsiniz.^[1]
• İnsanları eyleme geçmeye teşvik edin ve bu konuda yardımcı olun. Örneğin birinin değerlerine göre hareket etmesini sağlayacak bir plan oluşturmasına ve uygulamasına yardım edebilirsiniz.
• Değerlerle uyumlu eylemleri kolaylaştırın. Değerlere uygun hareket etmek ne kadar kolaysa bu eylemler o kadar çok tercih edilirler. Örneğin gazlı içecekler içmemek için, işe giderken yanınıza bir şişe su alabilirsiniz.
• Değerlerle uyumsuz eylemleri zorlaştırın. Belli bir değere aykırı hareket etmek ne kadar zorsa insanlar o kadar değere uygun hareket edecektir. Örneğin insanlar bir değere uygunsuz hareket etmeyi düşündüğünde olumsuz bir tepki vererek değere uygun eylemde bulunma şanslarını artırabilirsiniz.^{[29], [30]}

Genel olarak Değer-Eylem Tutarsızlığını azaltmak için tutarsızlığın nedenlerini bulmalı ve tanımalısınız. Ayrıca insanlara değerlerini hatırlatmak, eyleme geçmek için teşvik ve yardım etmek, insanların değerlerine daha çok önem vermesini sağlamak, değerlere uygun eylemleri kolaylaştırmak veya değerlere aykırı eylemleri zorlaştırmak gibi genel yöntemleri de kullanabilirsiniz.

Not: Değer-Eylem Tutarsızlığını azaltmak için önerilen çözümler genelde "Dürtme"lerden yararlanır.^[5] "Dürtme"ler, herhangi bir seçeneği yasaklamadan veya teşvikleri önemli ölçüde değiştirmeden insanların davranışlarını tahmin edilebilir bir şekilde değiştiren hamlelerdir.

Özet ve Sonuç

• Değer-Eylem Tutarsızlığı, insanların değerlerine uymayan davranışlarda bulunması fenomenidir.
• Sağlığa önem vermelerine rağmen fast-food tüketenler, çevreye değer vermelerine rağmen yenilenebilir enerji kaynaklarını kullanmayanlar veya işçilere değer vermelerine rağmen etik olmayan koşullarda üretilen ürünleri satın alan insanlar Değer-Eylem Tutarsızlığına örnek davranışlar sergilemiş olurlar.
• Değerleri eylemlere dönüştürmek için genelde birkaç adımdan geçmek gerektiği ve çelişen değerler, teşvikler veya seçenek eksikliği gibi çeşitli sebeplerle bu süreç bozulabildiği için insanlar Değer-Eylem Tutarsızlığına düşerler.
• Değer-Eylem Tutarsızlığını açıklamak insanların ve kendinizin davranışlarını anlamak ve tahmin etmek açısından yararlı olabilir. Ayrıca geçmişteki tutarsızlıklara bakarak veya belirli bir değerin eyleme dönüşmesi için gerekli aşamaları düşünerek gelecekteki olası tutarsızlıkları tahmin edebilirsiniz.
• Değer-Eylem Tutarsızlığını azaltmak için sebeplerini bulmalı ve tanımalı, belki de insanlara değerlerini hatırlatmak, insanların değerlerine daha çok önem vermesini sağlamak, insanları eyleme geçmek için teşvik ve bu konuda yardım etmek, değerlere uygun davranışları kolaylaştırıp değerlere uymayan davranışları zorlaştırmak gibi genel teknikleri kullanmalısınız.