Darwin'in Varlığını Öngördüğü Güve, Yarasaların Sonarlarını Bozarak Yem Olmaktan Kurtulabiliyor!

"Darwin'in atmaca güvesi" olarak da bilinen Xanthopan praedicta, olağandışı uzunluktaki hortumu nedeniyle böcekbilimcilerin; Darwin tarafından öngörülmüş olması sebebiyle de genel olarak biyologların gözde türlerinden birisidir. Şimdi ise onu avlamaya çalışan yarasaların sonarlarını bozma yeteneğiyle sanılandan daha da dikkate değer bir tür olduğu ortaya çıktı. Bu yetenek her ne kadar avantajlı olsa da, güveyi sürekli devam eden iki farklı hayatta kalma yarışına mahkûm etmekte.

Yarasalar geceleri yollarını bulmak için sonarlarını kullanırlar. Böceklerle beslenen yarasalar ise bu becerilerini uçmakta olan avlarını muhteşem bir hassasiyetle saptamak üzere geliştirmişlerdir. Buna karşın bazı güveler bu sonarları bozmak için yollar bulmuşlardır. Florida Üniversitesi'nde doktora öğrencisi olan Juliette Rubin'in Biotropica dergisinde belirttiğine göre bu yöntemi, göz alıcı X. praedicta da yarasaların sonarının sesini duyduğunda veya fiziksel olarak avcılarının eline düştüğünde kullanmaktadır.^{[1], [2]}

1862 yılında Darwin'e aralarında Madagaskar'dan Angraecum sesquipedale'nin de bir örneğinin bulunduğu bir paket orkide gönderildi. A. sesquipedale, Darwin'in "hayret verici uzunlukta" olduğunu belirtmesiyle akıllarda kalmıştı. Bu bitkinin özü, yaklaşık 30 santimetre derinlikte gömülüydü.

Darwin bu bitki hakkında şunları yazmıştı:^[3]

Vay canına! Hangi böcek bu bitkinin özünü emebilir ki?

Bunun üzerine Darwin, Madagaskar'da bu bitkinin özünü emebilmek için 30 santimetre uzunluğunda hortumu olan bir güvenin olması gerektiğini öngörmüştü. Alfred Wallace, Darwin'in iddiasını destekledi ve söz konusu güvenin o zamanlarda en uzun hortumlu güve olan Afrikalı Xantophan morganii'nin bir akrabası olabileceğini öne sürdü.

Wallace, A. sesquipedale'nin tozlaşması için gerekli donanıma sahip Madagaskarlı bir güvenin keşfini görecek kadar yaşadı. Bulunan bu tür, başlangıçta X. morganii'nin bir alt türü olarak değerlendirildi ve Xantophan morganii praedicta olarak adlandırıldı. Ancak son yıllarda bazı böcekbilimciler bu güvenin Xantophan praedicta olarak bilinen başlı başına ayrı bir tür olduğunu savunmaya başladılar.^[4]

Yarasalar Güvelere Karşı!

Rubin de bu terminolojiyi kullanmakla birlikte asıl olarak güvenin sonardan kaçınma gücüne odaklanmakta. Rubin, 2021 yılında güve türlerinin yaklaşık %20'sinin yüksek yoğunlukta ultrason kullanarak yarasaların sonarlarını bozmanın yollarını bulduğunu ve bu sayede yarasaların güvelerin konumu hakkında yanlış değerlendirmeler yapmasına neden olduğunu bildiren bir ön baskının ortak yazarlığını yaptı.^[5]

Hortum kullanılmadığı zamanlarda kıvrılıp az yer kaplasa da bu kadar uzun bir hortumu taşıyacak olan güvenin büyük olması gerekir. Büyük olmaları da bu güveleri yarasalar için cezbedici bir yemek haline getirir. Rubin, erkek güvelerin bir güvenin çıkardığı en uzun ultrason dalgalarını yayarak bu tehlikeyle baş ettiklerini gösterdi. Rubin bu durumun sadece yarasaların sonarlarını bozmakla kalmadığını, aynı zamanda lemur gibi diğer avcıları da caydırdığını düşünüyor. Dişiler ve bu güvelerle bağlantılı iki diğer tür ise ultrason tepkisi üretemiyor.

Doğal olarak, yarasalar da bunun karşısında yan gelip yatmıyorlar (ya da yan gelip sarkmıyorlar) ve sürekli olarak evrilerek bozulmaya karşı daha dayanıklı sonarlar geliştirip karşılıklı bir evrimsel silahlanma yarışına girmiş oluyorlar.

Wikimedia Commons

Orkideler İşi Neden Bu Kadar Zorlaştırdılar?

Güveler ve yarasalar birbirlerine düşman oldukları için bu şekilde rekabet etmeleri doğal olarak mantıklı geliyor. Öte yandan, orkidelerin de tozlaşması için güvelerin üremesine ihtiyaçları var. Bu durum akıllara bir soru getiriyor: Orkideler bu işi neden bu kadar zorlaştırdılar?

Cevabın, herhangi bir böcek belirli bir çiçeği tozlaştırabiliyorsa aynı zamanda diğer çiçekleri de aynı kolaylıkla tozlaştırabilmesi olduğu düşünülüyor. Her çiçeğe konan bir böceğin bir çiçeğe konduktan sonra direkt olarak aynı türün başka bir üyesine konması pek mümkün değildir. Zira topladığı polenleri üreme değeri olmayan diğer çiçeklere saçacaktır. Bazı bitkiler bu durumla yılın olağandışı zamanlarında çiçek açarak başa çıkmakta, ancak takvimdeki çoğu alan halihazırda kapılmış halde.

Tarih kapmak yerine, A. sesquipedale'nin çiçeği o kadar derinde ki yalnızca bu konuda uzman olan birisi ona yetişebilir. 30 santimetre uzunluğunda hortumu olan bir güve ise bu ihtişamlı organını herhangi bir çiçekte boşa harcamak istemez. Çoğunlukla bir A. sesquipedale'den diğerine giderek bu çiçeğin polenlerini yalnızca önemli olan yerlere yayar ve bu türün devamlılığını sağlar. Ancak, X. praedicta'nın sadakatinden emin olmak için A. sesquipedale, güveyi ayak uydurmaya zorlayarak çiçeğine ulaşan yolu sürekli uzatmaya devam etmek zorundadır.