COVID-19 ve Antimikrobiyal Dirençli Mikroorganizmaların Korkunç Kombinasyonu!

Antibiyotik direnci sıklıkla "geleceğin vebası" olarak adlandırılıyor. Bu, gerçekten de acil sorunlarımızdan birisi; en azından pandemi başlayıp onu gölgeleyene dek, öyleydi. Ancak uzmanlar, ihtiyacı olmayan hastalara antibiyotik reçete edilmesi ile, bu "vebanın" yıkıcı etkilerini çoktan yaşamaya başladığımızı söylüyor.

Antibiyotik direncine sebep olan en önemli faktörlerden biri, aşırı antibiyotik kullanımıdır. Bu yanlış kullanım, İngilizcede "süper böcek" (İng: "super bug") de denilen -ki bunlar aslında "böcek" değil, bakterilerdir- yaygın kullanımdaki antibiyotik tedavilerine dirençli bir grup patojenin ortaya çıkmasına sebep oluyor. Bir patojen, kullanılabilecek tüm antibiyotiklere üstün gelecek kadar evrimleştiğinde ise, küçük bir enfeksiyon bile hızla ilerleyip vücudu tamamen ele geçirerek ölüme sebep olabilir.

Patojenlerde rastgele oluşan mutasyonlardan bazıları, onları belli ilaçlara karşı dirençli hale getirdiğinde ve konak canlıda bu ilaçlardan aldığında patojen üzerinde seçilim baskısı oluşur. Böylece, doğal seçilim yoluyla, ilaç direnci geliştirmemiş olanlar ölürken, ilaca dirençli yepyeni bir nesil ortaya çıkar. Birden fazla ilaca karşı direnç geliştiren patojenler de, gayriresmi olarak "süper böcek" adını alır. Bu direncin oluşumu, kimi zaman antibiyotiğin piyasaya sürüldüğü ilk yıl bile olabilirken, kimi zaman süreç 10 yılı aşabilir.^[2]

Antibiyotik direnci, ya da ilaç direncine sahip patojenlerin sebep olduğu enfeksiyonların tedavisi çoğu zaman daha zor ve hatta imkansız olabiliyor. Bununla birlikte tedavi sürecinin uzaması, hastaneye gidiş geliş sayısı ve belki de hastanede yatış sürelerinin artması ile tedavinin maliyeti de epey yükselebiliyor. Bu tür enfeksiyonlar hemen herkesi etkileyebilse de özellikle kronik hastalığa sahip kişiler daha fazla risk altında.

Şimdilerdeyse, tedavisi bulunamamış bir pandeminin ortasında, antibiyotik yazmadan önce iki kez düşünen doktorlar, artık hastalarını eldeki birkaç tedavi ile kurtarma yolunu seçebiliyorlar.

Halihazırda COVID-19 ile ciddi şekilde hastalanan kişilerde sonuçlar oldukça yıkıcı olabilir. Michigan Tıp Okulu Üniversitesi'nde asistan profesör ve hastanede görevli olan Valerie Vaughn, COVID-19 ve antibiyotik direnci sorunlarının talihsiz birleşimini daha pandeminin ilk safhalarında doğrudan tecrübe eden bir araştırmacı.

Antibiyotik Direnci

Vaughn, hastaneye getirilme esnasında antibiyotik verilen bir hastayı anlatıyor: Doktorlar muhtemelen bunun COVID-19 mu yoksa bakteriyel bir solunum enfeksiyonu mu olduğundan emin olamamış. Hasta, COVID-19 teşhisi konup, durumu ağırlaşınca, solunum cihazına bağlanarak hastanede birkaç hafta geçirmiş. Bu sırada, hastanede antibiyotik tedavisi gören hastalar arasında yaygın görülen Clostridium difficile ile teması olmuş. Söz konusu enfeksiyonun sebebi, antibiyotiklerin normal şartlarda bu patojenle mücadele edecek bağırsak bakterilerini etkisiz hale getirmesi. Sonuçta C. difficile enfeksiyonu da antibiyotiğe dirençli hale gelmiş ve uzun süren bir savaşın ardından hasta, bu enfeksiyondan kaynaklanan çoklu organ yetmezliği yüzünden kaybedilmiş. Vaughn şöyle anlatıyor:

Bu gerçekten içime oturdu. Çoğu kez, elimizde tedavi bulunmadığında, doktorlar aşırı miktarda ilaç yazmaya meyilliler. Oysa bazen hastaya hiç bir şey yapmayarak daha iyi yapmış oluruz.

Fakat bu üzücü hikaye, pandemide uygunsuz antibiyotik kullanımının yol açtığı örneklerden yalnızca biri. Vaughn ve bir ekip dolusu araştırmacı, Michigan'daki pek çok hastanede bakteriyel enfeksiyonu olmayan hastalara aşırı antibiyotik tedavisi uygulandığı sonucuna ulaştı. Oxford'un Clinical Infectious Diseases (Klinik Enfeksiyonel Hastalıklar) dergisinde yayınlanan çalışmalarında, Mart'tan Haziran'a kadar hastaneye gelen COVID-19 hastalarının yarısından çoğuna antibiyotik yazıldığı ortaya kondu. Her nasılsa, bu hastalardan yalnızca %3.5'inin ikincil bir bakteriyel enfeksiyonu vardı. Bu demek oluyor ki hastaların yalnızca COVID-19 olan ezici çoğunluğuna, viral enfeksiyonlara etki etmeyen antibiyotik tedavisi verilmişti.

Ekibin elde ettiği verilere göre vakit geçirmeden antibiyotik tedaviye başlanma oranı; hastalar arasında daha yaşlı, vücut kitle endeksi daha düşük, hastalığı daha ciddi seyredenlerde ve kar amaçlı hastanelerde tedavi görenlerde daha fazlaydı.^[1]

Bu karmaşanın sebeplerinden biri oldukça açıktır: O zamanlarda hastanelerde genellikle yeterince COVID-19 testi bulunmuyordu ve bulunsa da testin sonuçlanması günler sürebiliyordu. Salgınla mücadele eden uzmanlar, kritik durumdaki hastaların COVID-19 mu yoksa başka bir ciddi hastalığa mı sahip olduğundan emin olamıyordu ve hızlı hareket edip tedaviye başlamak adına, çoğu kez tanı için yalnızca semptomlara güvendiler. Vaughn'ın çalışmasının sonuçları gösteriyor ki bu hastaların çoğunda, COVID-19 testleri pozitif çıkar çıkmaz, antibiyotik tedavisi durdurulmuştu.

Aşırı antibiyotik verilmesinin ardındaki mesele ise daha hassas. Vaughn'ın söylediğine göre, COVID-19, yüzeysel olarak bakteriyel zatürreye çok benziyor. Ancak daha yakından bakılırsa COVID-19 zatürresinde kuru öksürük ve kanda düşük beyaz kan hücresi sayımı görülürken bakteriyel zatürrelerde balgamlı öksürük ile beyaz kan hücrelerinde artış gözlemleniyor. Yine de, ciddi zatürre vakalarıyla boğuşurken acele eden doktorlar bu ayrımı gözden kaçırabilir. COVID-19 hastaları dünya çapında artarken işleri başlarından aşkın doktorlar ve sağlık personelleri hayat kurtarmak için acele etmek durumunda kalıyor.

Yine de Vaughn'ın araştırmasına göre, kimi hastaneler bu durumla daha iyi başa çıkıyor. Bulgular, pandemi sırasında antibiyotik kullanımı oranının değişkenlik gösterdiğini ve sıklıkla hastanelerin antibiyotik yönetim programının gücüne bağlı olduğunu gösteriyor. Yeterli bir destek programına sahip yerlerde antibiyotik alan COVID-19 hastalarının oranı %25 iken bu programdan yoksun hastanelerde oran %84'e kadar çıkabiliyor. Vaughn'a göre hastanelerde daha fazla COVID-19 testi bulundurulması ve bakteriyel enfeksiyonların daha iyi anlaşılmasıyla yanlış antibiyotik kullanımları daha da azaltılabilir.

Antibiyotiksiz Bir Gelecek

Georgia Üniversitesi Aşı ve İmmünoloji Merkezinde bir profesör olan Stephen Trent, bu tip aşırı kullanımların uzun vadeli sonuçlarının kendisini oldukça endişelendirdiğini belirtiyor.

Bakteriler her 20 dakikada büyüyüp bölünürler ve daha fazla antibiyotik kullandıkça da aynı ölçekte daha fazla dirençle karşılaşırsınız. Bu gerçekten büyük bir sorun, çünkü elimizdeki antibiyotikler tükeniyor. Ayrıca, yeni tedavi geliştirmek için gerekli olan azim ve fona sahip olan ilaç şirketlerinin sayısı da günden güne azalıyor.

Ereksiyon sorununa yönelik tam 5 ilacın adını verebilirim; oysa ki ilaç devlerinden hiç biri, onlarsız çoğu acil veya gerekli cerrahi müdahaleyi yapamayacağımız yeni antibiyotikler çıkarmıyor. 2050'ye kadar, süper böcekler kanserden çok daha fazla kişinin ölümüne sebep olacak.

Antibiyotik kullanımı her ne kadar dirençli mikroorganizma nesillerinin ortaya çıkmasında etkili olsa da henüz vazgeçebileceğimiz bir seçenek değil. Sepsis tedavisi, cerrahi işlemler, sezaryen doğumlar, organ nakli, kanser tedavisi ile diyabet, astım ve romatoid artrit gibi kronik rahatsızlıkların tedavisinde antibiyotikler büyük önem taşıyor.^[2]

Trent, ilaç şirketlerinin antibiyotik araştırmalarını kar getirisi daha yüksek ilaçlar uğruna terk ettiği bu durumda, hükümetin öne çıkıp antibiyotikleri öncelik haline getirmesi gerektiğini söylüyor.

Pandemi giderek kötüleştikçe, antibiyotik direncinin de kötüye gideceğini görüyoruz. COVID-19'un yakın zamanda kaybolacağı yok ve hastalara antibiyotik ilaçları dayamak da uzun ve kısa vadede kötü sonuçlar doğuruyor. İş işten geçmeden önce bu konuda bir şeyler yapmalıyız.