COVID-19 Hastalığı Testislere ve Spermlere Zarar Veriyor Olabilir; Ancak Nihai Yargıya Varmak İçin Erken!
Bu içerik tıp ve sağlık ile ilişkilidir. Sadece bilgi amaçlı olarak hazırlanmıştır. Bireysel bir tıbbi tavsiye olarak görülmemelidir. Evrim Ağacı'ndaki hiçbir içerik; profesyonel bir hekim tarafından verilen tıbbi tavsiyelerin, konulan bir teşhisin veya önerilen bir tedavinin yerini alacak biçimde kullanılmamalıdır.
Bu haber 4 yıl öncesine aittir. Haber güncelliğini yitirmiş olabilir; ancak arşivsel değeri ve bilimsel gelişme/ilerleme anlamındaki önemi dolayısıyla yayında tutulmaktadır. Ayrıca konuyla ilgili gelişmeler yaşandıkça bu içerik de güncellenebilir.
COVID-19 ile ilgili bilgilerimiz arttıkça, hastalığın kısıtlı bir etkiye sahip olmadığını (yani mesela grip gibi sadece solunum yollarını etkilemediğini), çok sistemli bir hastalık olduğunu öğrenmeye devam ediyoruz. Bugüne kadarki bulgular arasında akciğerden kalbe, beyinden gözlere, karaciğerden böbreklere kadar birçok organ ve sistemde hasara sebep olduğu gösterildi. Giderek artan miktarda kanıt, etkilenen sistemlerden bir diğerinin üreme sistemi olabileceğini gösteriyor. Özellikle de erkek üreme sistemi ve spesifik olarak da testisler COVID-19'a sebep olan SARS-CoV-2'nin hedefinde olabilir.
Nisan 2020'de, World Journal of Urology dergisinde yayınlanan bir editöre mektup makalesinin yazarı olan hekimler, SARS-CoV-2'nin insan hücrelerine girmekte kullandığı ana reseptör olan anjiyotensin dönüştürücü enzim 2 (ACE2) reseptörlerinin vücutta daha yoğun olarak dağıldığı yerlere odaklandılar.[1] Çünkü ACE2'nin yoğun olduğu bölgeler, akciğerlerde çoğaldıktan sonra dolaşım sistemi aracılığıyla vücudun her yanına ulaşabilen SARS-CoV-2 virüsünün hasar verebileceği organ adayları arasında yer alıyor.[2] Yoğun ACE2 reseptörüne sahip organlar arasında böbrekler ve testisler bulunuyor - ki SARS-CoV-2'nin böbreklere zarar verebildiğini artık biliyoruz[4] (COVID-19 sebebiyle hastaneye yatırılan hastaların %47'sinin böbreklerinde hasar görüldü ve %19'unun acil diyalize ihtiyacı olduğu tespit edildi[3]); öyle ki uzmanlar, COVID-19 salgını bittikten sonra, hastalığı atlatanlar arasında bir böbrek yetmezliği salgını olmasından endişe ediyorlar.
Ancak testislere etkisi konusunda kanıtlar bu kadar net değil. Daha ziyade bir ön endişe söz konusu, çünkü testisler, bütün organlarımız arasında neredeyse en yüksek ACE2 mRNA ve protein ifadesine sahip olan organlar; testisler içerisinde de seminifer boğaz hücreleri, spermatogonya, Leydig hücreleri ve Sertoli hücreleri en yüksek ACE2 mRNA ifadesine sahip olan hücre grupları.[5] Eğer virüs, bu hücrelerden bir veya birkaçına hasar verecek olursa, sperm üretiminde hatalar oluşabilir ve erkek kısırlığında artış görülebilir. İlginç bir şekilde, testislerdeki ACE2 ifadesi yaş ile orantılıdır. 30 yaşındaki bir erkekteki ACE2 reseptörü sayısı, 20 yaşındaki bir bireyden fazladır, 60 yaşındaki bir erkeğinki ise en düşük seviyededir. Bu nedenle daha genç erkekler, COVID-19 salgınında daha ağır testis hasarı almaya meyilli olacaktır.
SARS-CoV-2'nin en yakın kuzeni olan SARS-CoV virüsünün bulaştığı ve 2002 yılındaki SARS hastalığı dolayısıyla ölümle sonuçlanan 6 erkek hastanın otopsi sonuçlarına göre, hastaların testislerinde orkit (aşırı ağrılı testis enfeksiyonu) görüldü. İmmünohistopatolojik incelemeler, interstitiyumda, germ hücrelerinde ve Sertoli hücrelerinde hasar olduğunu gösterdi.[6] Bunlar, yüksek ACE2 ifadesi olan hücrelerle neredeyse birebir aynıdır. Bu durum, arada bir korelasyon olabileceğini gösterir; ancak nedensellik iddiasında bulunmak için daha fazla araştırma gerekmektedir.
Eğer arada bir bağlantı varsa, ACE2 reseptörlerini kullanarak hücreye giren SARS-CoV-2, buradaki hücreleri harap ederek hormonal dengeyi bozabilir. Araştırmalar, testosteronun (T) lüteinleyici hormona (LH) oranı ile folikül uyarıcı hormonun (FSH) lüteinleyici hormona (LH) oranının üreme başarısını doğrudan etkilediğini göstermektedir. SARS-CoV-2 bulaşmış erkekler üzerinde yapılmış ve ön baskı olarak yayınlanmış bir çalışma, 81 COVID-19 hastası ile 100 sağlıklı erkeğin üreme hormonlarını incelemiş ve LH miktarındaki artışa bağlı olarak T:LH oranında düşüş tespit etmiştir .[7] Bu durum eğer hakem denetiminden geçerek doğrulanabilirse, COVID-19'un üreme sistemini harap edebileceğini gösteren ilk bilimsel çalışma olacaktır.
7 Mayıs 2020'de yayınlanan bir makalede, sperm örnekleri incelenmek üzere 15 yaş ve üzeri 50 COVID-19 hastası tanımlanmıştır.[9] Hastaların 12 tanesinden sperm örneği alınamamıştır; çünkü bu erkeklerde ya erektil disfonksiyon bulunmaktaydı, ya komadaydılar ya da ölüm döşeğindeydiler. Geri kalan 38 hastadan sperm örneği toplanmıştır. Bunların 23'ü (%60.5'i) klinik olarak iyileşmişti, 15'i ise (%39.5) hastalığın akut evresindeydi. Sperm örneklerinden 6'sının (%15.8) SARS-CoV-2 testi pozitif çıktı (bunların 4'ü akut evredeydi, 2'si iyileşmekteydi). Pozitif ve negatif vakalar arasında hastanede kalma süresi, klinik iyileşme süresi, hastalık başlangıcı süresi veya ürogenital hastalık geçmişi arasında istatistiki olarak anlamlı bir fark bulunamadı.
Yukarıda sözünü ettiğimiz SARS nedeniyle ölenler üzerinde yapılana benzer olan ve 15 Eylül 2020'de Infections dergisinde yayınlanan bir diğer çalışmada, COVID-19 nedeniyle hayatını kaybeden ortalama 65 yaşındaki 12 erkeğin otopsisi yapılmış ve 11 tanesinde testiküler dokuda bozulma görülmüştür (en ağır hasarı Sertoli hücreleri almıştır).[8] Bu 11 vakanın 2 tanesi hafif, 5 tanesi orta, 4 tanesi ağır hasar almıştır. Hastalarda dikkate değer miktarda seminifer tübüler yaralanma, Leydig hücrelerinde azalma ve lemfokistik iltihaplanma görülmüştür. Ancak bu bireylerin %90'ının testislerinden alınan örneklerde SARS-CoV-2 virüsüne rastlanmamıştır (RT-PCR yoluyla incelenmiştir) ve elektron mikroskobu altında yapılan incelemelerde, hiçbirinde virüsün olmadığı görülmüştür. Bu durum, hasarın doğrudan virüsten kaynaklanıp kaynaklanmadığı konusunda soru işareti yaratmaktadır.
İlginç bir şekilde, SARS-CoV-2'nin potansiyel bir testis hasarına sebep olması, aynı zamanda erkeklerin COVID-19'a neden daha açık olduğunu da izah etmemizi sağlayabilir. Bunun ardında yatan başrol oyuncusu, SARS-CoV-2'nin insan hücrelerine girebilmek için öncelikle transmembran proteaz, serin 2 (TMPRSS2) isimli bir enzimi tetiklemesi (İng: "priming") gerekmektedir.[12] Bu enzimin, ACE2 reseptörlerinin çalışmasına yardımcı olduğu düşünülmektedir.[11] İnsanlar üzerinde yapılan çalışmalar, TMPRSS2 gen ifadesinin mümkün olabilmesi için, androjen reseptörünün aktive olması gerektiğini göstermektedir. Androjen reseptörü de, ACE2 reseptörü de X kromozomu üzerinde kodlandığı için, X kromozomu ile ilişkili genetik polimorfizmlerin (mutasyonların) kalıtımı ve buna bağlı olarak androjen faaliyetlerindeki artış, erkeklerdeki COVID-19 maruziyetini açıklayabilir.[13]
Yapılan bir çalışmada, SARS-CoV-2 bulaşan erkeklerde akut hipogonadizm (testis faaliyetlerinde düşüş) olduğu gösterilmiştir.[14] Bunun sebebinin, iltihaplanma sırasında üretilen IL-1β, IL-6, ve TNF-α isimli sitokinlerin artışı olabileceği düşünülmektedir.[15], [16] Bu sitokinler, SARS-CoV-2 enfeksiyonlarında rol almaktadır.
COVID-19'un testislere hasar verebilmesinin bir diğer yolu, oksidatif stres yoluyla olabilir. Virüsün bulaşması sonucu oksidanlara karşı duyarlı bazı kimyasal yolaklar tetiklenebilir; buna bağlı olarak vücut üzerinde oksidatif stres birikebilir. Bu durum, birçok fizyolojik fonksiyonu olumsuz etkileyebilmektedir; bunların arasında erkek üreme sağlığı da bulunmaktadır. Örneğin hücreler arası oksidatif stres, spermatozoada apoptoz yolaklarını tetikleyebilir ve sperm ölümüne yol açabilir.[17]
Görülebileceği gibi bu çalışmaların bir kısmı halen hakem denetiminden geçmeyi beklemektedir ve neredeyse hepsi çok küçük örneklemlere sahiptir (bu nedenle belirli iddialarda bulunabilecek olsalar da, bunların genellenmesi doğru olmaz). Ayrıca çalışmalar, çelişkili olabilecek sonuçlar vermektedir.
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.
Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.
Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.
Dolayısıyla COVID-19 hastalarında testis veya sperm hasarı, şu anda sadece hipotetik bir olasılık olarak görülmelidir; sahadan gelen veriler, henüz bu yönde bir kesin bir bulgu göstermemektedir. Eldeki veriler, bu yönde pozitif bir korelasyon iddia edebilecek yönde ilerlemektedir diyebiliriz; fakat henüz büyük bir yargıya varmak için çok erken olduğu vurgulanmalıdır.[10] İyi tarafından bakılacak olursa bu, COVID-19'a karşı önlem almak için hastalıktan orantısız bir şekilde etkilenen erkeklere ek bir motivasyon sağlayabilir.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git- 7
- 6
- 5
- 4
- 3
- 2
- 2
- 1
- 0
- 0
- 0
- 0
- ^ A. Abobaker, et al. (2020). Does Covid-19 Affect Male Fertility?. World Journal of Urology, sf: 1-2. doi: 10.1007/s00345-020-03208-w. | Arşiv Bağlantısı
- ^ C. Fan, et al. (2020). Ace2 Expression In Kidney And Testis May Cause Kidney And Testis Damage After 2019-Ncov Infection. medRxiv, sf: 2020.02.12.20022418. doi: 10.1101/2020.02.12.20022418. | Arşiv Bağlantısı
- ^ L. Ioannou. High Odds Severe Covid-19 Can Lead To Kidney Injury Or Failure, Medical Studies Reveal. (3 Ağustos 2020). Alındığı Tarih: 13 Eylül 2020. Alındığı Yer: CNBC | Arşiv Bağlantısı
- ^ ERA-EDTA. Covid-19 Mortality Alarmingly High In Dialysis Patients. (5 Haziran 2020). Alındığı Tarih: 13 Eylül 2020. Alındığı Yer: EurekAlert! | Arşiv Bağlantısı
- ^ Q. Shen, et al. (2020). The Ace2 Expression In Sertoli Cells And Germ Cells May Cause Male Reproductive Disorder After Sars‐Cov‐2 Infection. Journal of Cellular and Molecular Medicine, sf: 9472-9477. doi: 10.1111/jcmm.15541. | Arşiv Bağlantısı
- ^ J. Xu, et al. (2006). Orchitis: A Complication Of Severe Acute Respiratory Syndrome (Sars). Biology of Reproduction, sf: 410-416. doi: 10.1095/biolreprod.105.044776. | Arşiv Bağlantısı
- ^ L. Ma, et al. (2020). Effect Of Sars-Cov-2 Infection Upon Male Gonadal Function: A Single Center-Based Study. medRxiv, sf: 2020.03.21.20037267. doi: 10.1101/2020.03.21.20037267. | Arşiv Bağlantısı
- ^ M. Yang, et al. (2020). Pathological Findings In The Testes Of Covid-19 Patients: Clinical Implications. European Urology Focus, sf: 1124-1129. doi: 10.1016/j.euf.2020.05.009. | Arşiv Bağlantısı
- ^ D. Li, et al. (2020). Clinical Characteristics And Results Of Semen Tests Among Men With Coronavirus Disease 2019. JAMA Network Open, sf: e208292-e208292. doi: 10.1001/jamanetworkopen.2020.8292. | Arşiv Bağlantısı
- ^ S. Dutta, et al. (2020). Sars-Cov-2 And Male Infertility: Possible Multifaceted Pathology. Reproductive Sciences, sf: 1-4. doi: 10.1007/s43032-020-00261-z. | Arşiv Bağlantısı
- ^ A. Heurich, et al. (2014). Tmprss2 And Adam17 Cleave Ace2 Differentially And Only Proteolysis By Tmprss2 Augments Entry Driven By The Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus Spike Protein. Journal of Virology, sf: 1293-1307. doi: 10.1128/JVI.02202-13. | Arşiv Bağlantısı
- ^ M. Hoffmann, et al. (2020). Sars-Cov-2 Cell Entry Depends On Ace2 And Tmprss2 And Is Blocked By A Clinically Proven Protease Inhibitor. Cell, sf: 271-280.e8. doi: 10.1016/j.cell.2020.02.052. | Arşiv Bağlantısı
- ^ C. G. Wambier, et al. (2020). Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2 (Sars-Cov-2) Infection Is Likely To Be Androgen Mediated. Journal of the American Academy of Dermatology, sf: 308-309. doi: 10.1016/j.jaad.2020.04.032. | Arşiv Bağlantısı
- ^ N. Mohamad, et al. (2018). The Relationship Between Circulating Testosterone And Inflammatory Cytokines In Men. The Aging Male, sf: 129-140. doi: 10.1080/13685538.2018.1482487. | Arşiv Bağlantısı
- ^ M. Maggio, et al. (2005). The Relationship Between Testosterone And Molecular Markers Of Inflammation In Older Men. Journal of Endocrinological investigation. | Arşiv Bağlantısı
- ^ P. Pozzilli, et al. (2020). Commentary: Testosterone, A Key Hormone In The Context Of Covid-19 Pandemic. Metabolism - Clinical and Experimental, sf: 154252. doi: 10.1016/j.metabol.2020.154252. | Arşiv Bağlantısı
- ^ S. Dutta, et al. (2019). Oxidative Stress And Sperm Function: A Systematic Review On Evaluation And Management. Arab Journal of Urology, sf: 87-97. doi: 10.1080/2090598X.2019.1599624. | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 04/12/2024 02:08:14 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/9339
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.