Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

C-Değeri Paradoksu: Genom Büyüklüğü, Neden Her Zaman Evrimsel Akrabalığı Yansıtmıyor?

5 dakika
4,530
C-Değeri Paradoksu: Genom Büyüklüğü, Neden Her Zaman Evrimsel Akrabalığı Yansıtmıyor?
Tüm Reklamları Kapat

Lisedeki biyoloji derslerinde kısmen doğru bir şekilde öğretilen konulardan birisi, genom büyüklüğünün "gelişmişlik ölçüsü" olmadığıdır. Genellikle bu şekilde söylenir, çünkü "evrimsel akrabalık" demek "tehlikelidir". Aslında bundan bahseden hocanızın söylemek istediği (veya söylemesinin tam doğru olacağı) şey, canlıların genetik kompozisyonlarının, yani genomlarının büyüklüğünün, evrimsel süreç ile doğrudan bilgi vermediğidir. Yani bir canlının genom büyüklüğü (hücrelerinde DNA içerisinde barındırdığı nükleotitlerin sayısı), o canlının ne kadar evrimleşmiş olduğu, diğer canlılarla akrabalığı, ne kadar karmaşık ya da basit yapılı olduğu, vb. durumlar hakkında doğrudan bilgi veremez. Hatta tam tersine, yanıltıcı bile olabilir! 

Bu konuyu daha iyi anlayabilmek için, öncelikle canlıları "gelişmiş" veya "gelişmemiş" olarak gruplandıramayacağımız gerçeğini anlamak gerekmektedir. Bir insan, bir bakteriden daha gelişmiş değildir. Bir kakao ağacı, bir balinadan daha az gelişmiş değildir. Bir at, bir amipten daha gelişmiş olmadığı gibi; bir sıçan bir yılandan daha az gelişmiş değildir. İnsan-merkezci ve egoist bakış açımız her ne kadar kendimizin en tepede olduğu bir "gelişmişlik merdiveni" hayalinde olsa da, aslında her canlı devasa bir Evrim Ağacı'nın dallarından ibarettir. Her bir canlı, o bütünleştirici ağacın dallarının en ucundaki tomurcuklardır. Zaman geçtikçe o tomurcuklar büyür (evrimleşir), çatallanır (türleşir) ve nihayetinde bazı çatallar -ve hatta kimi zaman koskoca dallar- kuruyarak ölür (yok oluş). Bu dalların hiçbirinin bir diğerinden "gelişmişlik" açısından farkı yoktur; zira eğer ki bir bakteri türü bugün halen varlığını sürdürebiliyorsa, bir at, bir insan ya da bir zürafa kadar başarılı demektir.

Aslında "gelişmiş" derken kastedilmeye çalışılan şey "karmaşıklıktır"; ancak bu da, eğer ki net bir şekilde sınırları çizilmezse, bilimsel açıdan doğru bir kıyaslama değildir. Çünkü bir canlının daha "karmaşık" olması, daha başarılı veya uyumlu olduğu anlamına gelmez. Fakat tabii ki karmaşık bir yapıda olup da, evrimsel açıdan basit yapılılar kadar uyumlu olmak bir miktar fark olarak görülebilir. Ancak bu farkın anlamını abartmak hatalı olacaktır.

Tüm Reklamları Kapat

Genom büyüklüklerinde de benzer bir durum vardır. Genellikle bir canlının genom büyüklüğünü iki şekilde ölçebiliriz: ilki genomun kütlesine bakarak; ikincisi ise genom içerisindeki nükleotit sayısına bakarak yapılır. Kütle cinsinden yapılan ölçümlerde, temel birim olarak pikogram kullanılır. 1 pikogram, 1 kilogramın trilyonda biri demektir! Bir gramın ise milyarda biridir. Bunu nükleotit sayısına çevirmek de mümkündür: Tam olarak doğru olmasa da, 1 pikogramlık DNA içerisinde yaklaşık 1 milyar baz çifti (nükleotit) bulunur. Bu miktardaki baz çiftine aynı zamanda 1 Gigabaz (Gb) adı verilir (tıpkı 1 milyar baytlık veriye 1 Gigabayt dememiz gibi).

Bilim insanları da, ilk başta canlılar karmaşıklaştıkça genomlarının da irileşip karmaşıklaşacağını düşünmüşlerdi. Ancak genom projeleri birbiri arkasına onlarca canlının tam genom haritalarını bizlere sundukça, şaşırtıcı bir gerçekle karşılaşıldı: genleri dizilenen bir balon balığının genom büyüklüğü 0.5 Gb kadarken, insanınki 3 Gb kadardı. Buraya kadar bir sıkıntı yok; ancak sonradan dizilenen bir semenderin genomunun 50 Gb olduğu fark edildi. İnsanınkinin yaklaşık 17 katı! Bitkilerin genomlarına geçildiğinde bu sayı bir anda 100 Gb dolaylarına kadar ulaştı. Örneğin Paris japonica isimli bitkinin genomunda 150 milyar baz çifti bulunmaktadır. İnsandaki 3.2 milyar baz çiftine göre bu muazzam bir sayıdır!

Birçok farklı canlının genom büyüklüğü, akrabalık ilişkilerine göre bir evrim ağacı üzerine çizilmiştir. Dikkat edebileceğiniz gibi her ne kadar fare, tavuk ve insan gibi kısmen yakın akraba olan canlılarda genom büyüklüğü birbirine paralellik gösterse de (zira ortak atalarından bu yana genom çoklanması yaşanma ihtimali oldukça düşüktür); karmaşıklılık ve genom büyüklüğü arasında bir ilişki yoktur. Örneğin pirinçteki genom miktarı, insandakinin veya meyve sineğindekinin kat kat fazlasıdır. Buna karşılık, pirince göreli olarak çok daha yakın akraba olan bakla genomu, insanınkiyle hemen hemen aynıdır. Dolayısıyla genom büyüklüğü, evrimsel ilişkileri analiz etmek için kullanılamaz (veya kullanılırken çok dikkatli olunmalıdır).
Birçok farklı canlının genom büyüklüğü, akrabalık ilişkilerine göre bir evrim ağacı üzerine çizilmiştir. Dikkat edebileceğiniz gibi her ne kadar fare, tavuk ve insan gibi kısmen yakın akraba olan canlılarda genom büyüklüğü birbirine paralellik gösterse de (zira ortak atalarından bu yana genom çoklanması yaşanma ihtimali oldukça düşüktür); karmaşıklılık ve genom büyüklüğü arasında bir ilişki yoktur. Örneğin pirinçteki genom miktarı, insandakinin veya meyve sineğindekinin kat kat fazlasıdır. Buna karşılık, pirince göreli olarak çok daha yakın akraba olan bakla genomu, insanınkiyle hemen hemen aynıdır. Dolayısıyla genom büyüklüğü, evrimsel ilişkileri analiz etmek için kullanılamaz (veya kullanılırken çok dikkatli olunmalıdır).

Bilim insanları bu tuhaf duruma C-Değeri Paradoksu adını verdiler. C-Değeri, bir canlının genomundaki DNA miktarını (kısaca genom büyüklüğünü) gösteren bir değerdir. Ancak paradoksun çözülmesi de çok uzun sürmedi: 1960'lı yıllarda Roy Britten, Mary Lou Pardue ve diğer araştırmacıların çalışmaları sayesinde genomun çok büyük bir kısmının işe yarar bilgiler taşımayan, "hurda DNA" olduğu ortaya kondu.

Aslına bakacak olursanız, 3.2 milyar baz çiftinden oluşan insan genomunun sadece %2'lik bir kısmının protein kodlayan, işlevsel DNA olduğu bilinmektedir. Geri kalan kısmın tamamı "işe yaramaz ve çöp" değildir. Az bir miktarı düzenleyici görev oynamaktadır. Fakat bu hurdalık olan %98'lik DNA'nın büyük bir kısmı, kendini tekrar eden, evrimsel süreçte hatayla fazladan kodlanan veya yine evrimsel süreçte eskiden anlamlı olup da artık işe yaramadığı için körelen genlerden oluşmaktadır. Yani her birimizin hücreleri içerisinde yatan DNA, evrim tarihimizin en net kanıtlarını içerisinde taşımaktadır.

Tüm Reklamları Kapat

Yapılan incelemeler, özellikle daha basit yapılı canlılarda ve bitkilerde müthiş bir gen çoklanması tipi mutasyon birikimi olduğunu göstermiştir. Bu canlıların bırakın spesifik genlerinin mutasyona uğrayarak fazladan kopyalanmasını, evrim tarihinin çeşitli noktalarında tüm genomlarının, toptan bir şekilde fazladan kopyalandığı ama canlının içerisinde barınmayı sürdürdüğü görülmektedir. Bu, 46 kromozoma sahip insanın evrimsel süreçte kromozom sayısının 92'ye fırlaması, ondan sonra 184'e çıkması gibidir. Hayvanlar Alemi içerisinde bu duruma daha az raslanır; ancak özellikle Kambriyen Dönemi zamanında Hayvanlar Alemi'nde bile bu şekilde en az 4 defa gen çoklanması olduğu bilinmektedir. Özellikle bitkilerde, mantarlarda ve prokaryotlarda ise bu çok daha sık gerçekleşir.

Bu şekilde tüm genomun katlanarak çoğalmasına poliploidi adı verilir. Bu katlanan genomun fazladan olan kısmı kimi zaman işlevseldir, kimi zaman kısmen işlevseldir, kimi zamansa işlevsizdir. Fazladan kopyalanan kısım içerisindeki genler evrimsel süreçte bambaşka görevler edinebilirler veya körelerek yok olabilirler. Dolayısıyla bu genom çoklanmaları, evrime üzerinde çalışabileceği yepyeni malzemeler sunmaktadır. 

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
10
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 9
  • Muhteşem! 5
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 5
  • Bilim Budur! 3
  • Güldürdü 2
  • İnanılmaz 2
  • Umut Verici! 2
  • Merak Uyandırıcı! 2
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • D. Futuyma. (2009). Evolution. ISBN: 978-1605356051. Yayınevi: Sinauer Associates.
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 31/10/2024 09:21:29 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/3209

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Yaşamın Başlangıcı
Mikoloji
Maske
Olumsuz
Enzim
Gerçek
Gelişim
Tekillik
Biyografi
Öğrenme
Koruma
Doğa Yasaları
Mit
Veri Bilimi
Karanlık Enerji
Tür
Kartal
Köpek
Canlı Cansız
Memeli
Biyocoğrafya
Teknoloji
Hayvanlar Alemi
Devir
İletişim
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı. C-Değeri Paradoksu: Genom Büyüklüğü, Neden Her Zaman Evrimsel Akrabalığı Yansıtmıyor?. (17 Ocak 2015). Alındığı Tarih: 31 Ekim 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/3209
Bakırcı, Ç. M. (2015, January 17). C-Değeri Paradoksu: Genom Büyüklüğü, Neden Her Zaman Evrimsel Akrabalığı Yansıtmıyor?. Evrim Ağacı. Retrieved October 31, 2024. from https://evrimagaci.org/s/3209
Ç. M. Bakırcı. “C-Değeri Paradoksu: Genom Büyüklüğü, Neden Her Zaman Evrimsel Akrabalığı Yansıtmıyor?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 17 Jan. 2015, https://evrimagaci.org/s/3209.
Bakırcı, Çağrı Mert. “C-Değeri Paradoksu: Genom Büyüklüğü, Neden Her Zaman Evrimsel Akrabalığı Yansıtmıyor?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, January 17, 2015. https://evrimagaci.org/s/3209.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close