Büyük Çekici Nedir?
250 Milyon Işık Yılı Uzakta Olmasına Rağmen, Samanyolu Galaksisi'ni Saatte 2.2 Milyon Kilometre Hızla Üzerine Çeken Kütlenin Kaynağı Nedir?
Büyük Çekici, Samanyolu Galaksisi ile civarındaki birçok diğer galaksiyi üzerine çeken, çok büyük bir kütledir. Bunun biraz muğlak bir tanım olduğunu biliyoruz; çünkü bu "kütleçekimsel çekici"nin tam olarak neden böyle bir etkiye sahip olduğundan emin değiliz. Öyle ki bu kütle, galaksiler arası uzayda bir "kütleçekim anomalisi" olarak değerlendirilmektedir. Bir "anomali" olmasına rağmen, Laniakea Süperkümesi'nin görünürdeki kütleçekim merkezi olması bakımından astronomik öneme sahiptir.
Aslında Büyük Çekici, doğrudan gözleyebildiğimiz bir şey değildir; daha ziyade onu, yüz milyonlarca ışık yılı ötedeki galaksiler üzerindeki etkisiyle tespit edebilmekteyiz.[1] Onu gözleyememe nedenimiz, Büyük Çekici'nin "Kaçınma Bölgesi" (İng: "Zone of Avoidance") olarak bilinen, Samanyolu Galaksisi'nin gaz ve toz açısından çok yoğun olan merkezinin ardında kalan bir noktada yer almasıdır. Teleskoplarımızı buraya çevirdiğimizde, gaz ve toz bulutu dolayısıyla pek bir şey göremeyiz. Ama tabii ki civardaki yıldızların ve galaksilerin hareketlerine bakarak, nerede ne tür kütleçekim kaynakları olduğunu hesaplamak mümkündür. Buna bağlı olarak yapılan hesaplamalar, Büyük Çekici'nin kütlesinin, Samanyolu Galaksisi'nin toplam kütlesinin en az on binlerce katı olduğunu göstermektedir.
Bu gözlemleri yapabilme sebebimiz, söz konusu cisimlerin Hubble Akışı denen bir kavram çerçevesinde kırmızıya kaymasıdır. Kırmızıya kayma; bir nesneden yayılan radyasyonun dalga boyunun artmasıdır. Dalga boyu artan galaksilerden gelen ışık, kırmızımsı bir renge bürünür ve daha kırmızı olan galaksi, bizden daha da uzakta demektir. Evrenden gözlenen galaksilerden gelen ışığın birkaç istisnası haricinde tayfın hep kırmızı bölgesine kaydığı gözlenir. Edwin Hubble, yaptığı bu gözlemin sonucunda, evrenin genişlediğini keşfetmiştir.
İşte bu galaksilerin kırmızıya kaymasındaki değişimler, Büyük Çekici'nin varlığını gösterir. Ancak kırmızıya kaymalarındaki varyasyonlar yeterince büyük ve anomaliye doğru hafifçe çekildiklerini ortaya çıkaracak kadar düzenlidir. Kırmızıya kaymalarındaki varyasyonlar, "tuhaf hızlar" olarak bilinir ve Büyük Çekici'ye doğru açısal sapmaya bağlı olarak yaklaşık +700 km/s ila -700 km/s arasında bir aralığı kapsar.[2], [3]
Büyük Çekici Nerede?
Büyük Çekici'nin kendisi, Shapley Süperkümesi'ne doğru ilerlemektedir. Güney Afrikalı astrofizikçilerden oluşan bir ekip tarafından yapılan son astronomik çalışmalar, Büyük Çekici'nin teorize edilmiş konumunda, "Vela Süperkümesi" olarak adlandırılan bir galaksi süperkümesini ortaya çıkarmıştır.[4]
Evrenin tekdüze genişlemesinden sapmanın ilk belirtileri 1973'te ve 1978'de tekrar bildirilmiştir. Büyük Çekici'nin yeri nihayet 1986'da belirlenmiştir: Büyük Çekici; Samanyolu'ndan uzakta, Güney Üçgeni (Triangulum Australe) ve Marangoz Meydanı (Norma) takımyıldızları yönünde en az 150 milyon ila 250 milyon ışık yılı arasında (47-79 Mpc) uzaklıkta bir yerde bulunur.[5]
Bu yöndeki nesneler kaçınma bölgesinde (Samanyolu Galaksisi tarafından gizlenen, hiçbir şekilde gözlemlenemeyen bir bölge) yatar. Bu nedenle görünür dalga boylarıyla çalışmak zor olsa da, X-ışını gözlemleri, uzay bölgesinin Norma kümesinin (ACO 3627) hakim olduğunu ortaya koymuştur.[6]
Görünen Kütle Üzerine Tartışmalar
1992'de, Büyük Çekici'nin görünür sinyalinin çoğu, "Malmquist Önyargısı" (İng: "Malmquist Bias") adı verilen istatistiksel bir etkiye atfedildi.[2] 2005 yılında, "Kaçınma Bölgesinde Kümeler Projesi" (İng: "Clusters in the Zone of Avoidance" ya da kısaca CIZA) olarak bilinen gökyüzünün bir kısmının X-ışını incelemesini yapan gökbilimciler, Büyük Çekici'nin aslında bilim insanlarının başlangıçta tahmin ettiği kütlenin sadece 10'da 1'i olduğunu bildirdi. Ayrıca araştırma, Samanyolu Galaksisi'nin aslında Büyük Çekici'nin ötesinde yer alan ve "Shapley Çekicisi" olarak adlandırılan Shapley Süperkümesi'nin yakınındaki çok daha büyük bir galaksi kümesine doğru çekildiğini doğruladı.[3]
2016 yılında, Güney Afrikalı astronom Renée C. Kraan-Korteweg başkanlığındaki Güney Afrikalı, Avrupalı ve Avustralyalı araştırmacılardan oluşan çok uluslu bir ekip, gizemli Büyük Çekici'yi büyük ölçüde açıklayacak bir galaksi kümesinin keşfini açıkladı. AAOmega spektrograf, 3.9 metre Anglo-Avustralya Teleskop ve Güney Afrika Büyük Teleskobu verileri kullanarak, astronomlar tarafından bir yer çekimi anomalisi için gerekli açıklama sağlayan "üstkümesi" tanımı ile tutarlı, aşırı yoğun, galaktik bir bölge tespit edildi. Bu bölge Vela Süperkümesi'dir.
Karanlık Akış
Astrofizikte karanlık akış, galaksi kümelerinin kendine özgü hızının olası rastgele olmayan bir bileşenidir. Ölçülen hız, Hubble Yasası tarafından tahmin edilen, galaksi kümelerinde ortak bir yönde akan olası küçük, açıklanamayan, "karanlık" bir hıza eklenen toplamıdır.
Karanlık akışın Erboğa ve Suyılanı takımyıldızları yönünde aktığı belirlendi. Bu, ilk olarak 1973'te keşfedilen bir kütleçekimsel gizem olan Büyük Çekici'nin yönüne karşılık gelir. Bununla birlikte, Büyük Çekici'nin kütle çekiminin büyük bir galaksi kümesi olan Norma kümesinden kaynaklandığı düşünülüyordu. Norma kümesi, Dünya'dan yaklaşık olarak 250 milyon ışık yılı uzaktadır.
Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.
KreosusKreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.
Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.
PatreonPatreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.
Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.
YouTubeYouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.
Diğer PlatformlarBu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.
Giriş yapmayı unutmayın!Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza üye girişi yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.
Mart 2010'da yapılan bir çalışmada astronom Alexander Kashlinsky, 3 yıllık sonuçlar yerine 5 yıllık WMAP sonuçlarını kullanarak ve 700 adet olan gözlemlenen galaksi kümelerinin sayısını da ikiye katlayarak 2008'deki çalışmalarını genişletti. Ekip ayrıca küme kataloğunu farklı mesafe aralıklarını temsil eden dilimler şeklinde 4'e ayırdı. Daha sonra her bir dilimdeki kümeler için tercih edilen akış yönünü incelediler. Bu yönün boyutu ve kesin konumu bir miktar farklılık gösterirken, dilimler arasındaki genel eğilimler dikkate değer bir uyum sergilemektedir. Konuyla ilgili Kashlinsky şöyle diyor:
Bu eksen boyunca hareketi tespit ediyoruz, ancak şu anda verilerimiz kümelerin hareketlerini güçlü bir şekilde belirtemiyor.
Ekip şimdiye kadar bu etkiyi 2,5 milyar ışık yılı olarak katalogladı ve kataloğunu mevcut mesafenin 2 katına çıkarmayı umuyor.
Sonuç
Büyük Çekici ilk olarak 1970'lerde astronomların Samanyolu'nun bir kısmının diğer kısmından biraz daha sıcak olduğunu keşfetmeleriyle kuramlaştırıldı. Sonuç; milyarlarca yıldır bir şey bizi ve etrafımızdaki her şeyi kendisine yavaş ama emin adımlarla çekiyor (saniyede yaklaşık 600 km hızla) ve bundan kaçış yok. Bu kadar büyük mesafelerde ve aynı anda tüm galaksilere karşı böylesine güçlü olan tek kuvvet yüksek bir kütle çekimi olabilir. Bu da demek oluyor ki; uzayın derinliklerinde sert bir şekilde kütleçekimi uygulayan devasa bir şey var.
Büyük Çekici, öylesine büyüktür ki, 250 milyon ışık yılı uzakta olmasına rağmen galaksimizin de içinde bulunduğu, bulunduğumuz süper üst yerel kümeyi bile saatte yaklaşık 2.200.000 km hızla kendine sürükler. Büyük Çekici'nin Sakınma (ve Kaçınma) Bölgesi'nde yer alması ise, onu anlamamızdaki en büyük engeldir. Sakınma bölgesi, Samanyolu'nun ötesinde Erboğa (Centaurus) takımyıldızı doğrultusunda bulunan bir alandır. Bu alan; gaz, toz, uzay çöpleri ve yıldızların parlaklığından dolayı hiçbir şekilde gözlemlenemeyen belirsiz bir alandır. Galaksimizden dışarıyı görme yetimizi altüst eder. Bu yüzden bu devasa yer çekimsel anormalliğe neyin yol açtığını görmemizin imkanı yoktur.
Devasa bir kara delik ya da kırmızı bir üst dev ya da belki de daha önce hiç keşfedilmemiş bir şey olabilir mi?
Bizi ne içine çekiyor ve nereye doğru gidiyoruz?
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
İçerikle İlgili Sorular
- Büyük Çekici'nin bizi çekme hızı 2.500km/saat (başlıkta) ve 600km/saniye (sonuç bölümünde) iki farklı miktar olarak verilmiş, hangisi doğrudur ?
- Daha kızıla kayan galaksi kümeleri illa bizden daha da uzaktadır demek midir?
- 20
- 17
- 14
- 13
- 7
- 6
- 4
- 2
- 1
- 0
- 0
- 0
- Türev İçerik Kaynağı: Wikipedia | Arşiv Bağlantısı
- ^ B. Koberlein. What Is The Great Attractor?. (14 Temmuz 2014). Alındığı Tarih: 8 Şubat 2021. Alındığı Yer: Universe Today | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b S. D. Landy, et al. (1992). A General Analytical Solution To The Problem Of Malmquist Bias Due To Lognormal Distance Errors. The Astrophysical Journal, sf: 494. doi: 10.1086/171365. | Arşiv Bağlantısı
- ^ a b Institute for Astronomy. X-Rays Reveal What Makes The Milky Way Move. (1 Ocak 2006). Alındığı Tarih: 8 Şubat 2021. Alındığı Yer: University of Hawaii | Arşiv Bağlantısı
- ^ R. C. Kraan-Korteweg, et al. (2017). Discovery Of A Supercluster In The Zone Of Avoidance In Vela. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society: Letters, sf: L29-L33. doi: 10.1093/mnrasl/slw229. | Arşiv Bağlantısı
- ^ NASA. Hubble Focuses On "The Great Attractor". (18 Ocak 2013). Alındığı Tarih: 8 Şubat 2021. Alındığı Yer: NASA | Arşiv Bağlantısı
- ^ R. C. Kraan-Korteweg. (2000). Galaxies Behind The Milky Way And The Great Attractor. Springer, Berlin, Heidelberg, sf: 301-344. doi: 10.1007/3-540-45371-7_8. | Arşiv Bağlantısı
- M. Girardi, et al. (1993). Velocity Dispersions In Galaxy Clusters. The Astrophysical Journal, sf: 38. doi: 10.1086/172256. | Arşiv Bağlantısı
- N. Kaiser. (1987). Clustering In Real Space And In Redshift Space. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, sf: 1-21. doi: 10.1093/mnras/227.1.1. | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 10/12/2024 23:30:11 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/9963
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.