Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

"Bundan Sonra Oldu, Dolayısıyla Bundan Ötürü Oldu" Safsatası (Post Hoc, Ergo Propter Hoc)

4 dakika
13,324
"Bundan Sonra Oldu, Dolayısıyla Bundan Ötürü Oldu" Safsatası (Post Hoc, Ergo Propter Hoc)
Evrim Ağacı Akademi: Mantık Hataları, Bilişsel Önyargılar ve Safsatalar Yazı Dizisi

Bu yazı, Mantık Hataları, Bilişsel Önyargılar ve Safsatalar yazı dizisinin 32. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Tartışma Nedir? Münazara Yapmanın Önemi Nedir? Tartışmalarda Bilimsel Argümanlar Nasıl Üretilir?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
Tüm Reklamları Kapat

Bu safsata, olaylar arasındaki kronolojik ilişkinin otomatik olarak neden-sonuç ilişkisi anlamına geldiğini iddia etmekten kaynaklanmaktadır. Latincede post hoc, ergo propter hocolarak bilinen ve Türkçeye “Bundan sonra oldu, dolayısıyla bundan ötürü oldu.” şeklinde çevirebileceğimiz safsatadır. Temel formu şu şekildedir:

  1. A, B'den önce olmaktadır.
  2. Dolayısıyla A, B'nin sebebidir.

Bu insanların farkında olmadan düşebildiği en tehlikeli mantık hatalarından birisidir. Elbette ki olaylar arasındaki oluş sırası, doğrudan bir neden-sonuç ilişkisi vermek zorunda değildir. Öngörülemeyen ya da bilinemeyen bir C de B'nin sebebi olabilir.

Örneğin "Kelebek Etkisi" dediğimiz Kaos Teorisi'ne ait betimleme, aslında post hoc bir mantık hatasıdır (ama teşbihte hata olmadığı ve bunun bir teşbihten ibaret olduğu unutulmamalı):

Tüm Reklamları Kapat

Afrika'da bir kelebeğin kanat çırpışları, Amerika'da bir tsunamiye sebep olabilir.

Afrika'daki bir kelebeğin kanat çırpışlarının, Amerika'daki bir tsunamiden önce gerçekleşmiş olması, elbette ki tsunaminin sebebinin kelebeğin kanat çırpışları olduğu anlamına gelmez.

Bu tanımdan görülebileceği gibi, batıl inançların tamamına yakını ve sahte bilimlerin büyük bir kısmı post hoc mantık hatasıdır. Örneğin bir ayna kırıldıktan sonra başa gelen kötü bir olayın sebebinin aynanın kırılması olduğu düşünülür. Bu ve bunun gibi batıl inançları, yapısal olarak birer mantık hatasıdırlar.

Post hoc mantık hatasının en temel sebebi, konuyu inceleyen insanın mantık kurma sırasında yeterince dikkatli olmaması ve yanlış neden-sonuç ilişkileri kurmasıdır. Çünkü iyi bir inceleme ve araştırma yapmak, doğrudan sonuca gitmekten çok daha zordur ve pek çok insan uğraşmak istemez. Ancak bunca yazıdan da görebildiğimiz gibi, sonuca gitmek emek isteyen ve çok zahmetli bir iştir, hızlı atlamaya gelmez. Her bir adım bilimsel olarak açıklanmalı, ondan sonra diğer adımlar atılmalıdır. Birkaç örnek verelim:

  • “Bu sezon gerçekten kötü gidiyordum. Daha sonra kız arkadaşım bana bu kolyeyi verdi ve bir anda 3 maçta da üst üste goller atarak 3 maçı da kazanmamızı sağladım. Dolayısıyla bu kolye uğurlu olmalı. Eğer takmaya devam edersem, mutlaka kazanırız.”
  • Hasan yeni bir Mac bilgisayar alır ve 9 ay boyunca sorunsuz kullanır. Daha sonra bir güncelleme gelir. Güncellemeden sonraki gün, bilgisayar açıldığında donar. Hasan, bilgisayarın donmasının kesinlikle güncellemeden dolayı olduğunu söyler.
  • Pınar bir arkadaşını ziyaret ederken kedisi tarafından tırmalanır. İki gün sonra da ateşi çıkar. Pınar, ateşinin çıkmasının kesin sebebinin kedi tırmalaması olduğunu iddia eder.

Bu mantık hatasının, evrimsel biyolojide de çok kritik bir uygulaması vardır. Evrimi tam olarak anlamayan ama kabul eden insanlar, evrimin amacının insanları oluşturmak olduğunu düşünme hatasına sıklıkla düşerler. Bu yüzden aşağıdaki gibi örneklerle karşılaşabiliriz:

Tüm Reklamları Kapat

  • “Omurgalı hayvanlar günümüzden 370 milyon yıl önce denizden karaya çıkmışlardır. Günümüzden 6 milyon yıl önce insansılar (hominidler) evrimleşmeye başlamıştır. Dolayısıyla omurgalılar, insanları evrimleştirmek için karaya çıkmışlardır.”
  • “İnsanlar, diğer maymunlar benzeri atalardan, sonradan evrimleşmişlerdir. Öyleyse neden diğer maymunlar, insana evrimleşmezler?”

Yukarıdaki durumlarda, evrimin asıl sebepleri göz ardı edilerek saf kronolojik ilişkilere dayanarak neden-sonuç ilişkilerine varılmaya çalışılmaktadır. Bunların hepsi, mantık hatasıdır. Ne evrimin nihai amacı insanı üretmektir, ne de evrimin herhangi bir başka amacı veya öngörüsü vardır. Bu iddialar bilgi eksikliğinden kaynaklanır.

Bu safsatanın bir diğer yaygın örneği de, doğal felaketlerden sonra gericiler tarafından kullanılır. Örneğin bir şehirde evlilik dışı cinsel ilişkiye girenlerin sayısı arttığından dolayı şiddetli bir depremin gerçekleştiğini düşünmek, durumun gerçekten de böyle olduğu anlamına gelmemektedir. Depremlerin sebebini yalnızca Jeoloji’den gelen veriler izah edebilir. Depremden önce seks oranlarının artmış olması, seks ile deprem arasında bir ilişki olduğu anlamına gelmez.

Cum Hoc Safsatası

Bunun bir benzeri de “Cum Hoc” safsatasıdır. Kronolojik olarak art arda değil de bir arada yaşanan olayların ilişkili olduğunu düşünme hatası... Türkçeye “İkisi Birlikte Gerçekleşti, Demek ki İkisi Bağlantılı” olarak çevirmek mümkün. Bu, aynı zamanda iki değişken arasındaki korelasyonun her zaman neden-sonuç ilişkisi bildirmediği gerçeğini size hatırlatmalıdır. Bir X olayı ile bir Y olayı birlikte aynı oranlarda değişim gösteriyor olsa bile, X ile Y olayı illa birbiriyle bağlantılı olmak zorunda değildir.

Örneğin Johnny Depp’in çektiği film sayısı ile yatağından düşerek ölen çocukların sayısı arasında bir ilişki olabilir. Biri artarken diğeri de aynı oranda artmış, biri azalırken diğeri de aynı oranda azalmış olabilir. Ancak bu, yatağından düşerek ölen çocukların yatağından düşme “sebebinin” Johnny Depp filmleri olduğu anlamına gelmez!

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

İşte bu da mantık safsatalarından birisidir. Ne var ki, eğer bu tip hatalı ilişkilendirmeleri görebilecek donanımda değilseniz, size çok mantıklı gelecektir! “Johnny Depp’in film sayısı her arttığında, yataktan düşerek ölen çocukların sayısı da artmış işte, daha neyi sorguluyorsun ki?” Bilimde bu tip ilişkilendirmeler arasındaki neden-sonuç ilişkisini tespit etmemizi sağlayan kontrollü deneyler ve istatistiki araçlar vardır.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
Evrim Ağacı Akademi: Mantık Hataları, Bilişsel Önyargılar ve Safsatalar Yazı Dizisi

Bu yazı, Mantık Hataları, Bilişsel Önyargılar ve Safsatalar yazı dizisinin 32. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Tartışma Nedir? Münazara Yapmanın Önemi Nedir? Tartışmalarda Bilimsel Argümanlar Nasıl Üretilir?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
35
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 19
  • Muhteşem! 8
  • Güldürdü 5
  • Merak Uyandırıcı! 5
  • Bilim Budur! 3
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 2
  • İnanılmaz 1
  • Umut Verici! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 10/10/2024 08:32:26 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/231

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Teşhis
Deizm
Coğrafya
Gazetecilik
Canlı Cansız
Doğal
Ağız Sağlığı
Çalışma
Sinir Hücresi
Doktor
Venüs
Temel
Kurbağa
Kedi
Video
Jinekoloji
Genom
Santigrat Derece
Tekillik
Mantık Hatası
Sinir Sistemi
Asteroid
Hayatta Kalma
Bakteri
İnsan Türü
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı. "Bundan Sonra Oldu, Dolayısıyla Bundan Ötürü Oldu" Safsatası (Post Hoc, Ergo Propter Hoc). (28 Ağustos 2011). Alındığı Tarih: 10 Ekim 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/231
Bakırcı, Ç. M. (2011, August 28). "Bundan Sonra Oldu, Dolayısıyla Bundan Ötürü Oldu" Safsatası (Post Hoc, Ergo Propter Hoc). Evrim Ağacı. Retrieved October 10, 2024. from https://evrimagaci.org/s/231
Ç. M. Bakırcı. “"Bundan Sonra Oldu, Dolayısıyla Bundan Ötürü Oldu" Safsatası (Post Hoc, Ergo Propter Hoc).” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 28 Aug. 2011, https://evrimagaci.org/s/231.
Bakırcı, Çağrı Mert. “"Bundan Sonra Oldu, Dolayısıyla Bundan Ötürü Oldu" Safsatası (Post Hoc, Ergo Propter Hoc).” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, August 28, 2011. https://evrimagaci.org/s/231.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close