Bruksizm (Diş Gıcırdatma) Nedir? Belirtileri ve Tedavi Seçenekleri Nelerdir?

Bruksizm (Diş Gıcırdatma) dişlerin herhangi bir işleve yönelik olmayan, çoğunlukla bilinçsiz yapılan ve tedavi edilmediği takdirde dental ve tıbbi açıdan ciddi sorunlara sebep olabilen parafonksiyonel hareketleridir.

Bruksizmin nokturnal (gece) ve diurnal (gündüz) olmak üzere 2 temel formu vardır. Gece bruksizmi genellikle dişlerin kenetli haldeyken birbirleri üzerinden kaydırma hareketi olan gıcırdatma, bruksomani adı verilen gündüz bruksizmindeyse dişleri birbirine kenetli tutacak şekilde sıkma tarzında görülmektedir.

Belirti ve Semptomlar

Bruksizmin en yaygın klinik belirtilerinden birisi diş aşınmalarıdır. Ancak bu aşınmalar bruksizmin yanı sıra asitli gıdaların fazla miktarda tüketimi ve yanlış diş fırçalama yöntemleri gibi sebeplerden de meydana gelebildiği için bruksizmin kesin tanısını koymada yetersiz kalmaktadır.^[2] Aşağıda, bruksizme ait klinik belirtiler listelenmiştir:

• Diş ve dolgu kırıkları,
• Diş köklerinin kırık ve çatlakları,
• Dişlerde artmış mobilite (hareketlilik),
• Çiğneme kaslarında hipertrofi,
• Yüz, baş ve boyun ağrıları,
• Ağız açmada kısıtlılık,
• Ağzı açıp kapatırken çene ekleminden gelen anormal sesler,
• Dil ve yanağın dişlerin oklüzal düzlemine paralel olan bölgelerinde bruksizmin bu yumuşak dokularda yarattığı travmaya bağlı izler.

Bunlara ek olarak bazı radyografik belirtiler de şöyle sıralanabilir:

• Diş köklerinin alveol kemiğine bakan yüzeylerinde bulunan lamina dura kalınlığında değişimler
• Dişleri çene kemiğine bağlayan peridontal ligament aralığında genişleme

Rocky View Dental

Wikimedia Commons

Hastalıkla İlişkili Genler, Etken Faktörler ve Risk Faktörleri

Serotonin reseptör kodlayıcı gendeki (HTR2A) ve muhtemelen dopamin reseptör genindeki (DRD1) değişikliğin bruksizm etiyolojisine olası bir genetik katkısı olduğu düşünülmektedir. DRD1 rs686 polimorfizmi, bruksizm gelişim riskini potansiyel olarak etkiliyor gibi görünmektedir.^[3]

Hastalığın Etiyolojisi

Bruksizmin etiyolojisi multifaktöriyel olmakla birlikte henüz kesin olarak bruksizme sebep olan net bir etyoloji bulunamamıştır. Bununla birlikte psiko-duygusal durumlar bruksizmin en önemli etiyolojik faktörlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Ayrıca bruksizmin etiyolojisinde lokal, sistemik ve nörolojik etkenler de bulunmaktadır:^[1]

• Lokal etkenler arasında travmatik oklüzyon, dental kistler, hatalı diş restorasyonları, oral yumuşak doku anormallikleri vardır.^[1]
• Sistemik etkenler incelendiğindeyse bunların beslenme yetersizliği, Down sendromu, alerjik reaksiyonlar, sindirim sistemi bozuklukları, aşırı alkol ve kafein tüketimi, kullanılan bazı ilaçlar ve nörolojik problemler olduğu görülmektedir.^[1]
• Bütün bunların yanında anksiyetik, agresif, rekabetçi ve hiperaktif kişilik yapılarının da bruksizm etiyolojisinde önemli bir yeri bulunmaktadır.^[6]
• Yapılan birçok çalışmada psikolojik faktörler ile bruksizm arasında güçlü bir bağlantı kurulmuş ve negatif duygu durumlarının bruksizme sebep olduğu veya mevcut olan bruksizmi şiddetlendirdiği bulunmuştur.^{[7], [8], [9]} Ayrıca yapılan bir çalışmada kış mevsiminin bruksizm vakalarını şiddetlendirdiği görülmüştür.^[10]

Teşhis Yöntemleri

Bruksizm teşhisinde hastanın şikayetleri, medikal ve dental hikayesi, intraoral (ağız içi) ve extraoral (ağız dışı) muayeneler, başta panoramik filmler olmak üzere radyografik görüntüleme teknikleri ve kesin teşhis için polisomnografi (uyku testi) kullanılmaktadır.

Tedaviler veya İdare Yöntemleri

Bruksizmin spesifik bir tedavisi bulunmamakla birlikte etiyolojiye ve semptomlara yönelik farklı tedavi seçenekleri mevcuttur. Bruksizm tedavisi genellikle multidisipliner bir çalışma gerektirmektedir. İdeal bir teşhis ve tedavi sürecinde diş hekimleri, fizyoterapistler, psikiyatristler, psikologlar ve nörologlar rol almaktadır:^[4]

• Eğer etiyolojinin dental nedenlere yönelik olduğu düşünülüyorsa hastaya dikey boyut ayarlamaları ve okluzyon düzeltmeleri gibi dental tedavi yöntemleri uygulanmaktadır.
• Etiyolojinin psiko-duygusal durumlardan kaynaklandığı düşünülüyorsa uygun psikolojik ve psikiyatrik tedavi ile semptomlar hafifletilebilmektedir.
• Sistemik etkenlerden kaynaklandığı düşünülen vakalarda etken faktörün elimine edilmesi bruksizm tedavisine katkı sağlamaktadır.
• Etiyolojisi belli olamayan (idiopatik) vakalarda semptomları hafifletmeye yönelik okluzal splint (şeffaf plak) adı verilen gece veya gündüz plaklarının kullanımı, çiğneme kaslarına botulinum toksin (botoks) uygulaması, egzersiz ve masaj gibi uygulamalar kullanılmaktadır.
• Bruksizme bağlı çene eklemi patolojilerinde artrosentez gibi eklem tedavisi yöntemleri uygulanmaktadır.
• Bruksizmin farmakolojik tedavisindeyse benzodiazepinler, antikonvülzanlar, beta-blokörler, dopamin ajanları, antidepresanlar ve kas gevşeticiler kullanılmaktadır.^[5]
• Bütün bu tedavilerin yanı sıra hastalara meditasyon, yoga ve nefes egzersizleri gibi mental olarak rahatlatıcı uygulamalar tavsiye edilmektedir.
• Bruksizmin vücuda verdiği zararları azaltmak için hastalara esnerken çenelerini desteklemeleri, sert gıdalardan uzak durmaları, anatomik pozisyonlarına uygun yastık kullanmaları, günlük çene açma-kapama egzersizleri yapmaları, masa başında otururken çenelerine dirsek desteği yapmamaları tavsiye edilmektedir.

Wikimedia Commons

Wikimedia Commons

Görülme Sıklığı ve Dağılımı (Epidemiyoloji)

Bruksizm prevalansının cinsiyetten bağımsız olduğu ve yaşla birlikte azaldığı bilinmektedir.^[11]

Etimoloji

"Bruksizm" kelimesi "gıcırdama" anlamına gelen Latince "Bruksis" ve Yunanca "Brukein" kelimesinden türetilmiştir.^[1]