Yapay Zeka ve Algoritmalar Üzerine

Yıllar önce okuduğum C Programlama kitabının ön yüzü ufak bir hikaye ile başlıyordu; günün birinde yazılım ve donanım firmaları bir araya gelerek dünyanın en güçlü bilgisayarını yaparlar içine bulabildikleri tüm kaynaklardan bilgileri aktarırlar ve komut konsoluna şu soruyu yazarlar.

Tanrı var mı?

Bilgisayarın fanları çalışır hardisk ışıkları yanıp sönmeye başlar, zorlandığının işareti bir takım sesler cıkarır ve dumanlar yükselir. Sorunun cevabını alamayan bilim insanları daha çok bilgi daha cok donanım yatırımı yaparak aynı soruyu tekrar sorarlar.

Tanrı var mı?

Bir süre sonra aynı sonuç, bilgisayardan dumanlar yükselir. Bilim insanları vazgeçmez, bilinen tüm bilgiler en gelişmiş donanımlar ve yeni yazılımlarla donattıkları bilgisayara aynı soruyu tekrar sorarlar.

Tanrı var mı?

Bir süre sonra komut satırında bir cevap belirir, sistem soruya cevap vermiştir.

Artık var.

Yapay zekanın kendini Tanrı ilan etmesi ya da insanlığa savaş açması bana pek de olası gelmiyor. Zira uzaylıların ABD ingilizcesi ile konuşurken düşündüğümüz gibi yapay zekaya sahip bir sisteminde bize ait hırslara, korkulara düşlere sahip olacağını hayal ediyoruz. Halbuki duygularımız; beynin farklı bölümlerinin etkileşimi, hormonların salgılanması ve kişisel deneyimlerin etkisi gibi çok karmaşık süreçlerin sonucunda oluşur. Bizdeki benlik duygusu, ego, bilimin deney ve gözlem sahasından uzak ve halen güçlü şekilde felsefenin alanında yer almaktadır. Elbette duyguları simule eden bir çok çalışma yapılmaktadır, fakat yapay zeka bir benlik etrafında sarılı, hırsları olan geçmişi düşünüp, gelecek hakkında hayal kuran bir varlıktan ziyade Star Trek’teki Spark karakteri gibi salt aklın ve zekanın tezahürü seçimlere sahip olacaktır.

Bununla birlikte kıyamet senaryolarını tamamen göz ardı etmiyorum. Çok uzak bir gelecekte geçen Isaac Asimov’un Foundation adlı bilim kurgu romanında; bilim adamı Hari Seldon tarafından kullanılan Pisikotarih adlı bir disiplin ile geleceğe ilişkin kesin tahminlerde bulunur, yaptığı matematiksel hesaplarla insanlık tarihindeki büyük çöküşü öngörür ve bunu önlemek adına “Foundation” adlı bir oluşumun kurulmasının insanlığın kurtuluşu için tek çare olduğunu söyler. Çözüm yolları farklı olabilir ama benzer bir çıkarımı insanlığı koruma kuralı üzerine inşaa edilmiş bir yapay zeka algoritması da ulaşabilir, insanlığı yok oluştan kurtarmanın tek yolunun distopik bir yönetim, kitlesel kıyım ve doğal olmayan seçilimden geçtiğini hesaplayarak harekete geçebilir.

Yapay zekanın yakın zamanda yol açacağı en büyük tehdit ise işgücü alanında olacak gibi görünüyor. Google geliştirdiği DeepMind tarafından bilim insanları yaptıkları bir deneyde yapay zekanın kanseri doğru olarak tespit etmede 6 radyoloji uzmanından oluşan gruba karşı daha iyi performans gösterdiğini belirtildi. Bu sistemler geliştikçe ilk olarak birinci basamak sağlık hizmeti sunan doktorlar, tır şoförleri, kasiyerler, tercümanlar işlerini kaybedecektir. Adım adım bu sarmalın tüm işgücü piyasasını derinden etkileyeceği kesin.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Sanayi devrimi sonrasında çalışan mavi yakalı sayısı hızla artmış örn 1801 yılında, İngiltere’de sanayi sektöründeki işçi sayısı 1 milyon civarında iken, 50 yıl kadar sonra işçi sayısı 6,5 milyon ulaşmıştır. Düşük ücretler, çalışma koşullarının ağırlığı altında ezilen ve aynı zaman hızla büyüyen emekçi sınıfı ( proletarya) bazı ülkelerde sosyalist devrimleri tetiklerken, bazı ülkelerde sol siyasal akımların güçlenmesine neden oldu. 4.Sanayi devrimi ile üretim bantlarında, otomasyon sistemleri, robotlar yer almakta mavi yakalılar yerine ofis ortamında çalışan beyaz yakalılara bırakmış durumdadır. Belki de bunun siyasal sonucu olarak sol partiler, işçi sınıfının sorunlarının yanında, çevre kirliliği, küresel ısınma, kadın ve azınlık hakları gibi konularda da politikalar üretmektedir. Peki yapay zeka sonrası toplum, siyaset, kültür nasıl etkilenecek ? Buna gelmeden önce şuan bizi etkileyen, dönüştüren algoritmalara değinmek istiyorum.

Davranışsal hareketlerimizi takip eden, nelerden hoşlandığımız, hangi siyasi eğilimde olduğumuz, sevdiğimiz yemekleri, favori kitaplarımız, korkularımız, hayallerimiz ile ilgili olarak sürekli analizler yapan ve elde ettiği veriler sayesinde kendimize ihtiyacımız olmayan bir ürünün taksitlerini öderken veya hak etmediği halde bir politikacıyı desteklerken bulmamızı sağlayan yazılımsal algoritmalarla çepeçevre sarılmış durumdayız. Bu algoritmaların bu kadar başarılı olmasının nedeni insanın kusurlu, irrasyonel ve ön yargılı olması. Düşünmek irdelemek araştırmak zihnimiz için maliyetli bir iş, evrimsel olarak gündelik işlerimizi beynin rutin işleri takip ettiği kısmı ile çözüyoruz, algoritmalar bu zaaflarımızı çok iyi kullanıyor. Geçtiğimiz yıllarda TikTok programının kullanıcıların telefonun tüm bilgilerine eriştiği, izin verilmezse bile konum bilgisi, tüm resimleri, hatta sıkıştırılmış dosyaların içeriklerini taradığı, uygulama kullanılmıyorken bile kullanıcıların kamera ve mikrofonlarına eriştiğine ilişkin rapor yayınlandı. Twitter(X), facebook, instagram ve youtube benzeri platformlar zaman geçirme süremizi artırmak için bizim iç dünyamıza yakın, hatta bunların uç noktalarında içerikleri sürekli önümüze getiriyor. Irkçı birisi göçmenlere ilişkin paylaşımlar görürken, göçmenler de sürekli azınlıklara uygulanan şiddet içerikleriyle besleniyor. İnsanlar kendi kompartımanının dışına çıkamıyorlar, önlerine düşen komplo teorileri, spekülatif içeriklere maruz halde kolayca yönlendirilebiliyorlar.

Ne kadar etkin olduğu halen tartışma konusu olsada Rusya’nın 2016 ABD başkanlık seçimlerinde başkan adayı Hillary Clinton aleyhine ve Donald Trump’ın ise lehine müdahale ettiğine dair bugün güçlü deliler bulunmakta. Tahminlere göre 100’ lerce kişilik troll ekibi 126 milyon Amerikalıya erişen 80.000 mesaj attı, twitter üzerinden Rusya’nın kontrolündeki 36.000 otomatik hesap 288 milyon kez RT edilen 1,4 milyon mesaj gönderdi. Sosyal medyanın etkinliği konusunda dramatik bir örnekte Gamestop olayıdır; ABD’li oyun şirketi GameStop, hisseleri en fazla “açığa satılan” yani yatırım şirketlerinin daha da düşeceğini tahmin ettiği hisseler arasında iken internet üzerinden örgütlenen küçük yatırımcıların toplu hareketi üzerine yaklaşık yüzde 1700 değer kazanarak, yatırım şirketlerinin zarar etmesine neden olmuştu. Bir başka vakada ise 2016 yılında ingiliz sterlini yatırım ve finans kuruluşlarının algoritmaların çalışma mantığı yüzünden hiç bir reeel gerekçe olmamasına rağmen bir gecede %6’nın üzerinde değer kaybetmesidir. Algoritmalar hayatımızın her alanında bize dokunuyor, bizi şekillendiriyor, tercihlerimizi belirliyor, yapay zeka gibi popüler kültürün konusu olmadığı için tehlikenin büyüklüğünü fark etmekten çok uzağız.

2023 yılın başında Twitter’ın sahibi Elon Musk, Apple’ın kurucularından Steve Wosniak aralarında bulunduğu bir grup tarafından yapay zekaya ilişkin uyarı niteliğinde açık bir mektup kamuoyuyla paylaşıldı. Mektupta “Güçlü yapay zeka sistemleri, ancak etkilerinin olumlu ve risklerinin yönetilebilir olacağından emin olduğumuzda geliştirilmelidir.” deniliyordu. Popüler kültürde yıllardır bu heyulayı besliyor, Terminatör, Matrix, Kartal Göz, Ben Robot ve Görevimiz Tehlike 7 benim sevdiğim kötünün yapay zeka olduğu filmler tabi Transcendence yapay zekanın iyi olduğu ters köşe filmlerde var. Bu korkulardan ari düşündüğümüzde dönüşümün tam içindeyiz, artık yüksek öğrenim dahil tüm eğitim sisteminde, kodlama, analiz yaparken basit ölçekli öğrenebilen sistemler kullanıyoruz. Otonom savaş araçları uzaktan yönetilmeye ihtiyaç duymadan düşmanı bul, etkisiz hale getir konsepti ile çalışıyor, herhangi bir etik kaygı taşımıyorlar. Yakın gelecekte savaşları kimin kazanacağına, hangi şirketin batıp hangisinin değerinin yükseleceğine yapay zeka programları karar vereecek.

Bir grup bilim adamı devlet desteği ile 1942 yılında atom bombası yapmak için Manhattan projesini başlatmıştı. Dünyanın ilk atom bombası Japonyaya atıldığında tüm dünya dehşete kapıldı. Bir gelecek senaryosu yazalım; bir yerlerde devlet veya özel sektör desteği ile yapay zeka geliştirilir. Bu yapay zekanın amacı düşmanın (örn. ABD) bütün elektronik sistemlerine sızmak olsun. Metrolar, elektrik santralleri, borsa, bankalar, savunma ve tüm kritik sistemlerin açıklarını arasın, kritik görevdeki kamu görevlilerin zaaflarını tespit ederek onlara trojanlar göndersin. Sistematik olarak kendini geliştirdiğini, öğrendiğini, başarana kadar milyonlarca farklı yöntem geliştirerek denediğini hayal edelim. Bir noktada başarıya ulaşacaktır ve bütün elektronik çevrimiçi sistemleri ele geçirecektir. Bir kurşun bile sıkmadan o şaşalı imparatorluğun yıkıldığını görebiliriz. Ürkütücü ama imkansız değil.

Bazılarına bu varsayım, hayal gücünün zorlaması gibi görünebilir. Fakat teknoloji, yapay zeka ile birleşirse bazı alanlarda farklı kapılar acabilir; teoride fiyatı 2 milyar doları bulan 3D yazıcılarla savaş uçağı bile yapmanız mümkün. Belki de bundan 20–30 yıl sonra yapay zeka istediğiniz devreyi, işlemciyi tasarlayabilecek, 3D yazıcıların gelişen teknolojisi de eklendiğinde, arka bahcemizde elektrikli araba veya bir savaş uçağı yapmanıza imkan sağlayacak. Fikri mülkiyet hakları ve devlet otoritesi ortadan kalktığı, sanat ve siyasetin bugünkü den çok farklı anlamlar taşıyacağı, kapitalizmin varoluşsal sancılar yaşayacağı bir gelecek bizi bekliyor olacak.

https://pixabay.com/