TÜRKİYE'NİN VOLKANİK FAALİYET GEÇMİŞİ

Bir önceki yazımızda bahsettiğimiz gibi ülkemiz yaşça genç bir ülke konumundadır. Bu yazımızda gençliğin getirmiş olduğu sonuçlardan bir tanesi olan volkanik faaliyetleri inceleyeceğiz. İlk olarak genel bir tanım yapıp sonrasında ülkemizin volkanik geçmişini ve oluşumlarını inceleyeceğiz. Korkacak bir şey olmadığını baştan söyleyelim, ülkemizde aktifliği sürdüren bir volkanik dağımız yok.

Yer kabuğunda magmanın hareketleri sonucu ortaya çıkan faaliyetleri ‘’volkanik faaliyetler’’ olarak adlandırırız. Magma yer kabuğunda kalırsa derinlik volkanizması, kırıklar vasıtasıyla yüzeye ulaşıyorsa yüzey volkanizması olarak adlandırılır. Volkanları, magmada bulunan lavların ve gazların yeryüzüne çıkmak için oluşturduğu bacalar olarak tanımlayabiliriz. Bazı volkanlar şiddetli bir şekilde patlama gösterirken bazılarında sadece gaz çıkışı ve yavaş akan lavlar şeklinde patlamalar görülebilir. Volkanik patlamalar sonucunda volkandan volkan gazları ve piroklastik materyal diye adlandırdığımız materyaller çıkar. Piroklastik materyalleri 2.0 mm’den ufak boyuttakilere ‘’kül’’, 2–63 mm arasındakilere ‘’lapilli’’ ve daha büyük tane boyutuna sahip olanları da ‘’volkan bombası’’ şeklinde adlandırmaktayız. Volkanik patlama ile volkanik maddelerin yükseldiği yere ‘’baca’’ adını verirken, magmanın çıktığı yanar dağın ağız kısmına ‘’krater’’, yeni bir patlama ile kraterin büyüyerek oluşturduğu çanağa ‘’kaldera’’ adı verilir.

ANADOLU DA VOLKANİZMA

Anadolu'daki volkanik faaliyet Üst Oligosende (33,9 milyon yıl öncesi ile 23,01 milyon yıl öncesi) ve bilhassa Miosende (25.3 milyon yıl öncesi ile 5.3 milyon yıl öncesi) başlamış, Pliosen(5,3 milyon yıl ile 2.5 milyon yıl arası) ve Kuaterner ( 2,58 milyon yıl önce başlayıp günümüzde de süren dönem) esnasında en şiddetli safhasını geçirerek tarihî zamanlarda yavaş yavaş sona ermiştir (İ. KETİN, 1960)

Türkiye’nin birçok yerinde gözlenen sıcak su kaynakları ve karbondioksitli suların varlığı, buralarda var olan volkanik faaliyetin kanıtı niteliğindedir. Türkiye üzerinde Batı Anadolu, İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güney Doğu Anadolu’da da volkanik faaliyetlerin etkilerini görebilmekteyiz.

Batı Anadolu

Kula Volkanları (Manisa), Ülkemizde bulunan en geç volkandır. Bu volkanik arazide, volkanik küller içinde bulunan insanlara ait ayak izleri ise dünyada sadece birkaç bölgede vardır. Bu izler, volkanik patlamalar sırasında bölgede insanların yaşadığının en belirgin kanıtıdır.

İç Anadolu

Erciyes, Hasandağı ve ikisinin arasında kalan Göllüdağ’ın, bölgeye püskürttüğü lavlar, o dönemde bölgede yer alan göllerde birikerek yumuşak bir taş olan tüfleri oluşturmuştur. Tüf tabakasının üzerinde bazaltlar oluşmuşlardır. Zamanla bazalt çatlayıp parçalara ayrılmış ve yağmurlar çatlaklardan sızıp yumuşak tüfü aşındırmaya başlamıştır. Yumuşak bir taş olan tüflerin milyonlarca yıl boyunca yağmur ve rüzgâr tarafından aşındırılmasıyla sert bazalt kayasından şapkaları bulunan koniler oluşmuştur. Bu değişik ve ilginç biçimli kayalara halk arasında "peri bacası” denilmektedir.

Karadağ (Karaman), Karacadağ (Ankara-Konya), Meke Tuzlası (Konya), Hasan Dağı (Aksaray), Erciyes Dağı (Kayseri), Acıgöl (Nevşehir)

Doğu Anadolu

Türkiye de volkanik arazilerin yaygın olarak görüldüğü yerlerden biri de Doğu Anadolu bölgesidir. Türkiye’nin en yüksek dağı olan Ağrı Dağı, Doğu Anadolu’da oluşan volkanik platolar üzerinde oluşmuştur.

Nemrut Volkanı (Adıyaman), Süphan Volkanı (Bitlis), Tendürek Volkanı (Doğubayazıt-Çaldıran) Ağrı Volkanı

Güney Doğu Anadolu

Güneydoğu Anadolu volkanizması, volkanizmanın son safhasından ortaya çıkmış bazalt lavların oluşturduğu platolar meydana getirmiştir. Diyarbakır, Gaziantep, Cizre ve Ceyhan doğusunda volkanik arazi oldukça yaygındır.

Ülkemizde aktif bir volkana rastlamamız pek olası bir şey değildir. Pek diyoruz çünkü hâlâ yanar dağlarımızdan gaz ve buhar çıkışı olduğu görülmektedir. Ufak bir ihtimal bile olsa bilim adamları böyle bir ihtimalin varlığını akıllarından çıkarmıyorlar.