Lawrence Kohlberg: Ahlaki Gelişim ve Değer Sistemleri

Lawrence Kohlberg Kimdir?

Lawrence Kohlberg, 25 Ekim 1927'de New York'ta doğdu ve 1958'de Chicago Üniversitesi'nde felsefe ve psikoloji alanında doktora derecesini aldı. Harvard Üniversitesi'nde profesör olarak görev yaptı ve 1987'de aramızdan ayrıldı.

Kohlberg'in hayatı, ahlaki gelişim konusundaki çığır açan çalışmalarıyla damga vurdu. Ahlaki gelişim, insanların ahlaki kararlar alma ve eylemlerde bulunma yeteneklerini anlamaya yönelik bir psikoloji dalıdır.

Kohlberg'in Ahlaki Gelişim Teorisi

Kohlberg, ahlaki gelişimi altı aşamaya ayırarak, bireylerin ahlaki düşünce evrimini anlamamıza ışık tutar:

• İtaat ve Ceza Yönelimi (4-8 yaş): Bu aşamada, çocuklar ahlaki eylemlerin ceza veya ödülle ilişkilendirildiğine inanır.
• Araçsal Görecelilik Yönelimi (8-10 yaş): Çocuklar, ahlaki eylemlerin kişisel çıkarlarına hizmet ettiğine inanır.
• İyi Çocuk-İyi Kız Yönelimi (10-13 yaş): Çocuklar, ahlaki eylemlerin başkalarını memnun etmek veya onay almak için yapıldığına inanır.
• Yas ve Düzen Yönelimi (13-16 yaş): Çocuklar, ahlaki eylemlerin yasalara ve kurallara uymakla ilgili olduğuna inanır.
• Toplumsal Sözleşme Yönelimi (16-20 yaş): İnsanlar, ahlaki eylemlerin toplum için en iyi olduğuna inanır.
• Evrensel Ahlaki İlkeler Yönelimi (20 yaş ve üzeri): İnsanlar, ahlaki eylemlerin evrensel ilkelerle uyumlu olduğuna inanır.

Ahlaki Gelişim ve Kültürel Etkileşim

Ahlaki gelişim, bireylerin zaman içinde ahlaki değerleri, normları ve etik anlayışlarıyla ilgili kazançlarını ifade eder. Bu süreç, genellikle çocukluktan başlayarak yaşam boyu devam eder ve çeşitli faktörlerden etkilenir.

• Aile ve Çevre: Bireyler, ahlaki değerlerini genellikle aileleri ve çevreleri tarafından öğrenirler. Aile, ilk ahlaki eğitimi sağlar ve çocuğun değerlerini şekillendirmede önemli bir rol oynar.
• Kültürel Farklılıklar: Kültür, ahlaki değerlerin belirlenmesinde büyük bir etkendir. Farklı kültürlerde, ahlaki normlar ve etik kurallar farklılık gösterebilir.
• Din ve İnançlar: Din, birçok insanın ahlaki değerlerini belirlemede önemli bir etkendir. İnsanların dinî inançları, etik prensipleri ve ahlaki davranışları üzerinde derin bir etkiye sahip olabilir.
• Eğitim: Eğitim sistemi, bireylere etik ve ahlaki değerler konusunda rehberlik eder. Okulda, öğrencilere sosyal sorumluluk, dürüstlük ve adalet gibi değerler öğretilebilir.
• Bireysel Deneyimler: Bireylerin yaşadıkları olaylar, karşılaştıkları zorluklar ve deneyimledikleri ilişkiler, ahlaki değerlerini etkileyebilir. Bu deneyimler, bireyin empati geliştirmesine ve başkalarının bakış açılarını anlamasına katkıda bulunabilir.
• Biyo-psikososyal Faktörler: Bireylerin genetik yapısı, psikolojik özellikleri ve sosyal etkileşimleri, ahlaki değerlerini şekillendirebilir.
• Toplumsal Normlar: Toplumun kabul ettiği normlar ve değerler, bireylerin ahlaki gelişimini etkiler. Toplumsal normlara uyma ve kabul görme arzusu, bireyin davranışlarını şekillendirebilir.

Ahlaki İkilemler ve Olası Çözüm Yolları

Ahlaki gelişim sürecinde, bireyler sıkça çeşitli ahlaki ikilemlerle karşılaşabilirler. Bu ikilemler, bir kişinin çatışan değer, norm veya etik prensipleri arasında seçim yapmak zorunda olduğu durumları ifade eder.

• Haklar ve Sorumluluklar Çatışması: Birey, kişisel haklarına saygı göstermekle toplum veya iş yerindeki sorumluluklarına uygun şekilde yerine getirmek arasında seçim yapmak zorunda kalabilir.
• Bireysel Değerler ve Toplumsal Beklentiler Çatışması: Birey, kendi değerleri ile toplumun genel beklentileri arasında bir uyumsuzluk yaşayabilir.
• Çıkar Çatışmaları: Birey, kişisel çıkarları ile toplumun genel çıkarları arasında bir çatışma yaşayabilir.
• Doğruluk ve Merhamet Çatışması: Birey, dürüstlük ilkesi ile başkalarına karşı merhametli olma arasında bir çatışma yaşayabilir.
• Zorunluluk ve İstek Çatışması: Birey, zorunlu olduğu bir görevi yerine getirme ile kendi istek ve arzularını gerçekleştirme arasında bir ikilem yaşayabilir. Örneğin, bir ebeveyn, çocuğuna zaman ayırmakla çalışma zorunluluğu arasında bir denge bulma zorluğu yaşayabilir.

Ahlaki ikilemleri çözme süreci genellikle bireyin içsel değerleri, ahlaki prensipleri ve dışsal etkenleri dikkate almasını gerektirir. İkilemlerle başa çıkma yöntemleri şunları içerebilir:

• Dikkatlice Değerlendirme: Durumu objektif bir şekilde değerlendirmek, ikilemin tüm yönlerini anlamak önemlidir.
• Empati: Diğer insanların bakış açılarını anlamak ve empati kurmak, çatışan değerleri daha iyi dengelemeye yardımcı olabilir.
• Etik İlkelerin Kullanımı: Ahlaki ilkeleri rehber olarak kullanmak, karar verme sürecini daha yapıcı hale getirebilir.
• Danışma ve İletişim: Diğer insanlarla iletişim kurmak ve danışmak, farklı perspektifleri anlamaya ve yardım almayı sağlamaya yardımcı olabilir.
• Uzlaşma: İkilemleri çözmek için uzlaşma ve dengeleme yollarını araştırmak önemlidir.

Ahlaki Gelişim Teorisi ve Kültürel Farklılıklar

Kohlberg'in ahlaki gelişim teorisi, kültürel farklılıkları ve bu farklılıkların bireylerin değer sistemine etkisini ele alır. Altı aşamalı evrim, bireylerin çocukluktan yetişkinliğe kadar olan süreçte ahlaki düşünce ve davranışlarını nasıl geliştirdiğini açıklar.

Teori, kültürel etkileşimleri dikkate alarak bireylerin ahlaki değerlerini şekillendiren faktörleri vurgular. Aile, din, eğitim ve toplumsal normlar gibi kültürel öğeler, bireylerin ahlaki gelişimine etki eden temel unsurlardır.

Bu bağlamda, Kohlberg'in teorisi, ahlaki değerlerin evrensel olabileceği gibi kültüre özgü nuanslar taşıyabileceğini de gösterir. Bireyler, kendi kültürleri içinde ahlaki değerleri anlamlandırırken, bu değerler kültürden kültüre farklılık gösterebilir.^{[1], [2]}