Kafa nakli mümkün mü?

Bir cerrah olsanız ve tarihte ilk defa bir insana kafa nakli ameliyatı yapmayı planlıyor olsanız bunu anlatmaya nasıl başlardınız?İtalyan Cerrah Sergio Canavero şu şekilde özetliyor: “Yarı çılgınca, yarı dâhiyane.”

Organ nakli esas olarak bir vericiden alınan sağlıklı bir organın veya organ parçasının bir alıcının vücuduna aktarılmasıdır. Organ naklinin tarihi çok eskilere dayansa da başarı lı nakillerin gerçekleşmesi 1960’lı yılları buldu. Vücudun organı reddetmesi ve bunu önlemenin yolları nakillerde en önemli konular. Kafa nakli konu- sunda bugüne kadar sadece hayvan deneyleri yapıl- mış. Maymunlar, köpekler ve fareler üzerinde yapılan deneyler sonucunda kafa nakli ile ilgili pek çok sorun ve bunları çözecek teknik keşfedilmiş.

İlk kafa nakli 1908 yılında Charles C. Guthrie tarafından yapılmış ve başarısızlıkla sonuçlanmış. Çift başlı bir köpek oluşturma çalışmasında başa- rılı olamayan Guthrie bilim dünyası tarafından hoş karşılanmamış. Hatta bu olay diğer çalışmalarına gölge düşürmüş ve bu sayede Nobel Ödülü’ne aday gösterilmemiş.Sonrasında benzer bir nakil 1954 yılında Rus bi- lim insanı Vladmir P. Demikhov tarafından gerçekleştirilmiş. Demikhov yavru bir köpeğin başını ve ön ayaklarını yetişkin bir köpeğin boyun bölgesine nakletmiş. Bir aydan az yaşayan köpekler nakil sonrasında birbirlerinden ayrı hareket edebilmiş. Büyük olan köpek diğer baştan kurtulmaya çalışmış, ama daha sonra durumu kabullenmiş. Naklin yapıldığı köpek yetişkin olduğu için kalbi iki köpek için de gerekli olan kanı baş kısmına pompalayabilmiş. Demikhov’un çalışmasından etkilenen Dr. Sano ve ekibi köpeklerde benzer deneyler gerçekleştirmiş. Ekip başarılı dört kafa nakli yapmış ve köpekler en çok 6 gün yaşamış.

Günümüzde Dr. Canavero’ya ilham veren ve 1990’larda bu alanda çok önemli yayınlar yapan Dr. Robert J. White ise kafa naklinde önemli son çalışmaları yapmış. Dr. White 1970 yılında maymunda başarılı ilk kafa naklini gerçekleştirmiş.Nakil öncesi beynin kafa dışında canlılığını koruması ile ilgili çok sayıda araştırma yapmış ve bir soğutma sis- temi geliştirmiş. Bu sisteme göre beynin sıcaklığı 18oC’ye kadar düşürülüp sinir bağlantıları bu şekilde yapılır, daha sonra beyin tekrar normal sıcaklığına getirilir.

Dr. White bu teknikle sekiz Rhesus maymununda dört kafa nakli gerçekleştirmiş ve çalışmasını Surgery dergisinde yayımlamış. Nakilden birkaç saat sonra gözlerini açan maymunlar çevreyi incelemeye başlamış. Aynı zamanda çiğneme ve yutkunma da gözlenmiş. Maymunlar 6-36 saat arası yaşamış.

2014 yılında Çin’deki Harbin Tıp Üniversitesi’nde Dr. Xiao PingRen ve ekibi siyah ve beyaz fareler arasında 1000 kafa nakli ameliyatı gerçekleştirdi.Kırkbeş yıldır kafa nakli ile ilgili çalışmalar yapılmasa da İtalya’daki Torino İleri Nöromodülasyon Grubu’nda sinir bilimci olarak görev alan cer- rah Dr. Sergio Canavero, Haziran 2014’te gerçekleşen Amerikan Nörolojik ve Ortopedik Cerrahlar Kongresi’nde ilk insan kafa nakli ile ilgili pro- jesini meslektaşlarına sundu. Daha sonra da Şubat 2015’te “GEMINI Prosedürü” ismini verdiği tekniği ve naklin detaylarını Surgical Neurology International isimli dergideki makalesinde açıkladı.

Nisan ayında da ilk kafa nakli gönüllüsü belli oldu. 30 yaşındaki Rus asıllı Valery Spiridonov bir bilgisayar mühendisi. Spiridonov sinir ve kasları tutan ve genetik geçişli bir hastalık olan Werdnig- Hoffman hastası. Hazırlığı iki yıl sürecek olan bu büyük operasyon sırasında yaklaşık 150 doktor ve sağlık görevlisinin görev yapacağı ve maliyetin de yaklaşık 11 milyon dolar olacağı öngörülüyor.Kafa nakli işleminin ilk aşaması olan ve 36 saat sürmesi ön görülen operasyon, kafayı ve vücudu soğutmakla başlıyor. Sıcaklık nakil sırasında hücrelerin oksijen yetersizliğinden ölmesini engelleyecek şekilde ayarlanacak. Boyun ve omurilik kesilip hayati işlevi olan tüm damarlar tüplere bağlandıktan sonra kafa, vericinin vücuduna aktarılacak ve iki omuriliğin uçları birleştirilecek.Buradaki çok miktarda sinirin birbirine kaynaşması için operasyon sırasında o bölgeye bol miktarda polietilen glikol (PEG) adında bir kimyasal madde verileceğini belirten Cavanero, bu birleşmeyi yoğun bir spagetti demetinin sıcak suda yumuşayıp spagetti çubuklarının birbirine kaynamasına benzetiyor. PEG kimyasalının hayvanlarda omurilik gelişimini tetiklediği, hücre bağlantılarını koruduğu ve iyileştirdiği biliniyor, ama bu operasyonda da aynı etkiyi göstereceğinin bir garantisi yok. Cavanero alternatif olarak burnumuzda bulunan ve kendini yenileyebilen olfaktör kılıf hücreleri ya da kök hücreleri kullanabileceğini düşünüyor. Son olarak kaslar ve damarlar dikildikten sonra 3-4 haftalık bir yapay koma hali sağlanacak ve bu sırada vücut iyileşme sürecine girecek.Araştırmalar insan vücudunun 12oC-15oC arasında ve kan akışı olmadan belli bir müddet canlı kaldığını gösteriyor. Bu sıcaklıkta beyindeki metabolik etkinlik %10’un altına düşüyor. Kan akışının neredeyse durmaya yakın olması anlamına gelen bu aşama 45 dakika sürebiliyor. Canavero’ya göre bu süre nörolojik bir hasar olmadan, sinirleri birleştirmesine yetecek bir zaman dilimi.Prosedür iki önemli ilkeye dayanıyor. Birincisi keskin bir ayırma işleminin gerçekleşmesi, ikincisi ise motor nöronların işleyişinde aksama olmaması.İlk ilkeye göre keskin bir ayırma işleminin sağlanması çok önemli, çünkü yara alanının ve hücre hasarının en düşük seviyede tutulması gerekiyor. Bunun için, kullanılacak aletin omuriliğe zarar vermeden kesme işlemi yapabilecek, elmas ya da silikon nanobıçaklar olması düşünülüyor.İkinci ilkeye göre de bağlantı yapılacak yerdeki sinirsel bağlar çok karışık olduğu için birleştirici polimerler, örneğin PEG kullanılması düşünülüyor. Bu sayede sinirler ve kaslar daha kolay bağlanabilecek. Nakil operasyonu başarılı geçerse omuriliğin kendini iyileştirmesinin 12 ay kadar süreceği belirtiliyor.Canavero’ya destek olanların başında Çin Har-bin Tıp Üniversitesi’nden Dr. Xiao PingRen geliyor. İşlemi yıl içinde maymunlar ve fareler üzerinde deneyeceğini belirten PingRen, Canavero ile çalışmalara başladı. Geçtiğimiz ay bir maymun üzerinde işlemin başarıyla sonuçlandığını ve maymunda herhangi bir nörolojik yaralanma olmadan operasyonun başarıyla gerçekleştiğini açıkladılar. Etik nedenlerden ötürü maymunun hayatına 20 saat sonra son verildiğini belirten Canavero insanlar üzerinde kafa nakli yapmaya hazır olduklarını iddia ediyor.Kafa nakli ile ilgili olumlu ve olumsuz pek çok görüş var. Kafa nakli yapılmasının ileri derecede kas ve sinir hastaları için çok avantaj sağlayacak bir operasyon olduğu şeklinde destekler gelirken, bazı bilim çevreleri “ölümden beter” durumlar olabileceğini açıkladı. İnsan sinir sistemi fazlasıyla karmaşık olduğu için kimyasal bağlantıların ameliyat edilecek ilk insan olan Spiridonov’un zihninde ne gibi farklılıklar yaratacağı bilinmiyor, dolayısıyla bu açıklamayı yapan bilim insanları operasyonu pek de desteklemiyor.