Bütün canlılar hücrelerden meydana gelmişlerdir. Hücreler canlının yapısal ve işlevsel özelliklerini gösterebilen en küçük birimidir. Bu hücreler canlının büyüyüp gelişmesi, rejenerasyonu ve dokularının yenilenmesi ya da üreme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi amacıyla bölünür.
Hücre bölünmesi iki farklı türde gerçekleşir: Mitoz ve mayoz. Mitoz; çok hücreli canlılarda büyümeyi, gelişmeyi ve yenilenmeyi sağlarken, tek hücreli canlılarda üremeyi sağlar. Çok hücreli canlılarda üremeyi sağlayan bölünme mayozdur.
Mitoz Bölünme
Bütün canlılar mitoz bölünme geçirir. Bu mitoz bölünme sonucu genetik bilgisi tamamen anne hücreninkiyle aynı DNA’ya sahip iki yavru hücre oluşur. Mitoz; çok hücreli canlılarda büyümeyi, gelişmeyi ve yenilenmeyi sağlarken, tek hücreli canlılarda üremeyi sağlar. Mitoz bölünme sonucu kromozom sayısı ve yapısı değişiklik göstermez. Bu nedenle mitoz bölünmede genetik bilgiler doğrudan yavru hücrelere aktarılır.
Mitoz Bölünme Evreleri
- İnterfaz Evresi
Mitoz bölünme, interfaz olarak adlandırılan evreden sonra gerçekleşir. Bu evrede hücre bölünmeye hazırlanır. Hücrenin hacmi büyür; organeller, DNA ve sentrozom kopyalanır.
Bu evreden sonra mitoz bölünme başlar ve mitoz bölünme sırasıyla profaz, metafaz, anafaz ve telofaz olmak üzere 4 farklı evrede tamamlanır.
- Profaz Evresi
Profaz evresinde, DNA'nın özel proteinler sayesinde oluşturduğu yapı olarak adlandırılan kromatin giderek sıkılaşır. Sıkılaştıkça kısalan ve kalınlaşan kromatinler (n), X şeklindeki kromozomları (2n) oluşturur. Kopyalanan kromozomlar kardeş kromatit olarak adlandırılır. Kardeş kromatitler, özdeş DNA çiftleridir ve kinetokor adı verilen bir noktada birleşir. Eşlenen sentrozomlar da zıt kutuplara gider.
- Metafaz Evresi
Metafaz evresinde, mikrotübüller tarafından oluşturulan iğ iplikleri kromozomlara tutunarak kromozomların hücrenin ortasında sıralanmasını sağlar. Bu evrede hücredeki bütün kromozomlar hücrenin ortasında bulunarak iğ ipliklerine tutunur. Eğer kromozomlar hücrenin ortasına dizilemezlerse ya da iğ ipliklerine tutunamazsa mitoz bölünme işlemi durur.
- Anafaz Evresi
Anafaz evresinde, kardeş kromatitler iğ iplikleri tarafından zıt kutuplara çekilir. Bu şekilde kardeş kromotitler birbirlerinden ayrılır.
- Telofaz Evresi
Mitoz bölünmesinin son aşaması olan telofaz evresi, kardeş kromozomların kutuplara çekilmesi ile başlar. Bu evrede kutuplara çekilen kromozomların etrafında çekirdek zarının yeniden oluşması sayesinde kromozomlar sitoplazmadan ayrılır. Ayrıca bu evrede kromozomlar yeniden çözülmeye başlar, iğ iplikleri kaybolur ve her bir yavru hücrede çekirdekçik yeniden oluşur. Telofaz evresinde hücre sitoplazmasının bölündüğü evre olan sitokinez başlar. (Sitokinez bazen anafaz evresinde de başlayabilir.)
Mayoz Bölünme
Bir diğer bölünme türü ise mayozdur. Mayoz bölünme ile kromozom sayısının yarısına sahip eşey hücreleri üretilir. Bu hücreler ise döllenme ile genetik olarak anne hücreden farklı yeni hücrelerin oluşmasını sağlar.
Mayoz bölünme ile kromozom sayısının yarısına sahip eşey hücreleri üretilir. Bu hücreler ise döllenme ile genetik olarak anne hücreden farklı yeni hücrelerin oluşmasını sağlar. Örneğin insan gibi bir memeli hayvanlarda mayoz bölünme sonucu sperm ve yumurta hücreleri oluşur. Bu hücreler birbirleriyle döllenerek farklı genetik bilgiye sahip yeni yavruların oluşmasını sağlarlar.
Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.
Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.
Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.
Mayoz bölünme sonucu kromozom sayısı yarıya iner (46 > 23) ve 4 farklı eşey hücresi oluşur.
Mayoz Bölünme Evreleri
Mayoz bölünme, iki evreden oluşur: Mayoz-1 ve Mayoz-2. Mayoz-1 sırasıyla profaz-1, metafaz-1, anafaz-1 ve telofaz-1 olarak adlandırılan dört farklı evrede tamamlanır. Mayoz-2 ise sırasıyla profaz-2, metafaz-2, anafaz-2 ve telofaz-2 olarak adlandırılan dört farklı evrede tamamlanır.
Mayoz-1 Bölünme Evreleri
- İnterfaz Evresi
Mayoz bölünme de mitoz bölünmedeki gibi interfaz olarak adlandırılan evreden sonra başlar. Mitozda da olduğu gibi bu evrede hücre bölünmeye hazırlanır. Hücrenin hacmi büyür; organeller, DNA ve sentrozom kopyalanır.
- Profaz-1 Evresi
Profaz-1 evresinde, aynı mitoz bölünmenin profaz evresindeki gibi, DNA'nın özel proteinler sayesinde oluşturduğu yapı olarak adlandırılan kromatin giderek sıkılaşır. Sıkılaştıkça kısalan ve kalınlaşan kromatinler (n), X şeklindeki kromozomları (2n) oluşturur. Kopyalanan kromozomlar kardeş kromatit olarak adlandırılır. Kardeş kromatitler, özdeş DNA çiftleridir ve kinetokor adı verilen bir noktada birleşir. Eşlenen sentrozomlar da zıt kutuplara gider.
Profaz-1 evresinde mitoz bölünmenin profaz evresinden farklı olarak kromozomlar ikili çiftler hâlinde eşleşir (Homolog kromozomlar).
Bu evrede çift olarak eşleşen homolog kromozomların kardeş olmayan kromatitleri arasında gen alışverişi olur. Buna krosover ya da krossing over denir. Mayoz bölünmenin ilk genetik çeşitliliği bu evrede gerçekleşir.
Krossing over sonrasında gen değişimine uğrayan homolog kromozomlara mikrotübüllerin oluşturduğu iğ iplikleri bağlanır.
- Metafaz-1 Evresi
Metafaz-1 evresinde, mikrotübüllerin oluşturduğu iğ ipliklerine bağlı homolog kromozomlar hücrenin ortasına dizilir. Bu dizilim rastgele olur. Bu durum farklı eşey hücrelerinin farklı kromozom kombinasyonlarına sahip olmasını sağlar. Böylece mayoz bölünmenin ikinci genetik çeşitliliği bu evrede gerçekleşir.
- Anafaz-1 Evresi
Anafaz-1 evresinde, hücrenin ortasına dizilen homolog kromozomlar iğ iplikleri tarafından zıt kutuplara çekilir. Bu sırada kardeş kromatitler birbirinden ayrılmaz.
- Telofaz-1 Evresi
Telofaz-1 evresi, homolog kromozomların kutuplara doğru çekilmesinin tamamlanması ile başlar. Bazı canlılarda çekirdek zarı bu evrede yeniden oluşup kromozomlar da yeniden çözülür. Bu evrede çekirdek zarı oluştuktan sonra hücre sitoplazmasının bölündüğü aşama olarak bilinen sitokinez başlar. Diğer canlılarda ise bu aşamalar atlanarak doğrudan mayoz-2 bölünmesine geçilir.
Mayoz-1 bölünmesi sonucunda iki haploit hücre oluşur. Haploit hücreler, bir canlının sahip olduğu kromozom takımından bir adet içeren hücrelerdir. Yeni oluşan her iki hücrede de iki çift, birbirinden farklı genetik yapıya sahip kardeş kromatitler bulunur. Bu evrelerden sonra mayoz-1 bölünmesi tamamlanır ve mayoz-2 bölünmesi başlar.
Mayoz-2 Bölünme
Mayoz-2 bölünmesi aynı mitoz bölünmenin evreleri gibi gerçekleşir. Bu bölünme mayoz-1 bölünmesinden daha hızlı gerçekleşir. Mayoz-2 bölünmesinde, mayoz-1 bölünmesinden farklı olarak DNA eşlemesi gerçekleşmez. Bu bölünmede mayoz-1 bölünmesinde oluşan iki yeni hücre mayoz-2 evresine girer.
Mayoz-2 Bölünme Evreleri
Mayoz-2 bölünmesi de sırasıyla profaz-2, metafaz-2, anafaz-2 ve telofaz-2 olarak adlandırılan dört farklı evrede tamamlanır.
- Profaz-2 Evresi
Profaz-2 evresinde kromozomlar yoğunlaşarak yine X şeklindeki kromozomları oluşturur. Çekirdek zarı mayoz-1 bölünmesi sonunda oluşmuşsa yeniden yok olur. Sentrozomlar eşlenir ve zıt kutuplara doğru çekilir. İğ iplikleri her bir kromozomdaki kardeş kromatitlere tutunur.
- Metafaz-2 Evresi
Metafaz-2 evresinde, kromozomlar hücrenin ortasına dizilir.
- Anafaz-2 Evresi
Anafaz-2 evresinde, kardeş kromatitler iğ iplikleri aracılığıyla birbirinden ayrılır ve zıt kutuplara doğru çekilir.
- Telofaz-2 Evresi
Telofaz-2 evresinde, çekirdek zarı her bir yeni hücredeki kromozomların etrafında yeniden oluşmaya başlar. Kromozomlar da yeniden çözülür ve sitokinez tamamlanır. Bu evrenin tamamlanması ile birlikte her biri bir adet kromatit içeren dört haploit hücre oluşur.
Mitoz ile Mayoz arasındaki Farklar
1) Mitoz bölünme eşeysiz üremenin temelini oluştururken, mayoz bölünme eşeyli üremenin temelini oluşturur.
2) Mitoz bölünme sonucunda 2 yeni hücre oluşurken, mayoz bölünme sonucunda 4 yeni hücre oluşur.
3) Mitoz bölünme hayat boyu devam ederken, mayoz bölünme hayat boyu devam etmez.
4) Mitoz bölünmede kromozom sayısı bölünme sonucu sabit kalırken, mayoz bölünmede yarıya düşer.
5) Mitoz bölünme sonucu oluşan hücreler tekrar mitoz bölünme geçirebilirken, mayoz bölünme sonucu oluşan hücreler tekrardan mayoz bölünme geçiremez.
Özet
Bütün canlılar hücrelerden meydana gelmişlerdir. Hücreler canlının yapısal ve işlevsel özelliklerini gösterebilen en küçük birimidir. Bu hücreler canlının büyüyüp gelişmesi, rejenerasyonu ve dokularının yenilenmesi ya da üreme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi amacıyla bölünür.
İki tür hücre bölünmesi vardır: Mitoz bölünme ve mayoz bölünme. 4 aşamalı mitoz; çok hücreli canlılarda büyümeyi, gelişmeyi ve yenilenmeyi sağlarken, tek hücreli canlılarda üremeyi sağlar. Çok hücreli canlılarda üremeyi sağlayan bölünme ise 8 aşamada gerçekleşen mayozdur. [1], [2], [3], [4], [5], [6]
-
3
-
2
-
1
-
1
-
1
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
- ^ Ayşenur Okatan. Mayoz Bölünme Nedir?. Alındığı Tarih: 14 Kasım 2023. Alındığı Yer: TÜBİTAK - Bilim Genç | Arşiv Bağlantısı
- ^ Ayşenur Okatan. Mitoz Bölünme Nedir?. Alındığı Tarih: 14 Kasım 2023. Alındığı Yer: TÜBİTAK - Bilim Genç | Arşiv Bağlantısı
- ^ Anonim. Meiosis. Alındığı Tarih: 14 Kasım 2023. Alındığı Yer: Khan Academy | Arşiv Bağlantısı
- ^ Anonim. Phases Of Mitosis. Alındığı Tarih: 14 Kasım 2023. Alındığı Yer: Khan Academy | Arşiv Bağlantısı
- ^ Cell Basın. İlk Hücreler Sıcaklık Yoluyla Bölünmüş Olabilir. Alındığı Tarih: 14 Kasım 2023. Alındığı Yer: Popular Science Türkiye | Arşiv Bağlantısı
- ^ Prof. Dr. Mustafa Özdoğan. Mitoz Bölünme Nedir? Kanserin Olmazsa Olmazı!. Alındığı Tarih: 14 Kasım 2023. Alındığı Yer: Prof. Dr. Mustafa Özdoğan | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 11/01/2025 23:02:25 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/16059
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
James Webb Teleskobuna Bir Mikrometeor Çarptı
2024'teki En Büyük Astronomik Olaylar
Bebekler Yiyeceklerin Tadına Daha Anne Karnındayken Tepki Veriyor
Hayat Kurtaran Bilgi
Bilim insanları açıkladı… Dünya benzeri 50 sekstilyon adet gezegen var
Sovyetler Birliği'nin Göz Bebeği: T-34
