ETİK DIŞI DENEYLER, BİLİMSEL BİLGİ KAYNAĞI KABUL EDİLEBİLİR Mİ?

İnsanlar, tarih boyunca iyilik ve ahlakı topluma uygulamaya çalışmışlardır. Bilimsel deneyler bu kurallar çerçevesinde gelişmiştir. Ancak bu durum her zaman böyle ilerlememiştir. Tarihte pek çok etik dışı ve insan haklarına aykırı deneyler kayda geçirilmiştir. Peki, bu deneyler bilimsel kaynaklar olarak kabul edilebilir mi? Yoksa onları, tarihin izbe bir köşesinde mi bırakmalıyız?

ETİK NEDİR?

Türkiye Dil Kurumu'na (TDK) göre "etik", ahlak felsefesi veya ahlak bilimi anlamına gelir. Etik, doğru ve yanlış davranışları belirlemek ve insanların nasıl davranmaları gerektiği konusunda kılavuzluk yapmak amacıyla ahlaki ilke ve değerleri inceleyen bir felsefe dalıdır.

Etik, bireylerin ve toplumların ahlaki değerlerini ve bu değerlerin nasıl uygulandığını araştırır. Bu alanda yapılan çalışmalar, insanların birbirlerine, topluma ve çevreye karşı olan sorumluluklarını ve bu sorumlulukları nasıl yerine getireceklerini anlamaya yöneliktir.

Etik, iş hayatından tıbba, teknolojiden günlük yaşama kadar birçok farklı alanda uygulanabilir ve her alanda ahlaki ilkelerin nasıl değerlendirileceği konusunda önemli tartışmalara yol açar.

ETİK DENEY NEDİR?

Etik deney, bilimsel bir deney sırasında ahlaki kuralların ve insan haklarının gözetilmesidir. Bir deneyin etik olmaması durumunda; deneklere işkence derecesinde şiddet uygulamak, ağır psikolojik travmalar yaşatmak, uzun süre aç, susuz ve uykusuz bırakmak gibi pek çok insan hakkı ihlali uygulanmaktaydı (günümüzde bilimsel araştırmalar sıkı bir şekilde denetlenmektedir).

Tarih boyunca pek çok etik olmayan deney gerçekleştirildi, ki burada kayda geçenlerden bahsettik, Orta ve İlk Çağlar boyunca kim bilir ne kaç tane etik ve etik olmayan deney yapılmıştı. Bu konuda en çok bilinenler, 2. Dünya Savaşı sırasında Alman ve Japon bilim insanları tarafından ve savaş sonrası dönemde Sovyetler Birliği tarafından gerçekleştirildi.

Örnek olarak, Nazi Almanya'sında Heinrich Mückter' in esir kamplarında yüzlerce insan üzerinde yaptığı kara humma deneyleri (ki kendisi 1950'li ve 60'lı yıllarda binlerce çocuğun gelişim sorunlarıyla doğmasına neden olan Thalidomide ilacının geliştiricileri arasındadır), Japonların Unit 731 adlı birim altında biyolojik ve kimyasal silahların etkilerini anlamak ve yeni saldırı yöntemleri geliştirmek amacıyla yaptığı insanlık dışı deneyler ve Sovyetlerin savaş sonrasında yaptığı uyku deneyleri örnek verilebilir.

BU TÜR DENEYLER BİLİMSEL KAYNAK OLABİLİR Mİ?

Bu tür etik dışı deneylerin bilime kaynak olup olamayacağı yönünde tartışmalar devam etmektedir. Bu tartışmaların temeli, 2. Dünya Savaşı' nın sona ermesi ve Almanya' nın Müttefikler tarafından işgaline kadar uzanmaktadır. Nazilerin 2. Dünya Savaşı' nda işlediği korkunç suçların ertesinde Alman bilimi eleştirel bir incelemeye tabi tutulmuştur. Savaş sonrası bilim camiasının bazı mensupları, Nazi rejimiyle iş birliği yapmış bilim insanlarının hiçbir çalışmasının bilim literatüründe asla kullanılmaması ve alıntı yapılmaması gerektiği görüşündeydi. Etik olmayan deneylerde elde edilen verilere güvenilemeyeceği , bu çalışmaların bilim külliyatına dahil edilmemesi gerektiği savunuluyordu.

Bu tür deneylerin yapılmaması gerektiği konusunda hepimiz hemfikiriz sanırım. Anca konuya başka bir perspektiften bakılabilir: Belki de etik olmayan bu deneylerin bazılarında elde sonuçlar, insanların hayatını kurtarabilecek veriler elde etmiştir? Gayriahlaki bilimden elde edilen veriler güvenilir mi? Bu herkese göre değişebilir, dolayısıyla nesnel bir cevap vermek oldukça zordur.

Bu makaleyi, bu konuda bir fikir edinebilmeniz ve bu konu hakkında biraz düşünmeniz için yazdım. Bazı acemilikler olabilir, umarım okuma keyfinizi etkilemez. İyi düşünmeler:)