Albert Camus; "Yabancı" ve "Veba"

Camus felsefesi, insanı içsel olarak tanımlamaya yönelik ve bu dünyadaki varlığına ilişkin bağlantısını anlamaya çalışmaktadır. Bu konular hakkında birçok eser yazan filozof Yabancı eserin de kişinin yaşama dair kendi elinde olan veya olmayan durumlara karşı kayıtsızlığı ele almıştır. Bu bir bakıma insanın dünyaya, dünyanın da insana olan yabancılığını vurgulamaktadır (Güngör, 2019: 191). Duyguların değersizleştiği, dünya ile insan arasında ki şu ana kadar varolan bağın kopması ve insan için bunca yıl süregelen içgüdüsel ya da zorunlu kılınan ölçütlerin yıkılması buna istinaden insanın konumsuzluğu veyahut yurtsuzluğu saçma olarak değerlendirilir. Bu saçma ya da saçma düşüncesi insanın içerisinde her vardır sadece bir gün bu suskunluğu bozup dışa vurumu beklemektedir.

“Kaderim, bana fikir sorulmadan tayin olunmaktaydı”(Camus, 2019: 92) Diyerek hayata karşı kayıtsız kalışımızın ve bazı konular üzerinde irademizin olmadığını yabancı eserinde temele alan Camus, kopuşa ya da farkındalığa varmayı saçmanın ilk belirtisi olarak görmektedir. Gündelik hayatta ki monotonluk, beklentilerimiz karşısında dünyanın bize olan suskunluğu, anlamlandırılamayan amacı ve sonucu olmayan tekrarlanan her şey insanın varoluşsal düşüncelere itmesi saçma fikrinin oluşumunda ki nedenlerdir. Bu şekilde yabancı eserinde gündelik yaşam döngüsünden dışarı çıktığı, eylemler karşısında absürd tepkiler veren başkahraman Meursalt, roman boyunca saçma ya da saçma düşüncesi ile kopma ve bu saçmanın sadece duygu olmadığını dile getirir. Meursalt, annesinin ölüm haberi ile başlayan ve annesinin cenazesi başında ağlayan kişilere tahammül edemiyormuşçasına “artık ağlamasa” ve “sonunda sustu”(Camus, 2019: 12) şeklinde tavır sergilemesi aslında bizlere şu zamana kadar dayatılan ahlak tabularının ilk yıkım örnekleridir. Devamında havanın güzelliği ve uzun zamandır kırlara gitmediği annesinin cenaze işleri olmasaydı biraz dolaşmaya çıkabileceği düşüncesine girmesi ölen kişinin annesi değil de bir yabancıymış gibi davranması diğer insanlar için hayati önem taşıyan konuların Meursalt için bir anlamı olmadığını fark edilir (Güngör, 2019: 190). Meursalt’ın cenaze başında uyuması, ağlamaması hatta ağlayanlardan ve orada bulunan ihtiyarlardan bir nebze de olsa rahatsız olması farklı bir kişinin bu durum için hissedeceği ya da bürüneceği tavrın tamamen zıttı konumunda yer almaktadır. Ne var ki Meursalt için her şey normaldir. O derece ki ‘ben’i oluşturan, var eden şeylerden biri olan annesini son kez görmek bile istememiştir. Cenaze işlemleri (cenaze töreninde) boyunca sürekli olarak şikayet edecek bir şey bulur. Güneşin tam tepede olması bu sebeple terlemesi, yaşlı ihtiyarın geride kalması, orada bulunan kişilerin kıyafetlerini yorumlayacak kadar saçmalığın duygusal ve kavramsal kabulüdür bir bakıma. Vefat edenin annesi değil de normal karşılanabilecek bir eylem gerçekleşmişçesine sakindir. Meursalt bu sessizlik ve sakinlik için "Hiçbir zaman söyleyecek fazla sözüm yoktur, onun için susarım.” (Camus, 2019: 62) ifadeleriyle kendini tanıtlamaktadır. Onun bu kayıtsızlığı annesinin vefatından idamına kadar sürmüştür.

Hayata çoğu kez kendine yabancılaşan Meursalt, bu saçma düşüncesini ortadan kaldırmak değil de ona uygun daha fazla tavır içerisine girmek gerektiğini düşünür ya da çözüm yolu olarak görür. Kitabın başında “Bugün annem vefat etti ya da dün, bilmiyorum” ile başlayan bu paradoks onun kazara bir Arap öldürmesine ve daha sonrasında idamına kadar gitmektedir.

Kazara işlediği cinayet sonucunda hüküm giyen Meursalt için hayatı boyunca kaçındığı, toplum kuralları ya da dayatmalara boyun eğmek mecburiyetine girmiştir. “Sanki yaz göklerinde uzayıp giden âşinâ yollar, insanı masum uykulara olduğu kadar, hapishanelere de götürebilirmiş gibi”(Camus, 2019: 91) düşünceler içerisine girerek insanın başına ne zaman ve ne geleceğinin bir bilinmezlik olduğunu vurgulamıştı Meursalt. Son bölümler de idam yolunda ve bir bilinmezlik ile saçmanın kaçışlarına teslimiyetini ilan etmiş şekilde başkahramana rastlarız. Hakikatinde onu idama götüren şey de bu kayıtsızlığı ve absürd tepkileri olmuştur. Sorgu sırasında gereğinden fazla soğukkanlı olması aynı annesinin cenazesiyle aynı odada geçirdiği gün, büründüğü saçma düşünceler onun peşine takılmıştır. Çünkü Camus’a göre bir kere uyanışa giren ve bu canlı paradokstan sıyrılmaya çalışan insan ancak intiharla son bulacaktır. Bu bağlamda intihar, bireyin ortadan kaldırılması ile sorunun çözümlenmesi değil ortadan kesilip atılmasıdır. Yani bir bakıma saçmayı ortadan kaldırmak için başvurulan bu yöntem olsa bile hiçbir zaman onu çürütmeye çözüm olmayacaktır. Bunun sadece kaçış yolu olduğunu belirtir(Güngör, 2019: 193). Meursalt için ölüm konusu kısacası “İnsan madem ki ölecektir, bunun nasıl ve nerede olacağının önemi yoktur, apaçık bir şeydir bu” (Camus, 2019: 106).

Camus için başkaldırma, saçmanın karşısında alınabilecek tek gerçek tavırdır. Bu sebeple ki başkaldıran insan, yaşamın anlamı veyahut önemi olduğunu reddetse bile mücadeleden vazgeçmeyen bir insandır (Güngör, 2019: 198). Aslında bu bir bakıma Descartes’in “düşünüyorum, öyleyse varım” felsefesi yerine “başkaldırıyorum, öyleyse varım” şeklinde düşünülebilir. Camus Veba adlı eserde anlamsızlığa karşı bir başkaldırma etiği ve dayanışma ruhunu duygusal ve yaşamsal boyutunu tasvir etmiştir (Güngör, 2019: 198).

“Dünyada savaşlar kadar vebalar da meydana gelmiştir. Vebalarda, savaşlar da insanı hazırlıksız yakalar” (Camus, 2016: 45). ‘Rieux’ adlı bir doktorun perspektifinden anlatılan bu roman Oran adlı şehirde geçmektedir. Sıradan bir şehir olan Oran’da farelerin ölümleriyle korkunç ve esrarengiz günler yaklaşır. Dr. Rieux’ un ölü bir fareyle karşılaşması ve bunun gün geçtikçe tekrarlanması olayları garip bir hale sürükler ve tüm şehre yayılır. Fare ölümleri insanları ilk zamanlarda rahatlatsa da Dr. Rieux bu tehlikenin veba olabileceğinin kanaatindedir. Ancak halk bunun veba olamayacağını, onun yok olup gittiği düşüncesi içerisindeydi (Camus, 2016: 39). Veba romanın başkahramanı olan Dr. Rieux hastalık olan vebanın hayatlarımızda aniden belirebileceğini ve yaşamımızı büyük etkileyeceğini, ölümün söz konusu olduğunu ve bunların hiçbirinin kaçınılamaz olduğunu ileri sürer.

Camus’un Veba’ da tam olarak anlatmak istediği hayvandan insana geçen bir hastalık olan veba değildir. Bahsettiği aslında her bir kişinin görünmez, sessiz şekilde içimizde bir tür vebayı yaşamaktayız. Bu veba yine hastalık olan veba gibi bizleri öldürecek ve hayatlarımızı mahvedecek biçimde olacaktır. İçsel veba olarak adlandırılan ve anlatılmak istenilen Camus tarafından ‘başkaldırı’ ve ‘başkaldıran insan’ çerçevesinde olmuştur. Kendi iradesi dışında gelişen bu içsel veba örgüsü, kronik bir durumdur. Bu bitse bile başka bir şey her zaman gelecektir. Salgın hastalık olan veba içinde geçerliliğini korur.

Başkahraman Dr. Rieux veba ile savaşırken, Oran kenti İkinci Dünya Savaşından kalma bir izlenimdedir. İnsanların neredeyse tüm yaşamsal faaliyetleri iş, ticaret gibi konular üzerine kuruluyken veba salgını onları bir mahkum haline düşürür (Kaya-Demiral, 2011: 382). Fiziksel olarak bahsedilen bu esaret karantina sebebi iledir. Ancak sadece bu eser de fiziksel bir mahkumiyetten bahsetmemiz mümkün olmayacaktır. Alışagelmişin dışında olan bu durum insanların psikolojisini de etkilemesi en doğalıdır. Kaygı ve endişe ve beraberinde getirdiği yalnızlık duygusu da kişiyi etkisi altına alarak mahkum eder.

Konunun özü vebalı kişi birçok açıdan esir durumundadır. Gerek vebanın vermiş olduğu acılar gerekse vebadan kaynaklı esaret hali. Oran halkı için bu durumlar kendi benliklerini hatırlamalarına neden olur. Camus, Oran kentine mensup kişiler için anlatmak istediği daha çok şikayet ettiği şey de budur. İnsanlar yaşamsal yoğunluklarından hiçbir olayla mücadele girişiminde bulunmamışlar. Her şeye boyun eğmiş, dünyadan bi’ haber insanlar, başlarına bir felaket geldiğinde ne yapacaklarını, nasıl mücadele edeceklerini ya da nasıl başkaldıracaklarını bilmeyen insanları Veba da tasvir edilmiştir. Camus’un Veba ile beklentisi ve istediği aslında şudur: İnsanların felaket durumlarında birliği elde etmesi ve başkaldıran insan profilinin ortaya çıkmasıdır. Bununla birlikte Oran kentinin, insani duyguların yeniden gün yüzüne çıkmasını ister.

Veba felaketi ile konumları iste4r isteme eşitlenen insanların verdikleri mücadele sonucunda salgın yok olma yolunda olur. Bu felaket aslında kent içinde birçok olumlu ilişkileri ve şartları olumlu yönde etkiledi izlenimini görürüz. Camus, bireysel yaşantıların ve toplumsal duyarlılığın Veba biçimi ve beraberinde kaçınılmaz olan esaret durumunun insanları ne biçimde etkilediğini anlatır. Ancak bu durumun her zaman var olabileceğini, bağımlı hayat şekillerimizin farkına varılması gerektiğini de ifade eder (Kaya-Demiral, 2011: 386).

Camus, Albert (2019). Yabancı, ÇEV.: Tahsin Yücel. İstanbul: Can Yayınları.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Camus, Albert (2016). Veba, Çev.: Nedret Tanyolaç Öztokat. İstanbul: Can Yayınları.

Güngör, F.Ş. (2019). Albert Camus. Der.: Bravo, I.B., Bravo H. ve Sümer, B.A. Çağdaş Fransız Felsefesi içinde (ss. 185-214). Ankara: Phoenix Yayınevi.

Kaya, M.- Demiral, S. (2011). Albert Camus’nün Veba Adlı Romanında İşlenen Esaret Duygusunun Algısal Açıdan Analizi. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(2), 379-388.